Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Әтәсте нисек һайларға?
Ихата йәме нимәлә? Нисек кенә сәйер булмаһын — әтәстә! Һәүетемсә генә барған ауыл тормошона үҙенсәлекле йәм биргән, көн дә борғоһон ҡысҡыртып йоҡонан уятҡан һәм яҡшы кәйеф өләшкән дә ошо йорт ҡошо.

Әгәр һеҙ тауыҡтарҙы бер генә миҙгел тотоп, маҡсатығыҙ тик йомортҡа алыу икән, әтәсһеҙ ҙә була. Тик йомортҡаны инкубаторға ҡуйыу өсөн ул мотлаҡ кәрәк. Әтәс булғанда тауыҡтар дәррәү, бер тәртиптә йөрөй. Йомортҡаны ла “батша”лары булған саҡта яҡшыраҡ һалалар. Мәҫәлән, эре ҡошсолоҡ фабрикаларында махсус рәүештә ваҡыты-ваҡыты менән әтәс тауышын ҡысҡыртып алалар. Әлбиттә, йомортҡаның тәме туранан-тура ата ҡошҡа бәйләнмәгән, ә аҙыҡтан тора. Бына нисек ашауҙары — әтәстән. Тағы шуныһын да әйтергә кәрәк: аталанмаған йомортҡа оҙа­ғыраҡ һаҡлана икән.


Әгәр һеҙҙең тоҡомсолоҡ эше менән шөғөлләнеп, яҡшы себештәр алғығыҙ килһә, әтәсһеҙ булмай. Кү­берәк тауыҡ тоторға ниәтләһәгеҙ, улар хатта икәү-өсәү кәрәк. Тауыҡ­тар менән әтәс нисбәте тура кил­мә­һә, аталанмаған йомортҡа һалыу­ҙары мөмкин. Шуға бер “хужа”ға уртаса ете-һигеҙ тауыҡ тура ки­леүен оноторға ярамай. Әлбиттә, күп нәмә әтәстең “дәрте”нә бәйлән­гән. Был йәһәттән уның тоҡомона ла ҡарарға мөмкин. Мәҫәлән, йо­мортҡа тоҡомло ҡоштар әүҙем була. Ә ит-йомортҡа тоҡомлолар аҡрын, бик үк хәрәкәтсән түгел. Әйтәйек, тәүгеләренең әтәсенә 12-15 тауыҡ кәрәк булһа, икенселәренекенә алты-һигеҙ етә.

Тоҡомға әтәс ҡалдырыр өсөн тәүҙә уның үҙен тотошон күҙәтергә кәрәк: тауыҡтар менән “ҡыҙыҡһы­намы”, күршеләрҙекенә ҡарамаймы, таламаймы... Йомортҡа тоҡомло әтәстәр дүрт-биш айҙа, йәғни тиҙ өлгөрә. Нәҡ ошо осорҙа уларҙың әүҙемлеген күҙәтергә мөмкин. Тоҡомға һайлағанда, шулай уҡ кәүҙә төҙөлөшөнә, уны тотошона, кикерек, хатта ҡойроҡ үҫешенә иғтибар итәләр. Тик һау әтәстән генә тауыҡ­тар сәләмәт себештәр сығарырлыҡ йомортҡа һала.

Ит-йомортҡа тоҡомло ҡоштар һуңыраҡ, биш-алты айҙа өлгөрә. Аҫрар өсөн һайлағанда ауырлы­ғына һәм ит-мускул төҙөлөшөнә иғ­тибар итеү мөһим. Бындай тауыҡ­тар ике йүнәлештә — ит һәм йо­морт­ҡа — берҙәй эшләй. Ундайҙар­ҙан беҙҙең яҡта род-айланд тоҡом­лоһо киң таралған. Улар ҡыҙыл төҫтә булып, ҡыҙғылт-һоро йоморт­ҡа һала. Бер әтәскә ете-һигеҙ тауыҡ булғанда, инкубатор өсөн сығышы 98 процент булыуы мөмкин.
Ит тоҡомло әтәстәр бик үк әүҙем түгел. Ундайҙарға кохинхин, брама һәм фавероль инә. Был төр әтәстәр биш-алты тауыҡты ҡарап йөрөтә ала. Ғөмүмән, тоҡомға ҡалдырғанда уның стандартына, йәғни тура килгән сифатына ҡарарға кәрәк.

Бындай әтәстәр һуңыраҡ өлгөрә. Әйтәйек, йомортҡа һалыусыларҙың әтәсен дүрт-биш айҙа һайлап алып ҡалып булһа, иттекеләрҙең ете-туғыҙ айҙа саҡ аталыҡ сифаттары асыла. Шуға тоҡомға тәүҙә бер нисә әтәс ҡалдыралар ҙа аҙаҡ һайлап алалар.

Һайлағанда әтәстәрҙең хәрәкәт­сән, әүҙем булыуы менән бер рәттән, ныҡлы ашауын, тауыҡтарға иғтибарын да иҫәпкә алырға кәрәк. Бигерәк тә ҡоштарҙың ҡауырһыны, йөнө ялтырап торорға, тигеҙ булыр­ға тейеш. Был уның һаулығы тура­һында һөйләй. Тағы мөһим талап — тауыҡтарҙың әтәс менән дуҫ булыуы шарт. Был нилектә сағыла­мы? Әтәс ҡайҙа, тауыҡтар шунда булһа, яҡшы, әлбиттә. Әтәс бер-ике тауыҡты ғына эйәртеп, баш­ҡа­лар­ға иғтибар итмәһә, ҡоҙғон кеүек башҡа ҙур ҡоштар, эт-маҙар кил­гәндә хәүеф барлығын белдермәһә, ундайҙы тотоуҙан файҙа юҡ.

Әгәр ҙә төрлө сәбәптәр арҡа­һында һеҙҙең 30-40 тауыҡ булып, бер генә әтәс ҡалһа, себеш сығарыу өсөн 9-12 тауыҡты һайлап алалар. Улар тән төҙөлөшө, ашау яғы, башҡа сифаттары менән яҡшы, башҡаларҙан өҫтөнлөклө булырға тейеш. Уларҙы айырып, әлеге әтәс менән ҡушып ҡуялар. Бының өсөн үҙҙәренә айырым бүлмә, йөрөр өсөн урын булырға тейеш. Биш-алты тәүлектән инде инкубация өсөн йомортҡа алына. Тик селекция эшен алып барып ҡына, тейешле тоҡом ҡоштарын булдырырға мөмкин.


Автор: Т. МУСИН.


Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Баҙар түгел,  баҡса бирә ашлама

Баҙар түгел, баҡса бирә ашлама 31.01.2024 // Баҡса

Баҡсалағы һәр түтәл-ҡыуаҡтан биҙрәләп уңыш алыу – һәммәбеҙҙең дә яҡты хыялы. “Компостер” тигән...

Тотош уҡырға 1 287

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр 15.07.2023 // Баҡса

Өс литрлыҡ банка төбөнә бер укроп һабағы, ҡурай еләге, ҡарағат, сейә япрағы һалырға. Бер рәт ҡыяр...

Тотош уҡырға 3 160

Уңышты нисек һаҡларға?

Уңышты нисек һаҡларға? 15.07.2023 // Баҡса

Сөгөлдөр һәйбәт һаҡланһын өсөн һабағын ҡул менән бороп өҙмәгеҙ, ә төбөн 1-1,5 сантиметр оҙонлоғонда...

Тотош уҡырға 1 436

Алтын йомортҡа... һарайҙа

Алтын йомортҡа... һарайҙа 21.05.2023 // Баҡса

Тауыҡ йылы тамамланды, ләкин шәхси хужалыҡтарҙа ҡош-ҡорт тотоу төп тармаҡ булып ҡала. Ите,...

Тотош уҡырға 1 145

Кишер яратһаң

Кишер яратһаң 21.05.2023 // Баҡса

Кишерһеҙ бер табынды ла күҙ алдына килтереп булмай. Уны беҙ аш, былау бешергәндә, салаттар...

Тотош уҡырға 1 145

Сәскәләр тураһында

Сәскәләр тураһында 21.05.2023 // Баҡса

– Башҡа мәшәҡәттәр менән мартта сәскә сәсә алманым. Йәй көнө баҡсаға күсереп ултыртыу өсөн әле...

Тотош уҡырға 1 380

Ер еләге үҫтереү тәртибе

Ер еләге үҫтереү тәртибе 21.05.2023 // Баҡса

Беҙҙәге һауа шарттарында ер еләгенең вегетация осоро ҡар иреп бөткәс тә башлана. Май аҙаҡтарында...

Тотош уҡырға 1 141

Нимә беләбеҙ?

Нимә беләбеҙ? 21.05.2023 // Баҡса

Картуф мал, ҡош-ҡорт аҙығында ла, сәнәғәт өлкәһендә лә киң ҡулланыла. Медицина өлкәһе ғалимдары...

Тотош уҡырға 1 206

Редис, помидор, борос...

Редис, помидор, борос... 23.03.2022 // Баҡса

Иртә яҙҙан сәсеп үҫтерелгән йәшелсә үҫентеләрен башта быяла йәки полиэтилен япма аҫтына, шунан асыҡ...

Тотош уҡырға 1 892

Һыу һибеү һәм туҡландырыу

Һыу һибеү һәм туҡландырыу 23.03.2022 // Баҡса

Июлдә баҡсала төп эштәр­ҙең береһе ул. Һыуҙы иртән йә­ки кисен, ҡояш артыҡ ҡыҙ­ҙыр­ма­ғанда,...

Тотош уҡырға 2 007

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос 23.03.2022 // Баҡса

Туҡланыу шарттарына ҡарап, ҡоротҡостар ике төргә бүленә: беренсеһе үҫемлектең һутын һурһа, икенсеһе...

Тотош уҡырға 1 306

Тәҙрә төбөндәге баҡса

Тәҙрә төбөндәге баҡса 23.03.2022 // Баҡса

Беҙҙең һауа шарттарында йылылыҡ яратҡан культураларҙың үрсетмәһен йыш ҡына тәҙрә төбөндә үҫтерәләр....

Тотош уҡырға 1 272