Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Мәктәп һәм мәҙрәсә тарихы
“Нурмөхәмәт хәҙрәт, белеүемсә, элек айырым мәктәптәр һәм мәҙрәсәләр эшләгән. Уларҙың айырмаһы нимәлә булған?
Гөлсәсәк ХӘЙРУЛЛИНА.

Нуриман районы.”


Мәктәп һәм мәҙрәсә тарихыБашҡортостан мосолмандарының Диниә назараты рәйесе мөфтөй Нурмөхәмәт хәҙрәт НИҒМӘТУЛЛИН:
— Бисмилләһир-рахмәнир-рахим!
Әлхәмдү лил-ләһ, Ислам динендә мәғрифәткә ифрат ҙур урын бирелә. "Ҡөрьән"дәге иң тәүге аят-кәримәнең "Һине юҡтан бар итеп яратҡан Аллаһ Тәғәлә исеменән уҡы!" тип башланыуы, пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһис-сәләмдең бик күп хәҙисе аша ғилемгә әйҙәүе лә быға ныҡлы дәлил.
Элек уҡыу йорттары, ысынлап та, мәктәпкә һәм мәҙрәсәгә бүленгән. Тәүгеһендә фәҡәт яҙыу серҙәре өйрәнелгән. Китаптарҙы күсереү менән шөғөлләнгән айырым кешеләр ошо мәктәптә белем алған. Унда йәнә каллиграфия ғилеме өйрәтелгән. Белеүегеҙсә, ғәрәп яҙмаһы ғәжәп үҙенсәлекле, ул урыҫса юҡҡа ғына "арабская вязь" тип аталмай: хәрефтәр бер-береһе менән ситән үргәндәге шикелле аралашып килә, рәсем хасил була кеүек. Ошо сәнғәтте өйрәнгән уҡыусы "хаттат" тип аталған. Бөгөн иһә был һөнәр әкренләп тергеҙелә башланы. Мәҫәлән, күптән түгел баш ҡалабыҙҙағы "Ихлас" мәсетендә Ирандан килгән хаттаттар дәрес бирҙе.
Каллиграфик яҙмалар мәсеттәрҙе, китаптарҙы биҙәй, матурлығы, серлелеге менән күңелде хушландыра. Ғөмүмән, бөйөк сәнғәт өлгөһө ул.
Мәҙрәсәлә иһә дәрес бирелгән. Октябрь революцияһына тиклем Башҡортостанда бындай бихисап уҡыу йорто иҫәпләнгән. Араларынан "Ғәлиә", "Ғосманиә", "Хөсәйениә", "Рәсүлиә" кеүек мәҙрәсәләрҙең исеме әле лә киң билдәле. Улар бөгөнгө юғары уҡыу йорттары дәрәжәһендә булған. Дәрес биреүселәрҙе остаз, мөғәллим, мөҙәрис, хәлфә тип атағандар. Ҡыҙҙарға иһә хәҙрәттең абыстайы ғилем биргән, уны остазбикә, түтәй, абыстай тип йөрөткәндәр.
Мәҙрәсәләр бер нисә төргә бүленгән. Берәүҙәрендә, мәҫәлән, "Ҡөрьән" хафиздары әҙерләнгән. Улар изге китапты тулыһынса ятлап алған. Бөгөн дә, иншаллаһ, ошондай уҡыу йорттары бар. Мәҫәлән, Төркиәлә көслө мәҙрәсә эшләй, Татарстанда ла асылды. Элек унда балаларҙы биш-алты йәштән башлап алғандар. Изге китапты ятлағандарҙы "Ҡөрьән"-хафиз" тип исемләгәндәр.
Мин бала ваҡытта ауылда һуҡыр олатайҙар бар ине. "Уларҙы ниңә "ҡарый" тип атайҙар икән?" — тип аптырай торғайным. Хикмәт шунда булған: һуҡыр ир баланы "Ҡөрьән" хафиздарын өйрәтеү мәҙрәсәһенә биргәндәр. Унда белем алған кеше халыҡ араһында "ҡарый" булып танылған, абруй ҡаҙанған.
Мин Бохарала уҡып ҡайтҡан осорҙа (уҙған быуаттың 70-се йылдары аҙағында) Өфөлә ике-өс кенә ҡарый бар ине. Тағы ла шуны әйтеп уҙмаҡсымын: Шишмә районындағы Ҡара Яҡуп тигән ауылдың атамаһы миндә шик тыуҙыра. "Ҡарый Яҡуп" түгелме икән ул?
Бынан тыш, Фиҡ мәҙрәсәләре булған. Унда Ислам ҡанундары, фарыздары, сөннәттәре үҙләштерелгән. Шулай уҡ хәҙис ғилемен өйрәнеү мәҙрәсәләре эшләгән. Белеүегеҙсә, Пәйғәмбәребеҙҙең ошондай аҡылдары "Ҡөрьән Кәрим"дән ҡала икенсе урында тора. Әлеге уҡыу йорттарында уларҙың асылын өйрәнгәндәр.
Тәфсир мәҙрәсәләре булған, уларҙа "Ҡөрьән Кәрим"дең мәғәнәһенә төшөндөргәндәр. Ғөмүмән, пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһис-сәләм йәшәгән заманда Ислам ғилеме ифрат ныҡ алға киткән, төрлө баҫҡыстағы уҡыу йорттары артҡан.
XX быуат баштарындағы үҙгәртеп ҡороуҙар осоронда иһә "мәҙрәсә" һүҙе, иҫкелекте сағылдыра тип, телмәрҙән төшөрөп ҡалдырылған. Асылына тап килмәһә лә, "мәктәп" төп ҡулланылышҡа ингән. Белем биреү юлын үҙгәрткәндәр, боҙғандар, уҡыу программаһына бигүк кәрәге булмаған фәндәр ҡуйылған. Өҫтәүенә уҡыусыларҙы сыбыҡ менән һуғыу, борсаҡҡа теҙләндереп ҡуйыу һәм башҡа ысулдар Ислам ғилемен үҫештән туҡтатҡан, балаларҙы унан биҙҙергән.
Дөйөм алғанда, хөрмәтле ҡәрҙәштәр, илдең, милләттең алға барыуы ғилемгә, уны файҙаланыуға, тормошҡа ашырыуға бәйле. Шул уҡ ваҡытта белем кешене һәр яҡлап тәрбиәләргә, рухландырырға тейеш. Кире осраҡта, ул — файҙаһыҙ. Әйтәйек, Муса ғәләйһис-сәләм йәшәгән ваҡытта Ҡарун исемле бик белемле һәм ифрат бай кеше булған. "Ҡөрьән"дә уның хикәйәләре лә бар. Ғилеме буйынса Муса пәйғәмбәрҙән ҡала икенсе урында торған Ҡарундың байлығы һаҡланған асҡысты бер көслө кеше саҡ күтәреп йөрөгән. Әммә бер мәл, зәҡәт аяты төшкәс, Ҡарун мөлкәтенән өлөш сығарыуға ҡырҡа ҡаршылығын белдерә. Иртәнсәк уянһа, Аллаһ Тәғәләнең хикмәте менән уның барлыҡ байлығын ер йотҡан була...
Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһис-сәләмдең бөтөн педагогиканы үҙ эсенә алған дүрт кенә юллыҡ хәҙисе бар: "Ғилемде иң еңел юл менән бирегеҙ! Баланы ҡыуандырығыҙ, дәртләндерегеҙ, рухландырығыҙ, күңелен һындырмағыҙ". Хоҙай Тәғәлә, иншаллаһ, һәммәбеҙгә лә файҙалы ғилем насип итһен, хөрмәтле ҡәрҙәштәр. Әс-сәләмү-ғәләйкүм үә рәхмәтул-лаһи үә бәрәкәтүһ! Амин.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда урманда бер ирҙе үгеҙ һөҙгән

Башҡортостанда урманда бер ирҙе үгеҙ һөҙгән 30.07.2025 // Йәмғиәт

Уға ҡотҡарыусылар һәм табиптар ярҙамы талап ителгән....

Тотош уҡырға 13

Өфө үҙәгендә ике көнгә юлдар ябыла

Өфө үҙәгендә ике көнгә юлдар ябыла 30.07.2025 // Йәмғиәт

Өфө үҙәгендә ике көнгә юлдар ябыла...

Тотош уҡырға 12

Ҡыйғы районында юл фажиғәһендә имгәнгән туристар түләү алырға хоҡуҡлы

Ҡыйғы районында юл фажиғәһендә имгәнгән туристар түләү алырға хоҡуҡлы 29.07.2025 // Йәмғиәт

Ҡыйғы районында юл фажиғәһендә имгәнгән туристар түләү алырға хоҡуҡлы...

Тотош уҡырға 17

1 авгусҡа ҡарай төндә Өфөнөң Шаҡша күперендә хәрәкәт ябыла

1 авгусҡа ҡарай төндә Өфөнөң Шаҡша күперендә хәрәкәт ябыла 29.07.2025 // Йәмғиәт

Өфөләрҙән һәм баш ҡала ҡунаҡтарынан сәфәрҙәрен алдан планлаштырыуҙарын һорайҙар....

Тотош уҡырға 18

Өфөгә бер нисә поездың тотҡарланыуы тураһында билдәле булды

Өфөгә бер нисә поездың тотҡарланыуы тураһында билдәле булды 29.07.2025 // Йәмғиәт

Волга буйы тимер юлы бер нисә маршрут буйынса тотҡарлыҡтар тураһында хәбәр итә....

Тотош уҡырға 21

Башҡортостанда көслө ямғырҙан һуң ауылды һыу баҫҡан

Башҡортостанда көслө ямғырҙан һуң ауылды һыу баҫҡан 29.07.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда көслө ямғырҙан һуң ауылды һыу баҫҡан...

Тотош уҡырға 19

Өфөнән Таиландҡа тура рейстар асыла

Өфөнән Таиландҡа тура рейстар асыла 29.07.2025 // Йәмғиәт

Авиапассажирҙар Пхукетҡа һәм Утапаоға оса ала....

Тотош уҡырға 21

Республика урмандарында янғынға бәйле хәл тыныс ҡала

Республика урмандарында янғынға бәйле хәл тыныс ҡала 28.07.2025 // Йәмғиәт

Республика урмандарында янғынға бәйле хәл тыныс ҡала...

Тотош уҡырға 25

Башҡортостанда матур датала 525 пар өйләнешкән

Башҡортостанда матур датала 525 пар өйләнешкән 28.07.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда матур датала 525 пар өйләнешкән...

Тотош уҡырға 25

Башҡортостанда июль аҙағына тиклем ямғырлы һауа торошо һаҡлана

Башҡортостанда июль аҙағына тиклем ямғырлы һауа торошо һаҡлана 28.07.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда июль аҙағына тиклем ямғырлы һауа торошо һаҡлана...

Тотош уҡырға 26

Республикала көндәрҙең бер аҙ һалҡынайтыуы көтөлә

Республикала көндәрҙең бер аҙ һалҡынайтыуы көтөлә 25.07.2025 // Йәмғиәт

Башгидромет алдағы өс көнгә һауа торошо менән таныштырҙы....

Тотош уҡырға 36

Башҡортостанда «Атай ҡаһарманлығы» конкурсына ғаризалар 20 авгусҡа тиклем ҡабул ителә

Башҡортостанда «Атай ҡаһарманлығы» конкурсына ғаризалар 20 авгусҡа тиклем ҡабул ителә 25.07.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда атайҙарҙы VI «Атай ҡаһарманлығы» республика конкурсында ҡатнашырға саҡыралар....

Тотош уҡырға 67