Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Шиғриәте ялтыр көҙгөләй
Шиғриәте ялтыр көҙгөләй
Теге йәки был әҫәрҙе уҡыған саҡта, хикәйә булһынмы, шиғырмы, образдың ни рәүешле барлыҡҡа килеүе тураһында уйлана башлайһың. Нисек яралған һуң ул, автор уға нисек өлгәшкән? Тәүҙә конфликт ҡороп, проблемаларҙы, хәл-ваҡиғаларҙы теркәй барып, ошо образды уйлап тапҡанмы? Әллә, киреһенсә, эшен уны эҙләүҙән башлағанмы, шунан ғына сюжет ҡорғанмы? Нимә генә тип әйтмә, образдың уңышлы булыуы бик мөһим, бигерәк тә ул символик характерлы булһа. Маһир ижадсы оҙаҡ эҙләнергә, күҙәтергә тура килеүгә ҡарамаҫтан, беренсе сиратта образ өҫтөндә эшләргә тейеш.

…Гөлнара Хәлфетдинованың бөтә ижадын ҡатын-ҡыҙҙың символик образы — ҡорот билдәләй:
Йәнем тағы кипкән ҡорот
һымаҡ,
Ыҫланыуҙан бөткән сирылып.
Ярылмағас, сүкешләп
төйөүҙән,
Һыҙланыуҙан киткән һурылып.
Йәмшек-йөмшөк кенә булып
ҡалғас,
Йәмһеҙлеге үҙем биҙерлек.
Сүкеүҙәре ҡорос иҙерлек тә,
Ғазаптарға әҙәм түҙерлек,
Ҡатын-ҡыҙҙа түҙем-
түҙемлек —
Үҙ йәндәрен үҙе өҙөрлөк.
Кем ҡоротто сүкеп өҙә инде?
Майлы һурпа ғына иҙерлек…

(«Ҡорот»).
Дөйөм алғанда, бөтә халыҡтарҙың әҙәбиәтендә лә, фольклорында ла ҡатын-ҡыҙҙы сәскә менән сағыштырыу күҙәтелә: рауза, нәркәс, хризантема (алтын гөл)… Ошонан сығып инде ҡатын-ҡыҙға сәскә исемдәрен биреү ҡабул ителгән. Сәскә – ул нескә, нәфис, ярҙамға һәм яҡлауға мохтаж затты белдергән символ.
Башҡорт шиғриәтендә, бигерәк тә ир-ат ижадында, ҡатын-ҡыҙҙың гүзәллеген, серлелеген, илаһилығын күрһәтеү өсөн йыш ҡына «ай», «йондоҙ», «ҡайын», «ер еләге», «болот», «аҡҡош», «һандуғас», «ҡоралай» образдары ҡулланыла. Ә «ҡорот» һүҙе һәм төшөнсәһе был һүҙҙәрҙән лексик-семантик планда алыҫ тора.
Был шиғырын автор 20 йәшендә генә яҙыуға ҡарамаҫтан, уны яратып уҡыусыларҙың йәше төрлөсә — йәш ҡыҙҙар, урта йәштәге ҡатындар, уларҙан өлкәнерәктәр. «Ҡорот»то халыҡ яратып уҡый.
Ошо образға бәйле тағы ла ҡыҙыҡ хәл күҙәтелгәне бар… «Художестволы әҫәрҙең филологик анализы» тигән предметты уҡытҡан саҡта йыш ҡына ошо ҡорот образына мөрәжәғәт итергә тура килә. Ә беҙҙә, Башҡортостандың төньяҡ-көнбайыш районында, ҡороттоң ниндәй ризыҡ икәнлеген бигүк белмәйҙәр. Шиғыр студенттарға оҡшай, әммә ҡороттоң төшөнсәһен аңлап етмәйҙәр. Бына ошо саҡта инде ҡоротто яһау ысулын, уның тәмен, төҫөн аңлатырға тотонаһың — тотош бер тарихҡа төшөп китәһең.
Ғөмүмән, Гөлнара Хәлфетдинова образдар менән оҫта эшләй, уның «бөжәк-ҡурсағы», «йөрәк-һалдаты», «кейеге» шулай уҡ ҡатын-ҡыҙ күңеленең нескәлектәрен, ыңғай һәм кире яҡтарын асып һала. Шағирә шиғырҙарын символдарға ҡорорға тырыша, дөйөм планда ижадына символика хас.
Ижадының күҙгә ташланып торған тағы ла бер үҙенсәлеге — контраслыҡ. Шағирә бер-береһенә ҡапма-ҡаршы торған контраст төшөнсәләрҙе урынлы файҙалана. Мәҫәлән:
Анау яҡты ҡояштың да
Тыуҙырғаны күләгә?!

(«Бөгөн дә бар. Тора ине»).
Шатлыҡтарым ҡайғыралар,
Ҡыуана ҡайғыларым,
Йыуатайым ҡайһыларын?
Шул минең ҡайғыларым.

(«Шул минең ҡайғыларым»).
Шағирәнең ижадында күңел ғазабы, һыҙланыуы сағылыш таба. Ижадта, әлбиттә, шунһыҙ булмайҙыр ул, сөнки тормоштағы ҡайһы бер бик мөһим нәмәләрҙе һиҙер, тойор, рухи ҡиммәттәрҙе аңлар өсөн ошо тойғоларҙы, һынауҙарҙы үҙеңдең күңелең аша үткәреү кәрәк. Ниндәй генә хәл килеп тыумаһын, лирик герой ана шул ҡороттай ныҡ, көслө, түҙемле булып ҡала.
Шағирә хис-тойғоларҙы, һөйгәненә булған мөнәсәбәтте ҡыйыу рәүештә, асыҡ белдерә. Ижадсының: «Уҡыусылар алдында әрселәмен, ошо асыҡлыҡтан үҙем дә ҡурҡып ҡуям», — тип әйткәне бар. Әммә был — ижад талабы. Аныҡлыҡ, асыҡлыҡ, беренсенән, ижадта яһалмалыҡтан, ялғанлыҡтан ҡасыу юлы. Икенсенән, авторҙың ижадтағы позицияһы, шиғыр тыуҙырыуҙа һайлаған тактикаһы.
Гөлнара Хәлфетдинова шиғриәтенең тағы ла бер һыҙатын билдәләмәйенсә булмаҫ, ул — көтөлмәгәнлек, серлелек. Был алым проза өлкәһендә новелла жанрында ҡулланыла. Шиғриәттә бик осрамай. «Һине һағынып» шиғыры:
Урындыҡтың эргәһендә
Ултыралар шым.
Ике яҡҡа ҡарағандар,
Ара — бер аршын.
Урындыҡтың эргәһендә
Ултыралар тын.
Үпкәләшеп бер-беренә
Ҡуйғандар артын.
Урындыҡтың эргәһендә
Икәүһе — бахыр.
Кемдәр уларҙы йыуатып,
Һағышын баҫыр?
Урындыҡтың эргәһендә
Ике бисара.
Һинһеҙ ҡуҙғала алмайҙар,
Һинһеҙ юҡ сара.
Урындыҡтың эргәһендә
Был меҫкен дуэт.
Ултыралар өҙгөләнеп,
Һин юҡты тойоп.
Урындыҡтың эргәһендә
Ҡалай бойоҡтар.
Һинең өйҙә кейә торған
Йылы ойоҡтар.

Шағирә ижадының ошо үҙенсәлектәре, һыҙаттары — уның шиғриәтен билдәләүсе төп критерийҙар. Мауыҡтырғыс лирикаһы, тәрән психологизмы, хислелеге ҙур иғтибарға лайыҡ.
Гөлнара Хәлфетдинова ижадының стиле, һүрәтләү саралары, алымдары, символик образдары әҙәбиәт ғилемендә өйрәнелергә, тикшерелергә тейеш. Уның шиғриәте реклама яһауға мохтаж түгел, сөнки шиғырҙары күңел өсөн дауа һымаҡ шифалы. Халыҡ, бигерәк тә ҡатын-ҡыҙ, ижадсының әҫәрҙәрендә ялтыр көҙгөләге һымаҡ үҙен күрә, үҙен таный. Ә был – яҙыусы өсөн иң юғары баһа!
Айһылыу ВАХИТОВА,
филология фәндәре
кандидаты.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа...

"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа... 30.03.2019 // Әҙәбиәт

Белорет районының Абҙаҡ мәктәбендә әҙиптәр менән осрашыуҙар даими үтеп тора....

Тотош уҡырға 1 683

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын...

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын... 29.03.2019 // Әҙәбиәт

28 мартта Башҡортостан Автономияһы көрәшсеһе, азатлыҡ йырсыһы, башҡорт халҡының арҙаҡлы улы, шағир...

Тотош уҡырға 2 062

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек!

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек! 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Мин бәләкәй саҡта ул журнал “Пионер” тип атала ине. Беҙ уны шул тиклем яратып, көтөп алып уҡыныҡ....

Тотош уҡырға 1 582

Бала саҡ иле баҫмаһы

Бала саҡ иле баҫмаһы 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Алыҫ 1929 йылдың мартында Башҡортостан балалары “Керпе” тип аталған йөкмәткеле һәм ҡыҙыҡлы...

Тотош уҡырға 1 781

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар 27.03.2019 // Әҙәбиәт

Башҡортостан – тиңдәргә-тиң илем, Һиндә һалдыҡ дуҫлыҡ һарайын. Таңдай балҡып һинең килер көнөң,...

Тотош уҡырға 1 608

“Китапты йөкмәткеһе өсөн уҡымайым”
Каникул тылсымға бай булмаҡсы

Каникул тылсымға бай булмаҡсы 23.03.2019 // Әҙәбиәт

Учалыла “Бөйөк тылсымсы – театр” тип исемләнгән балалар китабы аҙналығы башланды....

Тотош уҡырға 1 462

“Башҡортостан – баш йортобоҙ”

“Башҡортостан – баш йортобоҙ” 22.03.2019 // Әҙәбиәт

Зәйнәб Биишева исемендәге Башҡортостан “Китап” нәшриәтендә уҙған түңәрәк өҫтәл ошолай атала....

Тотош уҡырға 1 514

Һин дә флешмобҡа ҡушыл!

Һин дә флешмобҡа ҡушыл! 21.03.2019 // Әҙәбиәт

Бөгөн – Бөтә донъя шиғриәт көнө. Уның тарихы тамырҙары менән 1999 йылға барып тоташа: Францияның...

Тотош уҡырға 1 422

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Әле Әбйәлил районының Яҡтыкүл шифаханаһында бер төркөм яҙыусылар һаулығын нығыта, ял итә. Ошо...

Тотош уҡырға 1 676

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Баймаҡ биләмә-ара үҙәк китапханаһында әҙәбиәт һөйөүселәр һәм яҙыусылар араһында йылы күпер һалыуға...

Тотош уҡырға 1 414

Фәнзил САНЪЯРОВ:  "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!"

Фәнзил САНЪЯРОВ: "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!" 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Ҡоролтайға әҙерләнәм Башҡорттарым Йәнә ҡор йыясаҡ, Бишенсегә үтер Ҡоролтай. Кәңәш-төңәш итер мәл...

Тотош уҡырға 1 577