Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Умартасылыҡ серҙәре. 30-сы дәрес
Умартасылыҡ серҙәре. 30-сы дәресХалыҡтан гәзит биттәрендә бал ҡорто үрсетеүгә бәйле кәңәштәр биреп барыу үтенесе менән хаттар килеүен иҫәпкә алып, “Умартасылыҡ серҙәре” рубрикаһындағы яҙмаларҙы быйыл да дауам итмәксе булдыҡ. Ул Рафиҡ Ноғомановтың шәхси тәжрибәһе нигеҙендә яңы мәғлүмәттәр менән байытылыр.
Көҙгө айҙарҙа умарта күстәрен ҡышҡылыҡҡа әҙерләп ҡуйыу мөһим. “Умартағыҙ ҡышҡа әҙерме?” тигән мәҡәләлә (гәзиттең 2012 йыл, 21 ноябрь һаны) кәрәкле кәңәштәр бирелгәйне. Шуға өҫтәп, тағы яҙырға булдыҡ.
Ҡышҡылыҡҡа умартаны һуңғы тапҡыр йыйыу бал ҡорто ғаиләһенең аҙаҡҡы балалары сығып бөтөүенә тура килә. Сентябрҙә тыуған үрсем яҡшы ҡышлай. Ҡышҡылыҡҡа ҡалғандары йәйгеләрҙән ныҡ айырыла. Әгәр йәйен эшсе ҡорттар 30 – 45 көн йәшәһә, ә ҡышҡа ҡалғандарының ғүмере 250 – 270 көнгә етә (8 – 9 айға тиклем). Ни өсөн? Уларҙың былай оҙаҡ йәшәүе бала тәрбиәләүҙә, аҙыҡ әҙерләүҙә, шәкәр шәрбәте эшкәртеүҙә һәм башҡа эштә ҡатнашмауҙары менән аңлатыла. Ҡышҡа ҡалған ҡорттар, йәйгеләре менән сағыштырғанда, кәүҙәгә ҙурыраҡ, эске ағзаларында май тупланыу сәбәпле, һимеҙерәк була. Ҡышлаусы ҡорттарҙың тәнендә һыу ҙа аҙыраҡ.
Һәүәҫкәр умартасыларға шуны оноторға ярамай: сентябрь айында тыуған үрсем кәмендә бер тапҡыр осош яһарға тейеш.
Көҙ иртә килеп, һуң сыҡҡан бал ҡорттары осош яһамаһа, улар ҡыш сыға алмай, үлә. Ҡорттарҙың һуңғы осошо октябрҙә, ә көҙ йылы тура килгәндә, октябрь аҙағында булһа, бигерәк тә хәйерле, сөнки улар ҡышлатыу урынында — ояларҙа — аҙыраҡ ваҡыт буласаҡ, аҙыҡ запасы кәмемәйәсәк, тигән һүҙ.
Был айҙа эшсе ҡорттар, ояның уртаһында кәрәҙҙәрҙең аҫҡы өлөшөн балдан таҙартып, ҡышҡылыҡҡа күскә урын әҙерләй. Ояларҙы ҡышҡа йыйыу алдынан умартасылар һәр күсте ентекләп ҡарап сыға.
Ҡайһы бер умартала, йәш үрсем сығып бөткәс, буш кәрәҙҙәрҙе баллылары менән алмаштырырға һәм, күстең көсөнә ҡарап (йәнәш кәрәҙҙәр араһындағы Умартасылыҡ серҙәре. 30-сы дәресҡорттар иҫәбенә), рамдар һанын кәметергә кәрәк. Умарта эсенә кәмендә ике килограмм баллы рамдарҙан торған кәрәҙҙәрҙе ҡуялар. Һәм уларҙы дөрөҫ урынлаштырыу бик мөһим.
1-се һүрәттә бер тигеҙ йыйылған умарта ояһын күрәһегеҙ. Ул — 2-шәр килограмм иҫәбенән ҡуйылған рамдар. Бындай йыйыуҙы уртаса ғаиләләргә, йәғни көҙ ҡорттар ете-туғыҙ оя рамдарын биләгән ғаиләләргә ҡулланалар.
2-се һүрәттә — көслө күс ғаиләһенә йыйылған умарта ояһы. Ул осраҡта бүлем таҡтаһы янына күп баллы рам ҡуялар. Ҡалғандарын кәметеп, аҙайтыбыраҡ, ә иң һуңғыһына тулы баллы кәрәҙ ҡуйыла.
Күстәрҙең ниндәй көслө булыуына ҡарамаҫтан, өҫтән һәм ян-яҡтан мендәр менән йылыталар (һүрәтте ҡарағыҙ).
Бал ҡорто ғаиләләрен ҡышҡылыҡҡа әҙерләп бөткәс, буш умарталарҙы, корпустарҙы, кәрәҙҙәрҙе ҡышҡы һаҡлау урындарына урынлаштырырға кәрәк.

Бал ҡортоноң тоҡомдары

“Тоҡом” тип бер үк төрлө бал ҡорттары ғаиләләренең ҙур төркөмөн атайҙар. Улар сығышы буйынса төрлө була, мөхиттең бер үк шарттарына ҡулайлашҡан физиологик, морфологик һәм хужалыҡ-файҙа билдәләрен йәш быуынға тапшырып ҡалдырыу сифаттарына эйә.
Умартасылыҡта завод әҙерләгән, йәғни культуралы тоҡом юҡ әле, бары тик эволюция (үҫеү) процесында барлыҡҡа килгән һәм тышҡы мөхиттең урындағы шарттарына (климат, бал йыйыу һәм башҡалар) яҡшы яраҡлашҡан абориген йәки ябай тоҡомдар ғына бар. Рәсәй һәм БДБ илдәре биләмәһендә тәбиғәт-климат шарттары төрлөсә булғанлыҡтан, күп абориген тоҡомдар барлыҡҡа килгән, умартасылыҡтың ҡиммәтле генофондын улар кәүҙәләндерә.
Илдә бал ҡорттарының түбәндәге тәбиғи тоҡомдары бар: урта Рәсәй, һоро Кавказ тау, үҙән, һары Кавказ үҙән, Карпат, Алыҫ Көнсығыш һәм украин дала тоҡомдары. Бөтә төр ҡорттар ҙа районлаштырылған, йәғни 1979 йылдың ғинуарында раҫланған тоҡомдо районлаштырыу планына ярашлы рәүештә бал ҡортоноң һәр тоҡомо билдәле бер төбәктә үрсетелә. Башҡортостанда урта Рәсәй тоҡомо тотола. Урындағы ҡорттарҙы таҙа килеш (генофонд йәһәтенән) һаҡлап алып ҡалыу маҡсатында ситтән башҡа тоҡомдарҙы индереү тыйыла. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, беҙҙең республикаға йыл һайын тиерлек көньяҡ тоҡомо индерелә.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Баҙар түгел,  баҡса бирә ашлама

Баҙар түгел, баҡса бирә ашлама 31.01.2024 // Баҡса

Баҡсалағы һәр түтәл-ҡыуаҡтан биҙрәләп уңыш алыу – һәммәбеҙҙең дә яҡты хыялы. “Компостер” тигән...

Тотош уҡырға 1 287

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр 15.07.2023 // Баҡса

Өс литрлыҡ банка төбөнә бер укроп һабағы, ҡурай еләге, ҡарағат, сейә япрағы һалырға. Бер рәт ҡыяр...

Тотош уҡырға 3 160

Уңышты нисек һаҡларға?

Уңышты нисек һаҡларға? 15.07.2023 // Баҡса

Сөгөлдөр һәйбәт һаҡланһын өсөн һабағын ҡул менән бороп өҙмәгеҙ, ә төбөн 1-1,5 сантиметр оҙонлоғонда...

Тотош уҡырға 1 437

Алтын йомортҡа... һарайҙа

Алтын йомортҡа... һарайҙа 21.05.2023 // Баҡса

Тауыҡ йылы тамамланды, ләкин шәхси хужалыҡтарҙа ҡош-ҡорт тотоу төп тармаҡ булып ҡала. Ите,...

Тотош уҡырға 1 145

Кишер яратһаң

Кишер яратһаң 21.05.2023 // Баҡса

Кишерһеҙ бер табынды ла күҙ алдына килтереп булмай. Уны беҙ аш, былау бешергәндә, салаттар...

Тотош уҡырға 1 147

Сәскәләр тураһында

Сәскәләр тураһында 21.05.2023 // Баҡса

– Башҡа мәшәҡәттәр менән мартта сәскә сәсә алманым. Йәй көнө баҡсаға күсереп ултыртыу өсөн әле...

Тотош уҡырға 1 380

Ер еләге үҫтереү тәртибе

Ер еләге үҫтереү тәртибе 21.05.2023 // Баҡса

Беҙҙәге һауа шарттарында ер еләгенең вегетация осоро ҡар иреп бөткәс тә башлана. Май аҙаҡтарында...

Тотош уҡырға 1 142

Нимә беләбеҙ?

Нимә беләбеҙ? 21.05.2023 // Баҡса

Картуф мал, ҡош-ҡорт аҙығында ла, сәнәғәт өлкәһендә лә киң ҡулланыла. Медицина өлкәһе ғалимдары...

Тотош уҡырға 1 206

Редис, помидор, борос...

Редис, помидор, борос... 23.03.2022 // Баҡса

Иртә яҙҙан сәсеп үҫтерелгән йәшелсә үҫентеләрен башта быяла йәки полиэтилен япма аҫтына, шунан асыҡ...

Тотош уҡырға 1 894

Һыу һибеү һәм туҡландырыу

Һыу һибеү һәм туҡландырыу 23.03.2022 // Баҡса

Июлдә баҡсала төп эштәр­ҙең береһе ул. Һыуҙы иртән йә­ки кисен, ҡояш артыҡ ҡыҙ­ҙыр­ма­ғанда,...

Тотош уҡырға 2 008

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос 23.03.2022 // Баҡса

Туҡланыу шарттарына ҡарап, ҡоротҡостар ике төргә бүленә: беренсеһе үҫемлектең һутын һурһа, икенсеһе...

Тотош уҡырға 1 306

Әтәсте нисек һайларға?

Әтәсте нисек һайларға? 23.03.2022 // Баҡса

Ихата йәме нимәлә? Нисек кенә сәйер булмаһын — әтәстә! Һәүетемсә генә барған ауыл тормошона...

Тотош уҡырға 1 535