–Ҡайтайыҡ, – тине Вәғәҙә. Ҡа­тын алда ни булырын уйламай, үҙен яҙмыш даръяһына ташланы.
Ошо ваҡыт сәй эсә торған урынға бер йөк машинаһы – “КамАЗ” боролдо.
– Кешене кире бороп ебәрмәйек, – тине лә Вәғәҙә йәһәт кенә сәй әҙерләне.
Марат ни эшләргә белмәй, машина­һы янына атланы ла боролоп ҡара­ны. Яңғы­ҙын ҡалдырмайым әле, тип сәйлек янына килде. Шофёр вайымһыҙ ғына кеҫә телефоны менән булыша.
– Бында ла тотмай, ә ҡайһы тирә­ләрәк бәйләнеш бар? – тип һораны.
– Архангелде сыҡҡас, – тип яуап­ла­ны Марат һәм элеккесә милицияла хеҙ­мәт иткәндәге кеүек: – Нимә ташыйбыҙ? – тип һорап ҡуйҙы.
– Таш. Өфөгә, – тине “КамАЗ” хужа­һы, вайымһыҙ булырға тырышып.
Мараттың күҙенән был “тырышыу” иғти­­барһыҙ үтмәне. Ул маши­на­ның номерына күҙ һалды. “Беҙҙең яҡ­ты­ҡы түгел”, тип уйлап ҡуйҙы. Теге шофёрҙың яһалма тыныс­лығы уның кү­ңе­ленә шом һал­ды. Ә үҙе бер ни бул­мағандай, ино­марка­һына инеп ултырып, йөк машинаһының номерын бер ҡағыҙ киҫәгенә яҙып та ҡуйҙы.
Мараттың күңелендә милиционер ҡоһоро уянды. Ул сит­тән генә “КамАЗ”-дың кузовына ҡарап алды. Унда йә­шел төҫ­тәге эре-эре таштар тейәл­гәй­не. “Затлы таштар, ахыры”, – тигән уй һыҙып үтте башынан һәм ни эшләргә бел­мәй албыр­ғап ҡалды. Ҡа­пыл ғына кәрәкле урынға хәбәр итергә кеҫә телефоны тотмай.
Артынан күҙәтеп барырғамы икән? Әле генә Вәғәҙә менән һөйлә­шеүҙән һуң уны ташлап киткеһе килмәй. Шулай аптырап торғанда, теге “КамАЗ” шофёры машина­һын урап йөрөп ҡарап сыҡты ла юлға йыйына башланы. Ма­рат тиҙ генә Вәғәҙә янына барҙы.
– Әйбереңде йый ҙа ҡуҙғалабыҙ, – тине.
Вәғәҙә эштең етди икәнен шунда уҡ төшөндө һәм, артыҡ һорау бирмәйенсә, палаткаһын бикләп тә ҡуйҙы. “КамАЗ” ҡуҙғалып киткәйне.
Уның артынса Марат та артыҡ ашыҡ­май ғына, Вәғәҙәне эргәһенә ултыртып, юлға сыҡты, күҙ уңынан ысҡын­дыр­маҫ­ҡа тырышып, юлдан бер килке күҙәтеп барҙы ла аҙаҡ бер яҡ ситкә ҡайырылып туҡтаны. Унан кеҫә телефонын сыға­рып, элекке начальнигының номерын йыйҙы. Хәл-әхүәл белешеп оҙаҡ һөйлә­шеп тора алмауы өсөн ғәфү үтенеп, йомошон әйтте.
– Учалы яғынан килә ул, беҙҙең тө­бәк номеры түгел. Эйе, затлы таштар булыр­ға тейеш, – тип теге “КамАЗ”-дың номерын әйтте.
– Аңлайым, тырышырмын, хушығыҙ.
Шулай ҡыҫҡа ғына һөйләшһә лә, өҫ­төн­дәге ауыр йөктән ҡотолғандай бул­ды. Марат Вәғәҙәгә ҡараны.
– Хәҙер барып ағайың менән һөй­ләшһәк тә була, — тине.
– Әйҙә, – тип бер һүҙ менән генә яуап­ланы Вәғәҙә.
Бер сәғәттән Мәғдән Марат менән тыныс ҡына әңгәмәләшә ине. Ошо аҙ ғына ваҡыт эсендә лә кейәү буласаҡ кеше­нең елғыуар егет түгеллеген аң­ланы ағай.
Улар шулай бер-береһенә һынам­сыл ҡарашып һөйләшеп, никах көнөн билдә­ләне. Боронғо йола буйынса ти­гәндәй, Вәғәҙә өйгә инмәҫкә тырышты, күберәк еңгә­һе менән аласыҡта аш янында булышты. Ит өлгөргәс, табын әҙерләп, дүр­тәү­ләп өҫтәл янына ултыр­ҙылар. Һүҙ­ҙе Мәғдән башланы.
– Ярай, үҙегеҙ табышҡанһығыҙ, хә­ҙер ҡаршы килеп тә әллә ни ҡылып булмаҫ. Эйеме, бисәкәй? – тип һүҙен әйтеп бөтөр­мәйенсә ҡатынына ҡараны.
Еңгәһе һүҙгә йор булһа ла, әлеге мәл­дә үҙен етди тотоуҙы хуп күрҙе.
– Эйе шул, яңғыҙлыҡтан Хоҙай һаҡ­лаһын, бергә йәшәүгә ни етә, – тип бары­һын да раҫлап ҡуйҙы ла: – Барынан етешеп ултырығыҙ әле, – тип ҡыҫ­тарға ла онотманы.
…Донъялары етеш, күңелдәре бө­төн, балалары үҫеп етеп килә, ни эшләп быға тиклем яңғыҙ йөрөгәнмен, тип Марат улар­ҙың тормошона һоҡланып ҡарап ултырҙы.
Кейәү буласаҡ кешегә һүҙ биргәс, ул үҙе тураһында түкмәй-сәсмәй һөйләне. Милицияла ни өсөн ҡалмағанлығы тура­һын­да ғына һүҙ ҡуҙғатып торманы. Бер һүҙ менән “ялҡытты” тине лә ҡуйҙы. Була­саҡ туғандары ла ныҡышманы.
Бер аҙнанан никах уҡыттылар. Һуңы­нан Вәғәҙәнең ағаһы менән еңгәһен Өфө­гә ҡунаҡҡа саҡырып алдылар, загс­ҡа барып паспорттарына мисәт һуҡтыр­ҙы­лар. Марат үҙе шулай теләне. Бер ни тиклем ваҡыт үтте. Вәғәҙәгә эш тиҙ табылды. Үҙ һөнәре буйынса бер мага­зинға һатыу­сы булып урынлашты. Бер ял ваҡытында Марат:
– Тыуған яҡтарҙы күреп киләйекме әллә? – тип Вәғәҙәгә өндәште.
– Еләк тә бешкәндер инде, үҙем дә әйтер­гә йөрөй инем...
– Мин бит һинең ни уйлағаныңды беләм, – тип Марат уны биленән ҡосаҡ­лап күтәреп алды.
Вәғәҙә ҡапыл ағарып китте, хәле бөттө, төшөрөүен үтенеп, башын тотоп, диванға ултырҙы. Марат ни ҡылырға белмәй ҡа­тып ҡалды.
– Нимә, ауырттырҙыммы әллә? – тип уның янына ултырҙы.
– Юҡ, Марат, минең буйымда бар шикелле.
– Нимә? Нимә тинең? – тине Марат. – Бер ни аңламанымсы...
– Ғүмер буйы икәүҙән-икәү генә йәшәр­гә йыйынмайһыңдыр бит? — тип шаярып һораны Вәғәҙә.
– Ә-ә, ысынмы? – Марат һөйгәненең күҙҙәренә ҡараны.
– Икеләнеп, һиңә әйтмәйерәк йөрө­гәйнем.
– Ә мин иҫәр! – Мараттың кәйефе кү­тәрелеп китте, бүлмә буйлап әллә ниндәй эш ҡылғандай ҡаҡайып алып, әтәс кеүек йөрөргә тотондо, хыялға бирелде.
– Исемен уйлап ҡушырға кәрәк, егет кешенең исеме егеттәрсә булырға те­йеш…
– Ә һин ниңә әбизәтелнә малай бу­лырға тейеш тип уйлайһың? – тип йылмайып ҡараны Вәғәҙә.
– Бәй, ә кем булырға тейеш?
– Ә ҡыҙ булһа?
Марат юғалып ҡалды.
– Беренсе баланы ҡыҙ итмәҫһең ин­де, – тип Вәғәҙәнең күҙҙәренә ялбарып ҡа­раны.
– Эй, иҫәркәй, минән торамы ни, Хоҙай нисек ҡуша, шулай була инде, – тип Вәғә­ҙә иҙән уртаһында ҡатып ҡал­ған ирен барып ҡосаҡ­ланы. Шулай ҡо­саҡ­лашҡан ки­леш оҙаҡ һөйләшеп тор­ҙолар. Хыялландылар, киләсәк тормоштарына план ҡорҙолар.
Йыйынып юлға сыҡтылар. Юлда Ма­­рат ашыҡмай ғына һөйөклө ҡа­ты­нының күңелен күтәреп, төрлө мәҙәк­тәр һөйләп, көлдөрөп барҙы. Ул ныҡ шат ине һәм, үҙе лә уйламаҫтан, теге сәй эсеп йөрөгән урынға боролдо.
– Күреп китәйек әле беҙҙең аулаҡты, – тине ул Вәғәҙәгә. Бер-береһенә ҡа­рап йылмайышып ҡуйҙылар. Изге урын буш тор­май, танауға ҡыҙҙырылған ит еҫе килеп бәрелде.
Элек Вәғәҙә һатыу иткәндә, сәй, бы­лау, һыу, тәм-том ғына ине. Әлеге хужалар, тау кешеләре, эште киңәйтеп ебәр­гәндәр. Йәшерәге шашлыҡ янында үҙ мәшәҡәте менән мәшғүл, ә олорағы – үлсәү янында.
– Ҡасан өлгөргәндәр? – тип ризаһыҙ­лыҡ белдерҙе Марат.
– Әйҙә, ҡайтайыҡ – тине Вәғәҙә кү­ңелһеҙ генә.
– Был урын хужаһыҙ инеме әллә?
– Эйе, яҙҙан кем өлгөрә инде, йәй буйы шул хужа. Мин Мәғдән ағайыма әйткәй­нем, ул ярҙам итеп бер аҙналай йөрөнө лә, шунан үҙем тырыша инем. Бында ни килеменә ҡара­ғанда сығымы күберәк. Әйҙә, ҡайтайыҡ, –­ тине Вәғәҙә.
Шул ваҡыт был яҡҡа бер “КамАЗ” боролдо. Марат ғәҙәте буйынса номерына ҡараны. Теге “КамАЗ” хужаһы, тип иҫенә төшөрҙө Марат.
Шофёр машинаһынан төш­тө лә туп-тура теге оло­рағына табан йү­нәлде. Ҡул биреп күрештеләр, йәш кеше йүгереп йөрөп өҫтәл әҙер­ләргә тотондо. Шофёр бында үҙен хужаларса тота, Мараттар яғына ҡарап ҡуйҙы ла һа­тыу­сынан ниҙер һораны. Тегеһе лә уларға текләп ҡа­раны. Марат өндәшмәй генә машинаһын борҙо һәм кире яҡҡа елдерҙе. Ун биш саҡрым самаһы үткәс, телефонын сығарып, элекке началь­нигының номерын йыйҙы.
– Алло, был тағы ла мин — Ибә­тул­лин… Һеҙ теге мин әйткән “КамАЗ”-ды тикшерҙегеҙме? Әле генә, Архангел эргәһендә…
– Мин төшөп, анау яҡҡа барып ки­ләм, – тине лә Вәғәҙә йәһәт кенә сығып та китте.
– Эйе, таш тейәгән. Үткәнендә, Өфө­гә, ти ине бит. Килмәһәләр, тимәк, икенсе бер юлы бар. Шул уҡ номер, тейәлгән ташы бик үҙен­сәлекле. Затлы таштар булырға тейеш. Хушығыҙ.
Марат һөйләшеп бөттө лә, машина­һынан сығып, кирелеп-һуҙылып алды. Вәғәҙә ҡайҙа китте икән, тип тирә-яғына ҡаранды.
Юлда тәҙрәһе ялтлап бер машина күренде. Теге “КамАЗ” һиҙен­гәндер, ҡы­уа, эх, тип үкенде элекке милиция хеҙ­мәткәре Ибәтуллин. Машина яҡын­лаш­ты, Марат ситкәрәк китеп юл бирҙе. Яйлап килгән “КамАЗ” көтмә­гәндә ажғырып Мараттың өҫтөнә барып менде. Тәгәр­мәстәр уның өҫтөнән үтеп китте, туҡтап торманы.
Был ҡот осҡос хәлде ситтән күреп торған Вәғәҙә әсе итеп ҡыс­ҡырып ебә­реп, ергә ауҙы. Күпме ятҡандыр, асыҡ ҡына әйтеүе ҡыйын, иҫенә килгәндә, ҡайҙалыр йыраҡ түгел кәкүк саҡыра ине.
“Мин ҡайҙа һуң, нишләп ятам бында?” – тип бер килке аңламаны. Яй­лап ҡына аяғына баҫты ла тирә-яғына ҡаранды. Юл өҫтөндә кешеләр йыйыл­ған. “Ашығыс яр­ҙам” машинаһы күренә. Вәғәҙәнең күргән фажиғәһе күҙ алдынан ҡабат үтте... Был юлы ул ҡысҡыр­маны, илай ҙа алманы, шым ғына кеше­ләр торған яҡҡа йүнәлде.
Оҙаҡ ятты Вәғәҙә дауаханала. Бә­хеткә күрә, тыуасаҡ балаһына зыян килмәгән. Шулай яйлап аңына ҡайтты. Тик күңеле генә мәң­гелеккә өшөнө.
Вәғәҙә ике малай тапты. Уларҙың береһенә атаһы хөрмәтенә — Марат, ә икен­сеһенә Афғанда ҡалған ағаһы иҫтәлегенә Айрат тип ҡуштылар.
Маратты Вәғәҙәнең ауылында ерлә­неләр. Элекке хеҙмәттәш­тәре­нең бер ни­сәү­һе һуңғы юлға оҙатырға килгәйне. Был хаҡта гәзиттәр ҙә яҙып сыҡты. Ниндәй ҙур енәйәттең фашланыуы хаҡында радио-телевидениенан һөй­ләне­ләр. Һәр ерҙә “һәйбәт кеше ине, һәйбәт хеҙмәткәр ине” тип телгә алдылар. Ә ҡәбер тупрағына яһалма сәскә­ләрҙән веноктар ҡуйылған. Бер таҡтаға йәшәгән йылдары ла күрһә­телгән. “Элекке милиция хеҙмәткәре Ибә­туллин Марат Харрасович” тип яҙып, фотоһын йәбештереп ҡуйғандар. Фото­һүрәттән Марат шат йылмайып ҡарай. Ҡайҙалыр йыраҡ түгел кәкүк саҡыра…