Анатолий Михайлович үң ғҡнәре даирәғендә легендар шәхескә әйләнде

Анатолий Виноградов... Уныһ тормошо фотосәнҙәт менән нисек тыҙың бәйләнгән булға, “Башҫортостан” республика гәзитен дә уҙа 36 йыл ҙүмерен арнаҙан ошо легендар фотохәбәрсебеңңән башҫа күң алдына килтереүе бик ҫыйын. 36 йыл... Әйтеүе генә анғат! Йәкшәмбе менән дүшәмбенән башҫа кҡн дә сыҫҫан гәзиттеһ ғәр ғаны шунса йыл буйы ул тҡшҡргән фотоғүрәттәр менән биңәлеп килде, ҫайғы бер ғандарңа улар берәү-икәү генә лә түгел, ә тиөтәгә барып етә ине.

Легендар фотохәбәрсе тигәйнем башта. Маҫтау ҡсҡн генә әйтелгән ғүң түгел ул. Анатолий Михайловичтыһ тиһғең эшсәнлеге, уһҙанлыҙы, ҡлгҡрлҡгҡ, баөалҫылыҙы, иплелеге, ярңамсыллыҙы ғәм, иһ мҡғиме, таланты уны, ысынлап та, үң ғҡнәре даирәғендә легендар шәхес итеп күтәрңе.
Башҫортостандан байтаҫ аралыҫта ятҫан Тверь ҡлкәғе Бежецк районыныһ Ощекулово тигән ауылында тыуа ғәм үөә Анатолий. Бҡйҡк Ватан ғуҙышы башланҙанда уҙа 14 йәш була. Уҫыу ҫайҙығы китә. Ул колхозда тҡрлҡ эш башҫара, аңаҫ аҙас әңерләүсе була. Немец ҙәскәрңәре уныһ да тыуҙан ауылына яҫынлаша: Тверь ҫалағыныһ бер ҡлҡшҡнә баөып инә. Район үңәге Бежецк ҡөтҡндә лә бомбалар шартлап, пулялар ғыңҙыра башлай.
1943 йылда, ниғайәт, Анатолийҙа ла армияҙа китергә сират етә. Үңе кеүек йәп-йәш кенә үөмерңәр менән ете айлыҫ курсты тамамлаҙас, кесе сержант званиеғы бирелә ғәм 1-се Украина фронтына ебәрелә. Бында ул Кҡнбайыш Украинаны, Польшаны азат итеүңә ҫатнаша. Шунан ғуһ Оборона халыҫ комиссары бойороҙо менән бер тҡркҡм йәш фронтовикты Стәрлетамаҫҫа эвакуацияланҙан Рига хәрби училищеғына, ә ул бҡтҡрҡлгәс, Ҡфҡләге хәрби училищеҙа ебәрәләр.
Уны тамамлап, лейтенант званиеғы алып сыҫҫас, Анатолий Виноградов Германиялаҙы совет ҙәскәрңәре тҡркҡмҡнә ебәрелә, унда Ютеборг, Потсдам, Котбус ҫалаларында хеңмәт итә. Бала саҫ хыялы тормошҫа аша: Анатолий хәрби форма кейгән, матур, тҡң кәүңәле офицер булып китә. Тап ошо йылдарңа Анатолий Ҡфҡлә уҫыҙанда танышҫан Клавдияғы менән яңмышын мәһгелеккә бергә бәйләй. Йәш ҫатын ире хеңмәт иткән ергә килә, ошонда, Германияла, ҫыңңары тыуа. Ун ике йыл хеңмәт иткәс, Совет Ҫораллы Кҡстәрендә ҫыөҫартыуңар башлана. Йәш ҙаилә, шулай итеп, Башҫортостанҙа ҫайта ғәм Ҡфҡлә йәшәй башлай. Медицина хеңмәткәре Клавдия Петровна үң ғҡнәре буйынса эшкә урынлаша. Анатолий Михайлович та ҫул ҫаушырып ултырмай, үңе менән бергә “хеңмәт итеп” ҫайтҫан фотоаппаратын эшкә ҫуша: урындаҙы баөмаларҙа фотоғүрәттәр килтерә, улар бер-бер артлы донъя күрә башлай. Журналистар даирәғендә ғәләтле йәш фотоғәүәөкәрңе бик тиң күреп ҫалалар. Ҫыөҫа ҙына ваҫыт эсендә бер нисә баөмаҙа штаттан тыш фотохәбәрсе итеп алына, фотокүргәңмәләрңә ҫатнаша. Ә инде 1962 йылда ғәләтле йәш фотоғәүәөкәрңе “Совет Башҫортостаны” гәзитенә эшкә саҫыралар. Шунан алып 1998 йылҙа тиклем ул ҡңлҡкғҡң ошо гәзиткә арымай-талмай, үңен аямай хеңмәт итте. Эйе, нәҫ хеңмәт итте: ҫайңа ҫушғалар — шунда китте, ә нисек барңы, нисек ҫайтты — бең белмәйбең, күрмәйбең, әммә “янып барҙан” ҫайғы бер мәлдәрңә лә кҡнҡнә, сәҙәтенә уныһ ижад ҡлгҡләре баш мҡхәррир ҡөтәленә килеп ятыр булды. Шунығы иө китмәле: биш мҡхәррир менән эшләп, уларңыһ береғенән дә бер тапҫыр ңа иөкәрмә алҙаны булманы. Күрәғеһ, хәрбиңәргә хас теүәллеге, оло яуаплылыҫ тойҙоғо, йылдамлыҙы ярңам итә ине уҙа күп йәғәттән.
Гәзит эше — ауыр хеңмәт. Быны журналист халҫы “обком” тигән ҫотто алырлыҫ ғүң аөтында эш итеүсе власть заманында айырыуса ныҫ тойңо. Ә Анатолий Виноградов, нигеңңә, нәҫ шул йылдарңа “йҡңҡп” эшләне. Сәсеү, мал аңыҙы әңерләү, бигерәк тә урып йыйыу осорңарында кисектергеғең материалдар биреү, дәүләт әғәмиәтендәге ваҫиҙаларҙа бәйле фоторепортаж алыу, сәнәҙәт предприятиеларында булыу ашыҙыслыҫ талап итте ғәм бында, фото оөтағы үңе әйтмешләй, ниндәйңер илғам ҡлгҡғҡ күрғәтеүгә ваҫыт та ҫалмай ине. Шул уҫ ваҫытта Анатолий Михайловичтыһ уны рәссам булараҫ ғыңатлаусы ижад багажы ла тос ҫына. Фоторәссамдыһ абруйлы халыҫ-ара ике фотокүргәңмәлә ҫатнашып, почетлы дипломдарҙа лайыҫ булыуы ла күпте ғҡйләй. Ә инде йыл ғайын тиерлек үткәрелеп килгән Бҡтә Союз, аңаҫ Бҡтә Рәсәй ғәм республикабың конкурстарында, күргәңмәләрңә ҫатнашып, призлы урындар, ҫиммәтле бүләктәр менән наградланыуы хаҫында ғҡйләй башлағаһ, осона ла сыҙып булмаө кеүек.
А. Виноградовтыһ фото эше мағиры ҙына түгел, ысын мәҙәнәғендә талантлы рәссам булыуын да раөлаҙан ижад ҡлгҡләре күп, тинек. Ябай фотоғүрәттәрңән был ижад ҡлгҡләре нимәғе менән айырыла ғуһ?
Ниндәйңер сюжетҫа ҫоролҙанмы ул, портретмы йәки ғоҫланҙыс тәбиҙәт күренештәреме — уныһ фотоғүрәттәрендә билдәле бер психологик хәл ғәм кәйеф саҙыла. Мәөәлән, халыҫ шаҙиры Мостай Кәримгә 60 йәш тулыу айҫанлы үткәрелгән тантаналы кисәнән бер генә кадр: Мостай Кәримгә уныһ дуөы — Ҫабарңа-Балҫар яңыусығы Ҫайсын Кулиев кавказ буркағы бүләк итә. Был фото оөталыҫтыһ классик ҡлгҡғҡнә әүерелде ғәм бик күп баөмаларңыһ битен биңәп, донъя гиңеп сыҫты. Әлбиттә, шул кисәнән ошо мәлде башҫа фоторепортерңар ңа тҡшҡрҡп алды, ләкин Анатолий Михайлович уларҙа ҫараҙанда ни бары секунд ҡлҡшсәғенә мәргәнерәк, отошлораҫ мәлде ғәм торошто тотоп алыуҙа ҡлгәшкән. Республика фотокүргәңмәғендә уныһ тап ошо әөәре беренсе премияҙа лайыҫ булды ла инде.
Таҙы бер фотоғүрәт күң алдынан китмәй. Урталайҙа ғынҙанмы, янҙанмы аҙас тҡпғәғе ҫулдарҙа оҫшаҙан япраҫғың яланҙас ботаҫтарын күккә ғуңҙан. “Ялбарыу” тип тә атарҙа булыр ине уны. Ләкин был сюжет айышы атамағың-ғүңғең ңә яҫшы аһлашыла. “Кешеләр, уяу ғәм мәрхәмәтле булыҙың, беңңе яҫлаҙың!” — тип ялбара тҡөлҡ был аҙас олоно. Ә бына тарихтыһ үңе кеүек сал дала. Елгә бәүелгән ҫылҙандарңан башҫа фотоғүрәттә бер ни ңә юҫ, ләкин... унда бҡтәғе лә бар: был ҫылҙандарҙа ҫушылып, әйтерғеһ дә, башҫорттоһ тамаҫ тҡбҡ менән ҡзләп кҡйләүеме, ҫумыңмы, әллә ҫурай моһомо — бәүелә лә бәүелә. Ул моһ ғине сал тарихтан бҡгҡнгҡгә лә алып ҫайта. Бәй, бер заман ҫылҙан иөәпғең малдан тапалып, сиңәм итеп ғҡрҡлҡп, юҫҫа сыҫҫайны түгелме ғуһ? Әле даланы ҫайтанан сал ҫылҙан баөты...
Хаҫлы ялда булға ла, Анатолий Михайлович кҡн дә редакцияҙа килә торҙайны. Тынҙығың оөта редакцияла иө китмәле бай архив тупланы. Картотекаларын системаҙа ғалып, теүәлләп, тәртипкә килтерңе. 80 йәше тулыу айҫанлы А. Виноградов, үңенеһ тҡрлҡ йылдарңаҙы фотоғүрәттәренән шәхси күргәңмәғен ойоштороп, ңур уһыш ҫаңанды. Анатолий Михайлович 81 йәшендә лә ғаман кәүңәғен хәрбиңәрсә тҡң тотоп, йәштәргә биргеғең еһел аңымдар менән алсаҫ йылмайып редакцияҙа килеп инә ине. Сәмле ижад ҫомары менән ул хеңмәттәштәрен ана шулай ҫанатландырып йәшәне.