Уҙған йыл республикабыҙҙа Милләт-ара татыулыҡты нығытыуға арналғайны. Башҡортостанда бер ғаиләләй йәшәгән барлыҡ халыҡтарҙы берләштереү маҡсатында бихисап саралар әле лә уҙғарылып тора. Әйткәндәй, беҙҙә алып барылған милли сәйәсәт Рәсәйҙең бүтән төбәктәренә үрнәк булырлыҡ. Был йәһәттән эш аталған йыл менән генә сикләнеп ҡалмай. Яңыраҡ Благовар районында ойошторолған күркәм байрам Башҡортостандың татыулыҡ иле икәнлеген йәнә раҫланы.

Немецтар бында иркен йәшәй

Бәрәкәтле Благовар еренә сәфәр Пришиб ауылынан башланды. Нәҡ был урында күпләп немец халҡы вәкилдәре йәшәй. Ауыл тарихы 1903 йылға барып тоташа. Шул осорҙа Украинанан һәм Рәсәйҙең көнбайыш губерналарынан Башҡортостанға немецтар күсерелә. 1992 йылдағы мәғлүмәттәргә ҡарағанда, Благовар районының Алексеев ауыл Советы биләмәһендә 1649 немец иҫәпләнә. Совет дәүләте тарҡалып, сит илдәргә сығыу мөмкинлеге киңәйгәс, ҡайһы берҙәре Германияға күсеп китә. Әммә Башҡортостанда ҡалырға теләүселәр ҙә аҙ булмай.
Башҡорттарҙа ҡунаҡты икмәк-тоҙ, ҡымыҙ менән ҡаршылау йолаһы бар. Ә немецтар иһә килгәндәрҙе һыра менән ҡаршы ала. Пришибта урынлашҡан “Алексеев” немец тарихи-мәҙәни үҙәгенә килгәндәрҙе сәләмләгәндә лә улар боронғо ғөрөф-ғәҙәтенә хилафлыҡ килтермәне. Үҙәк 1998 йылдан бирле уңышлы эшләп килә. Бында халыҡтың тормош-көнкүреше, рухи донъяһы, мәҙәниәте менән яҡындан танышыу мөмкинлеге бар. Ә инде ауылда ойошторолған “Фольксланг” ансамбле милләттәштәрен немец йыр-моңонан айырмай. Улай ғына ла түгел, бер ниндәй ҙә милли һәм дини байрамдар уларһыҙ үтмәй. Был көндө лә улар халыҡ йырҙарын ғына башҡарып ҡалманы, немец туйын да сәхнәләштерҙе.

Немецтар элек-электән үпкә-бауыр колбасаһы әҙерләү оҫталығы менән дан тотҡан. Балаҫ сигеү ҙә уларҙың яратҡан шөғөлдәренең береһе. Үҙәккә килгәндәргә пришибтар ошо һәләттәрен күрһәтте.
“Алексеев” немец тарихи-мәҙәни үҙәгендәге ҡомартҡылар хаҡында ла әйтмәй булмаҫ. Бөхтә генә ағас йортта халыҡтың үткән быуаттағы йәшәйеше асыҡ сағыла. Унда өй беренсә йыйып алынған ҡәҙерле экспонаттар урын алған.
— Беҙҙең ата-бабаларыбыҙ ниндәй ауыр заманда йәшәһә лә, йыр-моңдан һис айырылмаған, — ти музей хеҙмәткәре. — Стеналағы скрипка йорт хужаһының төп байлығы булған. Шуға ла уны күренеп торған урынға элгәндәр. Ә бына был тегеү машинаһы, беләһегеҙме, күпме юл үткән? Тәүҙә хужабикә уны Германиянан Украинаға алып барған, һуңынан Башҡортостанға килтергән. Ҡатмарлы йылдарҙа ла тотош ауыл халҡына кейем теккәндәр ошо машинкала. Шуға ла уны ҡәҙерләп кенә һаҡлайбыҙ.
Өҫтәл уртаһында ятҡан ҡалын китап та ҙур ҡиммәткә эйә. “Акушерлыҡ эше” тип аталған әсбап 1898 йылда Берлинда баҫылған. Күрәһең, колония кешеләренә уның ҙур ярҙамы тейгән.
Ауылдағы ЮНЕСКО ҡарамағындағы мәктәп тә бай музейы менән ғорурлана. Бында уҡыусылар немец телен туған тел булараҡ аҙнаһына өс тапҡыр өйрәнә. Мәктәп Германия менән ныҡлы дуҫлыҡ күпере һалған. Халыҡтар бәйләнеше уларҙың бер-береһен байытыуға килтереүе күптән мәғлүм. Пришиб мәктәбе уҡыусылары ла “Урал батыр” эпосын немец телендә рәхәтләнеп һөйләй. Быны күреп беҙ ҙә ҡыуандыҡ.
— Һәр кемдең йәненә ғәзиз урын була. Ә беҙҙең өсөн Пришибтан да ҡәҙерлерәк һәм йәмлерәк төбәк юҡ донъяла, — ти мәктәп уҡыусылары.
Беҙ — мең ырыуынан

Артабан төп байрам Һарайлы ауылында дауам итте. Унда Ҡәнзәфәр бей исемендәге “Һарайлы” башҡорт тарихи-мәҙәни үҙәге асылды.
Тантаналы ваҡиға уңайынан ҡотлау һүҙе менән Благовар районы хакимиәте башлығы Юрий Коземаслов сығыш яһаны.
— Башҡорт халҡының арҙаҡлы улы Ҡәнзәфәр бей Башҡортостандың Урыҫ дәүләтенә үҙ ирке менән ҡушылыуында мөһим роль үтәгән, — тине Юрий Александрович. — Уның кеүек оло шәхестең исеме мәңгеләштерелеүгә лайыҡ. Ошо тәҡдим менән беҙ республикабыҙ Президенты Рөстәм Зәки улына мөрәжәғәт иткәс, уның хуплауын алдыҡ. Тиҙҙән район үҙәгендә Ҡәнзәфәр бей скверы барлыҡҡа киләсәк. Унда башҡорт бейенә һәйкәл дә ҡуйыласаҡ. Хәҙерге быуын үҙенең тамырын, һис шикһеҙ, белергә тейеш. Шул саҡта ғына Ватанының киләсәгенә битараф булмаясаҡ.
Башҡортостандың Халыҡтар дуҫлығы йорто директоры Велмир Аҙнаев белдереүенсә, яңы асылғаны менән бергә республикала 16 тарихи-мәҙәни үҙәк, 36 милли ойошма бар.
Архив мәғлүмәттәренә ҡарағанда, Ҡәнзәфәр бей ХVI быуаттың уртаһында Ҡазанға Аҡман, Тоҡман, Тинәй исемле туғандары менән батшаға бара. Шулай итеп, ул — мең ырыуының башлығы булараҡ, тәүгеләрҙән Урыҫ дәүләтенә ҡушылырға ҡарар итә. Батша Иван IV уларға аҫабалыҡ Грамотаһын тапшыра, ә ырыу башлығына тархан титулын бирә. Илебеҙ өсөн киҫкен осорҙа мең ырыуы етәксеһенең дөрөҫ аҙымы дүрт быуат ярым үткәс тә онотолмай.
Меңле башҡорттары өсөн был көн икеләтә байрамға әүерелде. Тарихи-мәҙәни үҙәк асыу тантанаһынан һуң, бөтәһе лә Ҡыҙҙар тауына ашыҡты. Унда мең ырыуының I йыйыны киң ҡоласын йәйгәйне. Меңлеләр — Бишбүләк, Благовещен, Благовар, Дәүләкән, Ауырғазы, Иглин, Әлшәй райондары — матур тирмәләрен ҡорған. Дәүләкәндәр дәртле йыр-моңдары менән алдырһа, әлшәйҙәрҙең шифалы ҡымыҙына, ауырғазыларҙың һоҡланғыс ҡул эштәренә, благоварҙарҙың иркен тирмәһенә етеүсе булманы.
Башҡортостан Президенты Хакимиәтенең ижтимағи-сәйәси үҫеш идаралығы начальнигы урынбаҫары Ришат Сабитов та сығыш яһап:
— Республикабыҙҙа Президент ҡарамағында милли мәсьәләләр буйынса совет бар, — тине. — Ә инде был тиклем күп тарихи-мәҙәни үҙәк Рәсәйҙең бер төбәгендә лә юҡ.
Урындағы халыҡтың тамырын төптән белеүендә Ҡәнзәфәр бейҙең вариҫы Рәйес Ҡорбанғоловтың ғилми эшмәкәрлеге оло баһаға лайыҡ. Ул ун йылдан артыҡ ғүмерен нәҫел ебен барлауға бағышлаған. Благовар районы хакимиәте башлығы ихтирам йөҙөнән уға Рәхмәт хаты һәм иҫтәлекле бүләк тапшырҙы.
Тамашасылар өсөн төрлө район вәкилдәре ҡатнашлығында концерт программаһы тәҡдим ителде. Ә инде мең ырыуының улы — Татарстандың атҡаҙанған артисы Рөстәм Асаевтың моңло күстәнәсе күптәрҙең күңелен елкендерҙе.
Мең ырыуы ҡыҙы, шағирә Лариса Абдуллинаның шундай шиғри юлдары бар:
...Ете быуыныңды барланыңмы,
Ырыуымдың рухлы балаһы?
Тамырҙарың тәрән, ныҡ булғанға
Маҡсат менән алға бараһың.
Эйе, тамырҙарын тәрәндән белгәндәр генә ғорур алға атлай ала. Ә шулай ҙа ниндәй ырыуҙан, ҡайһы милләттән булһаң да халыҡтар дуҫлығының изге маҡсаттарын онотмаҫҡа кәрәк.

Башҡортостан Республикаһы Президенты Рөстәм Хәмитов:
“Милләт-ара татыулыҡты нығытыу мәсьәләһе беҙҙә әллә ни актуаль түгел, сөнки Башҡортостанда халыҡтар элек-электән дуҫлыҡта йәшәй. Йылға атама биреп, беҙҙәге изге мөнәсәбәттәрҙең үҫеше һәм төҙөлөшөнә иғтибар тыуҙырҙыҡ. Бер-береңә ҡарата үпкәләү һәм аңлашылмаусанлыҡтарҙың булмауы тотош илгә үрнәк. Һис шикһеҙ, Рәсәйҙә лә, сит илдәрҙә лә беҙҙең тәжрибә менән ҡыҙыҡһыналар. Был йылда бик күп саралар ойошторҙоҡ. Улар барыһы ла юғары кимәлдә үтте. Шуның менән республикалағы дөрөҫ йүнәлешебеҙҙе күрһәттек”.
(27 декабрь, 2011 йыл)