Заманында урамдарында башҡортса хатта һөйләшеп тә булмаған Белоретта туған телебеҙҙә гәзит астырыуға өлгәшкәс, ауыр аҡыллы бер ағай ипләп кенә:
— Күрәһеңме, һылыу, анау диләнкәлә үҫеп килгән йәш ағаслыҡты? Бер тигеҙ генә үҫеп киләләр, ниндәй ағас булһа ла. Береһе һонолоп үҫеп киттеме, йә йәшен ата, йә дауыл йыға – яҡлаусы юҡ. Һупаймай ғына, яйлап ҡына халыҡ менән бергә-бергә күтәрелегеҙ, – тине.

***
Белоретта бер белгес нисә инһәң дә гел инглизсә гәзит уҡып тик ултырған була ине. Ҡатыны — мәрйә. Башҡорт гәзите сығара башлағас, нимәгә ул башҡорт теле, инглизсә сығарһаң, аңлар инем, тигән булды. Ике-өс йылдан тегене фалиж һуҡты, тәүбә. Класташы уны күрә барған икән, ҡатыны: “Башҡортса һөйләшегеҙ, урыҫса әйткәнде аңламай”, – тигән. Бына шулай – туған тел хәлдәре...

***
Динле кеше Алланан ҡурҡҡан өсөн түгел, ә Аллаһ биргән ҡанундар үҙен һаҡлар, яҡлар өсөн бирелгәнен аңлап эсмәй, сөнки Исламда сәләмәтлеккә зыян килтергән ғәмәлдәр, үҙеңдең ғүмереңде ҡыйыу тыйыла. Сәләмәтлеккә аңлы рәүештә зыян килтереү – үҙеңде яйлап үлтереү ул. Мосолман шуның өсөн эсмәй. Күпселек эсмәгәс, ышанма­ғаны ла ошо тәртипкә буйһона.

***
Йорт түгел, күрше һатып ал, ти хал­ҡыбыҙ. Күп ҡатлы йортта ни – күршенең кеме юҡ! Шуныһы бар – хәҙер кеше күршеләрен йыш ҡына хатта белмәй ҙә... Бер ауыл түгел, бер ҡасаба халыҡ һыя бит ҡайһы саҡ йортҡа!

***
Беҙҙең Инйәр – ҡатай һөйләше! Бына бер миҫал:
“Анау үнәрһеҙләр төнәгөн ауһар­ланып, аралта бәкәт кенә көтөккә талашып, шәкәшеп киткәннәр ҙә тараҡ палтаны еппәргәннәр пер-перенә, ҫалғаннар елкәләренә, переһенең күҙелтереген онтағаннар. Ярай яҡлыла буған, хәрентәшләре күреп ҡаған”.

***
Дөрөҫөн әйткәндә, бөгөн байтаҡ­тарҙың динлелеге түбәтәй-яулыҡ, һаҡал, тәһәрәт тирәһенән һирәк үтә. Аҡмулла әйткән:
Иң әүүәл паклау кәрәк эстең керен,
Эстә тулып ятмаһын һаҫыҡ эрен.
Аһ, дәриға! Эс таҙарһын,
эс таҙарһын!
Булмаһа, файҙа бирмәҫ ҡоро белем.
Эс таҙармаһа, элекке урыҫ мужик­тарыныҡы кеүек йөнгә батып, ялбырап торған көрәк һаҡал үҫтереүҙәр, яулыҡҡа төрөнөүҙәр Аллаһ алдындағы хеҙмәт түгелдер.

***
Ислам менән ғәрәпте айырым ҡарарға кәрәк. Ғәрәптәр Исламды үҙ мәнфә­ғә­тендә файҙаланған, әле лә файҙала­нырға маташыу бар. Тап шулар “радикаль” тигән ағымды тарата ла инде. Еңеп китеп барған идеология һәр саҡ бөтөнөһөн бер үлсәмгә һалырға тырыша – шулай буйһондороп тотоу анһатыраҡ. Бөгөн глобалләштереү шундай.
Ғәрәптә ҡурай юҡ, ҡымыҙ юҡ, йырлап та бармайҙар. Башҡортто ошо ҡалыпҡа һалдыртырға маташыу – ул милли йөҙөбөҙҙө юғалттырырға маташыу.

***
Күҙ алдына килтерегеҙ – беҙ барлыҡ төрки донъянан бары телебеҙ менән генә айырылһаҡ, телебеҙҙе диалект ҡына тип раҫларҙар ине. Беҙ мосолман ғәрәп донъяһынан бары телебеҙ менән генә айырылһаҡ, беҙҙе фәҡәт төҫһөҙ-йөҙһөҙ бер мосолман халҡы тип кенә ҡарарҙар ине. Әгәр урыҫтан бары телебеҙ менән генә айырылһаҡ, беҙҙе урыҫтың бер ҡәүеме тип кенә танырҙар ине.
Милләттәрҙе милләт тип таныр өсөн кәмендә башҡаларҙан айырып торған өс сифат булырға тейеш (донъя крите­рийҙары буйынса) – әйтәйек, ауыҙ-тел ижады, музыка ҡоралы, аш-һыу, ха­лыҡтың атамаһы бирелгән айырым то­ҡомло мал (башҡорт аты, башҡорт бал ҡорто һ.б.). Ошоларҙы юғалтыу милләтте милләт тип таныуҙы юҡҡа сығара.

***
Ислам динендә милләт юҡ тигәне – Алланың бар милләттәргә лә бер тигеҙ итеп ҡарауы, милләттәрҙең үҙ-ара ихти­рамлы мөнәсәбәте тип аңларға кәрәк. Диндә раса, милләт нигеҙендә ҡыйыр­һытыуҙар ғәйепләнә. Бар милләттәр ҙә ер­гә тиң хоҡуҡлы булыр өсөн килгән. Һәм­мә милләттәр, төрлө сәскәләр кеүек, Ер шарында бер матур гөлләмә тәшкил итә.
Мәгәр ғаилә ҡорғанда милләткә иғтибар итеү бик кәрәк. Милләт ул тәбиғәттәге бер сәскә кеүек. Мәҫәлән, рауза сәскәһе. Уны ҡайҙа ултыртһаң да рауза булып үҫә, рауза булып сәскә ата. Умырзая менән дә, боланут менән дә ҡатнаш­май. Уның үҫер өсөн тейешле мө­хите, шарт­тары булыуы кәрәк.
Милләт тә шулай – үҙен һаҡ­ларға, үҫтерергә тейеш.

Рубриканы Гүзәл СИТДИҠОВА алып бара.