Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Сана яһарға өйрән
Сана яһарға  өйрәнСанаңды — йәй, арбаңды ҡыш әҙерлә, ти халыҡ аҡылы. Шулай ҙа бөгөн сана эшләү, һәр хәлдә, булғандарын йүнәтеп ҡуйыу зарур. Шуны иҫтә тотоп, Мирза Муллағоловтың “Башҡорттарҙың урман кәсебе” хеҙмәтенән ошо темаға ҡағылышлы өлөшөн ҡыҫҡартып бирәбеҙ.


Арба-кырандас яһау кәсебенән айыр­малы, сана етеш­тереү элгәре бөтә Башҡорт­останда таралған була. Барыһынан да күбе­рәк был эш менән Стәрле­та­маҡ һәм Бөрө өйәҙе башҡорт­тары шө­ғөл­ләнгән. Мәҫәлән, статистика мәғлү­мәт­тәренә ҡарағанда, 1890 йылда Стәрлетамаҡ өйәҙендәге 58 башҡорт ауылы иҫә­бенән 40 ауылдағы халыҡтың төп эше сана яһау бул­ған. Уларҙағы кешеләрҙең күбеһе сана табандары бөгөү менән шөғөлләнгән.
Сана һәм сана табандары яһауҙың төбәктә киң таралыуы, беренсенән, ошо транспорт сараһына ихтыяж ҙурлығы, икен­сенән, уларҙы әҙерләүҙең ҡатмарлы булмауы менән аңлатыла. Бынан тыш, был кәсеп төрөнөң үҫешенә яраҡлы ағас менән тәьмин итерлек урмандарҙың булыуы ла этәргес биргән.
Иң ябайы — утын санаһы. Ул бер пар табандан, ике үрсәнән, биш пар тояҡтан һәм ҡараманан тора. Сана табандарын имән һәм йыла ағасынан эшләгәндәр. Имән сана тояҡтары өсөн иң һәйбәт сей­мал булып иҫәпләнгән. Үрсәләрҙе дала башҡорттары – ҡайын, уҫаҡтан, тау-урманлы яҡтағылар һөйәндән яһаған. Утын санаһының өлөштәре түбәндәгесә йыйылған: тәүҙә сана табандарына тишектәр тишелгән, унан һуң уларға тояҡтар һуғып индерелгән. Ә сана табандары бер-береһе менән ҡарама ярҙамында беркетелгән. Һәр береһе бер пар тояҡты беркеткән. Ҡарама өсөн билдәле йыуан­лыҡтағы һәм оҙонлоҡтағы ағасты эшкәртеп алып, уның ике яҡ башына ла оя уйғандар. Әҙерләнгән материалдың бөгә торған ерҙәрен ҡайнар һыуҙа йәки утта бешек­ләгәндәр. Сана табандарының тояҡтары үрсәләр ярҙа­мында тоташтырылған. Улар — йәй йәки көҙ, ҡарамалар эште башлар алдынан әҙерләнгән.
Утын саналарының оҙонлоғо 2,5 — 4 метр булған. Уларға, ҙур­лыҡтарына ҡарап, өстән алып биш парға тиклем тояҡ ҡуй­ған­дар. Тәртәләр ҡайындан әҙерләнгән. Улар утын саналарында — икенсе, ҡайһы ваҡыт беренсе тояҡтарға беркетелгән.
Төҙөлөшө буйынса утын санаһына терһәкле сана яҡын тора. Тик уларҙың ҡабырғаларына ике терһәк кенә ҡуйыла: бер яҡ осо сана табандарының башына беркетелһә, икенсе осо кәкерсәк менән тоташтырылып нығытыла. Үрсәләр менән терһәктәр араһында барлыҡҡа килгән аралыҡ бауҙар менән сырмап ҡуйыла һәм унда ҡабыҡ йәки башҡа материал түшәлә.
Ҡыҙыҡ өсөн тағы тарихҡа күҙ һалайыҡ. Губерна статистикаһы мәғлүмәттәренә ҡарағанда, 1910 йылда йөк ташый торған сана хаҡы уртаса 2 һум 3 тин торған. Ғөмүмән, был хаҡ 1 һум­дан 3 һумға еткән. Ҡунаҡ саналарын яһау менән 25 ауылда шө­ғөл­ләнгәндәр. Кашауай саналар уртаса 8 һум 20-шәр тингә һа­тылған.
Әлбиттә, бөгөн был һандар бик аҙ һымаҡ булһа ла, заманында оҫталарҙы сана яһау шөғөлө хәлле генә йәшәткән.


Автор: Т. МУСИН


Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Неля ханым йортонда хатта лимон үҫтерә

Неля ханым йортонда хатта лимон үҫтерә 19.08.2025 // Баҡса

Ҙур хужалыҡты етәкләгән ҡатын барыһына өлгөрә.    ...

Тотош уҡырға 13

Был йәшелсә һәм емеш-еләкте туңдырырға ярамай

Был йәшелсә һәм емеш-еләкте туңдырырға ярамай 18.08.2025 // Баҡса

Бөтә нәмәне лә туңдырғысҡа ташлап, ҡышын ашағы килә лә бит. Тик, булмай! ...

Тотош уҡырға 20

Ныҡ тәмле!

Ныҡ тәмле! 16.08.2025 // Баҡса

Грушалар уңды быйыл. Унан лимон сиробындағы грушалар әҙерләйек....

Тотош уҡырға 23

Ташҡабаҡтан - кәтлиттәр

Ташҡабаҡтан - кәтлиттәр 16.08.2025 // Баҡса

Ташҡабаҡ йәш булырға тейеш. Уларҙы таҙартып эре ҡырғыстан сығарабыҙ. Уға шулай уҡ ҡырғыстан...

Тотош уҡырға 37

Еләк ваҡыты бер генә, үтә ул мәл тиҙ генә...

Еләк ваҡыты бер генә, үтә ул мәл тиҙ генә... 14.08.2025 // Баҡса

Шатланырға ла өлгөрмәнек, күршенең кәзәләре инеп, түтәлдәрҙе эшлектән сығарған. Ул ғына етмәгәйне,...

Тотош уҡырға 38

15 йыл ошо рецепт буйынса ҡыяр тоҙлай

15 йыл ошо рецепт буйынса ҡыяр тоҙлай 14.08.2025 // Баҡса

“Ныҡ еңел ысул. Һыу ҡайнатып, банкаларға бер ҡойоп, бер кире түгеп, тағы ҡайнатып ыҙаларға түгел”,...

Тотош уҡырға 38

Ҡыярҙы ҡышҡылыҡҡа томат һыуында әҙерләһәгеҙ, телеңде йоторлоҡ була!

Ҡыярҙы ҡышҡылыҡҡа томат һыуында әҙерләһәгеҙ, телеңде йоторлоҡ була! 13.08.2025 // Баҡса

Был рецепт менән ябылған ҡыярҙы барыһы ла бик оҡшата һәм яратып ашай....

Тотош уҡырға 42

“Ауылға ҡайтыуыбыҙға һөйөнөп бөтә алмайбыҙ”

“Ауылға ҡайтыуыбыҙға һөйөнөп бөтә алмайбыҙ” 12.08.2025 // Баҡса

Был ҡәҙәре матурлыҡты тыуҙырыу өсөн көн-төн эшләргә кәрәктер инде, моғайын, тип уйлап ҡуяһың....

Тотош уҡырға 41

Серәкәйҙән нисек һаҡланырға?

Серәкәйҙән нисек һаҡланырға? 11.08.2025 // Баҡса

Баҡтиһәң, был бөжәктәр лимон менән ҡәнәфер еҫен яратмай. Ә бына тешләнгән урын ҡысымаһын өсөн йылы...

Тотош уҡырға 45

Ҡаҡты ошолай эшләп ҡарағыҙ

Ҡаҡты ошолай эшләп ҡарағыҙ 11.08.2025 // Баҡса

Пюреға шәкәр ҡушһаң, ул  әсеп бармай, ти аш-һыу уңғаны...

Тотош уҡырға 46

Тиҙҙән ҡомалаҡ өлгөрә!

Тиҙҙән ҡомалаҡ өлгөрә! 11.08.2025 // Баҡса

Һуңғы йылдарҙа ҡомалаҡтан әсетеп бешерелгән икмәккә иғтибар артты. Һеҙҙең иғтибарға әсетке яһау...

Тотош уҡырға 35

Алма менән сливанан ныҡ тәмле ҡайнатма

Алма менән сливанан ныҡ тәмле ҡайнатма 11.08.2025 // Баҡса

Көтмәгәндә, бик үҙенсәлекле килеп сыға....

Тотош уҡырға 39