Өфө ҡалаһында төрки теленән шиғырҙарҙы урыҫ теленә тәржемәләү буйынса “Аҡ торна” халыҡ-ара конкурсына йомғаҡ яһалды. Башҡорт ерлегендә барлыҡҡа килеп, башҡорт халҡының изге ҡошо булған торна исемен алған конкурс төрлө халыҡтарҙы һүҙ сәнғәте ярҙамында бәйләү маҡсатын уңышлы тормошҡа ашыра башланы шикелле. Тәүге йомғаҡтар шундай һығымта яһарға мөмкинлек бирә.
Рәсәй республикаларынан, шулай уҡ Үзбәкстандан, Азербайжандан, Ҡаҙағстандан, Украинанан, Австриянан, Германиянан, Даниянан йәмғеһе 370 кеше тәржемәләрен ебәргән бәйгенең кимәле ярайһы уҡ юғары булды. Шуға ла төрлө илдәрҙән йыйылған абруйлы жюриға (Башҡортостандан жюри составында тәржемәсе Марсель Ғафуров бар ине, шулай уҡ әле Мәскәүҙә йәшәүсе Лариса Керчина ла Өфөнөкө) еңеүселәрҙе билдәләр өсөн өс турҙа һайлап алыу үткәрергә тура килде. Был конкурстың, халыҡ-ара кимәлдә булһа ла, бик оператив һәм заманса итеп үткәрелеүен дә билдәләргә кәрәк. Мәҫәлән, шарттар буйынса, унда әҫәрҙәреңдең ҡағыҙ вариантын ебәреп тороуҙың да кәрәге юҡ ине, ул Интернет аша ғына китте.
Беренсе урынға сығыусылар араһында беҙҙекеләрҙең булмауы ғына хафаға һала. Еңеүселәрҙән Башҡортостандың халыҡ шағиры Александр Филиппов исемен йөрөткән “Башҡорт теленән тәржемә” тигән махсус номинацияла “Бельские просторы” журналының баш мөхәррир урынбаҫары Светлана Чураева ғына булды. Башҡорт әҙәбиәтендә тәржемә мәктәбе юҡҡа сығып барыуын аңлатмаймы был күренеш? Ә бит шиғриәтте тәржемә итеү башҡа халыҡтарҙы үҙ әҙәбиәтең менән генә таныштырыу түгел. Был хаҡта Мәскәүҙән килгән шағир һәм яҙыусы Глеб Шульпаков үткәргән оҫталыҡ дәресендә лә һүҙ барҙы. Ул темаһын да үҙенсәлекле билдәләгәйне: “сәнғәтте тәржемәләү” — “перевод искусства” (ойоштороусылар ғына, уны яңылыш аңлап, “тәржемә сәнғәте” — “искусство перевода” тип яҙып ҡуйған), сөнки шиғри һүҙ аша башҡа халыҡтарға икенсе халыҡтың рухы, күңел торошо, ғөмүмән, мәҙәниәте күсерелергә тейеш. Ә быны уңышлы башҡарыр өсөн оригинал телен яҡшы белеү кәрәктер.
Бер номинацияла урын алыусы булараҡ, шуны әйтә алам: һәр тәржемә — һүҙ сәнғәте өлкәһендә ҡатмарлы бер мәктәп. Ул тәжрибәне, хәтеремдә, мин тәүге тапҡыр студент йылдарында яһап ҡараным: Рәми Ғариповтың китабында Гете шиғырҙарын күреп, һүҙлек ярҙамында Гетены башҡортсаға тәржемәләп маташтым. Ул саҡта мин Рәми ағайҙың да немец телен белмәгәнен, ярҙамсы ауҙарыу — “подстрочник” тигән нәмә барлығын белмәй инем әле (әйткәндәй, был конкурсҡа ебәргән эштәрҙә лә ниңәлер, мин туранан-тура тәржемә яһаһам да, ойоштороу комитеты минән “подстрочник” талап итте). Артабан тәжрибәне еңеләйтергә тура килде: урыҫ классиктарын башҡорт теленә ауҙара башланым, ни тиһәң дә, уларын яҡшы белә инем. Былары ахырҙа барыһы ла оригиналда уҡый алған урыҫ шағирҙарын башҡортсаға ауҙарып ултырыуҙың ахмаҡлыҡ икәнен аңлауға килтерҙе. Әммә был форма, йөкмәтке, стиль үҙенсәлектәрен сағыштырып ҡарарға мөмкинлек бирҙе. Шуға ла ул тәжрибәләрҙе мин эҙһеҙ үткәндер тип уйламайым.
“Аҡ торна” конкурсында шуныһы ҡыуандырҙы: унда ҡатнашыусыларҙың береһе лә был ҡаҙаныштарын иң юғарыһы тип һанаманы, артабан да шул юлды ҡыуырға сәмләндереүҙәре хаҡында белдерҙе. Быныһы инде киләсәккә өмөт барлығын күрһәтә. Беҙ әле бер башҡорт та уйнамаған “Салауат Юлаев” командаһының уңыштарына ҡыуанып, исеме менән генә лә башҡорттарҙың данын күтәрә, тип ҡыуанабыҙ, ә һүҙ бит башҡорт рухын һүҙ сәнғәте ярҙамында күрһәтеү һәм таратыу хаҡында барырға тейеш.