Бөгөнгөләй хәтерләйем: 1964 йылда Сибай башҡорт дәүләт драма театрына юллама буйынса бер төркөм һәләтле йәш артистар килде. Улар — Рәмилә Хоҙайғолова, Альберт Нәбиуллин, Рива Ғирфанова, Римма Дашкина, Заһир Вәлитов… Һәр ҡайһыһы хаҡында йылы итеп, үҙҙәренә генә тәғәйен очерктар яҙырға мөмкин булыр ине. Әйткәндәй, Альберт Нәбиуллинды әле лә онотмай ул саҡта уҡыған беҙҙең педучилище ҡыҙҙары, күптәре ғашик та ине йәш артисҡа… Сөнки шул йылдарҙа “Сәхнә оҫталығы” дәресенән һабаҡ бирҙе ул буласаҡ уҡытыусыларға. Тик әлеге яҙмам был турала түгел, ә күңеле даръялай киң, тәжрибәһе ҙур, ижад емештәре менән төбәк тамашасыларының рухын байытҡан, Башҡортостандың халыҡ артисы Рәмилә Хоҙайғолова тураһында булыр.

Рәмилә Хоҙайғолованың Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай башҡорт дәүләт драма театрында ижад итеүенә ярты быуаттан ашыу ғүмер уҙған да киткән икән… Cәхнәлә үҙе яулаған бейеклек һәм бөйөклөк менән дан тота ул бөгөн. Ниндәй генә роль башҡармаһын, бөтә күңелен, тырышлығын һалып, көньяҡ-көнсығыш Башҡортостан тамашасы­ларының күҙ алдында, образдан-образға оҫтарҙы, үҫте: ижадын әкренләп-мыҫҡаллап, хатта үлсәүҙәргә һыймаҫлыҡ итеп юғарыға күтәрҙе. Театрҙа тәү башлап уйнаған роле – М. Кәримдең “Ай тотолған төндә” спектаклендә Шәфәҡ. Беҙ, педучилище студенттары, Шәфәҡ ролен уйнаған Рәмилә апайҙың матурлығын күрергә бара инек… Ул йылдарҙа Сибай театрының иң уңышлы спектаклдәренең береһе “Ай тотолған төндә” булды, сөнки Сибай еренә әле генә аяҡ баҫ­ҡан талантлы йәш актерҙар ансамбле кешене йәлеп итерлек ҡыҙыҡлы режиссура, ихлас дәрт менән уңышлы хәл итте был спектаклдең яҙмышын. Илле йылдан ашыу ваҡыт үтһә лә, беҙ, курсташтар, осраш­ҡанда, театрға йөрөгән саҡтарыбыҙҙы һағынып иҫкә алабыҙ. Ул осорҙа иң ҡырҡыуы шул булды: алдан театрға билет алып өлгөрмәһәң, ишек төбөндә тороп ҡалаһың… Бына ниндәй зауыҡлы тамашасы ине сибайҙар һәм төбәк халҡы.
Ул йылдарҙағы театрҙың һәләтле баш режиссеры Рафаэль Әйүпов ышанып тапшыра иң тәүге ролде йәш Рәмиләгә. Ә артабан, бер ни тиклем сәхнә тәмен татығас, Сыңғыҙ Айытматовтың “Ал яулыҡлы тирәккәйем” әҫәре буйынса ҡуйылған спектаклдә төп геройҙы уйнаны. Режиссерҙың ышанысына тап төшөрмәй, артабанғы ролдәрендә лә ысын мәғәнәһен­дәге ғәжәйеп һәләтле профессионал итеп танытты ул үҙен. Эйе, тәү ҡарашҡа эмоциональ, импульсив күренмәһә лә, ошонан башланды ла инде ғүмеренең ифрат популяр, алтын ижад миҙгеленең ҡояшлы юл башы. Профессиональ сәхнәгә аяҡ баҫҡас та, ике­ләнеп, төрлө-төрлө уйҙарға бирелмәй, ә, киреһен­сә, барлыҡ ихтыяр көсөн төп маҡсатына – актер һәләтен үҫтереүгә йүнәлтте. Һанай китһәм, күргән-яҙғандарымды дәлилләрлек миҫал-ғәмәлдәр байтаҡ. Бөгөн ул – үҙе ижад иткән йөҙҙән ашыу образдың авторы. Барыһына ла булмыш-талантын, эске донъяһын, рухын һалып, күңеле аша үткәреп, янып-ярһып ижад иткән героиняларын элек беҙҙең быуын йәштәре генә яратып ҡараһа, ә бөгөн ул – йәштәрҙең дә, ололарҙың да кумиры. Театр һөйөүселәр хәтерләйҙер: Б. Бикбайҙың “Аҡҡош йыры”нда – Нурия, А. Арбузовтың “Ғә­йепле”һендә – Мария Васильевна, А. Ду­даревтың “Порог”ында – Мария, Ә. Ат­набаевтың “Әсә хөкөмө”ндә – Илбикә, Таңсулпан Ғарипованың “Бәхеткә ҡасҡандар”ында – Мөғлифә, М. Кәрим­дең “Йәйәүле Мәхмүт”ендә – Мәҙинә...
Бер уйлаһаң, һәр геройҙың психоло­гияһын асып ҡара әле! Йәйәүле Мәхмүтте ташлап, яҙмышын үҙгәрткән, ләкин бәхет таба алмаған Мәҙинә үҙе генә ни тора. Мария ла, Илбикә лә, Мөғлифә лә, психологизм, иҫ киткес ҡолаҡҡа ятышлы тауыш, береһенән-береһе яңыраҡ буяуҙар менән айырылып, тамашасының күңеленә балдай яғыла. Күреүегеҙсә, мәҡәләмдә актрисаның байтаҡ ижад иткән образдарын телгә алдым, ләкин бөтәһе лә түгел…
Уҡыусыма шул да мәғлүм булһын, Рәмилә Ниғмәт­йән ҡыҙы тыуҙырған барлыҡ героиняларҙы Сибай сәхнәһендә ҡайһы берҙәрен хатта икешәр тапҡыр ҡарағаным әле лә хәтерҙә. Бәлки, шуғалыр ҙа ғүмерем буйы күңелемдә һоҡланыу тойғоһо йәшәй актрисаға ҡарата. Тәү ҡарашҡа меңдәр араһында күҙгә ташланып барған кешегә лә оҡшамаған һымаҡ ул… Ә инде сәхнәгә сыҡһа, мөхәббәтме, изгелекме, яуызлыҡмы, ҡайғы-хәсрәтме – тамашасының рухи һыуһынын ҡандырырлыҡ итеп аса ла һала. Мәҫәлән, А. Дударевтың “Һуңғы аҙым”ында – Әсә, Б. Бикбайҙың ике бүлектән торған драмаһы “Ҡарлуғас”та Көнһылыу образын һынландырғанда, әйтерһең дә, ул сәхнәнең поэтик күрке, йәшәү сығанағы – әсә, ҡатын-ҡыҙ, донъя­ны хәүеф-хәтәрҙән һаҡлаусы… Башҡортостан­дың халыҡ артисткаһы ниндәй генә образды ижад итһә лә, уның үҙенсәлекле талантының һыҙаты, сти­ле тип әйтәйемме, әллә ҡайҙан уҡ таныулы. Тел­мә­ре­нә музыкаллек, оло ихласлыҡ, халыҡсан ябай­лыҡ хас. Хатта Рәмилә ханымдың сәхнәнән шыбыр­лап ҡына әйткән һүҙе лә саф шишмә тауышындай ҡолаҡты иркәләй, тамаша залын тетрәндерә, уйландыра.
Рәмилә Хоҙайғолованың булдыҡ­лылығы тураһын­да һөйләгәндә, уның уҡытыусыларын да телгә алыу фарыздыр. Әле сәнғәт училищеһында белем алған сағында уҡ республикабыҙҙың бөйөк сәнғәт оҫта­ларынан дәрестәр ала. Мәҫәлән, профессор Ғабдулла Ғиләжев актер оҫталығынан белем бирһә, СССР-ҙың халыҡ артисы Зәйтүнә Бикбулатова сәхнә теле серҙәренә өйрәтә. Бейеү алымдарын Тамара Хоҙайбирҙина төшөн­дөрә. Ә инде сәнғәт донъяһында Баш­ҡортостандың халыҡ артисы дәрәжә­һенә тиклем күтәрелеүенә режиссерҙар: Рафаэль Ғәләүетдинов, Дамир Ғәлимов, Сәлихйән Әфләтүнов, Фәтхислам Ғәләүет­динов, Лек Вәлиев һ.б. булышлыҡ итә.
Артабан да Рәмилә ханым тура­һындағы хәтер еп­тәремде тағатһам, уның ҡатнашлығындағы бөтөн ҡаралған спек­таклдәр күҙ алдына баҫа: С. Айытма­товтың “Ал яулыҡлы тирәккәйем”ендә – Асель, Н. Асан­баевтың “Кеше бәхете”ндә – Рәсимә. 80 – 90-сы йылдарҙа һәләтле актрисаның ижады тағы ла сағыуыраҡ, мәртәбәлерәк булды. Сибайҙарҙың һәм төбәк тамашасыларының күңелендә һаҡланырлыҡ байтаҡ образ тыуҙырҙы ул. И. Йомағоловтың “Се­мәрле тәхет”ендә – Табибә ҡарсыҡ, Н. Ғәйетбайҙың “Төн” трагедияһында – Һәҙиә Дәүләтшина, Б. Бикбай һәм З. Исмәғилевтең “Ҡоҙаса” музыкаль комедия­һында – Мәхмүзә. Республика халҡының яратып ҡараған Н. Ғә­йетбайҙың “Аты барҙың дәрте бар” спектаклендә – Балбикә, Т. Ғарипованың “Төштәге йыр” драмаһында – Гөлзада, Т. Ғәниеваның “Тамарис” трагедияһында – Тамарис – былар барыһы ла актриса ижадындағы мөһим үҫеш этабының күрһәткесе.
Уҡыусымды йәнә бер мөһим миҫалға иғтибар иттерәм: меңләгән тамашасының күңелен рухи яҡтан байытҡан актрисаның тормош юлы ла күптәргә үрнәк. Мөхәб­бәтле ғүмер генә йәмле лә, оҙон да – был бәхәсһеҙ. Бөтә игелекле, уңышлы эштәр­ҙең башы ла – мөхәббәт. Мөхәббәтен тапҡан – бер бәхетле, илле йыл шуны һаҡлай белгәндәр – йөҙләтә бәхетле. Ундайҙарға ҡарап, күңеле тулы аҡыл, тиҙәр беҙҙең яҡтарҙа. Эйе, йәшлектә лә, ҡартлыҡта ла, сәхнәлә лә, өйҙә лә – ярты быуат буйы гел бергә, йәнәш йәшәгән, тормош ауырлыҡтарына бирешмәгән Рәмилә менән Марсель Хоҙайғоловтар ғаиләһен белмәгән, күрмәгән кеше һирәктер беҙҙең Сибайҙа. Марсель Хоҙайғоловтың оҙон, һомғол буй-һыны, бик күркәм төҫ-башы, тәбиғәттән бирелгән музыкаль һәләте – былар барыһы ла уның ниндәй генә ролде башҡарыуына ҡарамаҫтан, тамашасының зиһенен ҡуҙғыта, тетрәндерә…
Рәмилә ханым үҙенең йәмәғәте тураһында: “Марселемдең тәбиғи һәләте ҙур, мөмкинлектәре киң. Ул сәхнәлә яһалма түгел, ә тормошсан итеп уйнай, шуға ла тамашасы уны үҙенсә ҡабул иткән, яҡын күрә, ярата. Үҙем роль өҫтөндә эшләгән ваҡытта алмаштырғыһыҙ кәңәшсем”, – ти. Философ ҡатын үҙ ире менән ысын күңелдән ғорурлана икән – был ғәжәп түгел, ә бәхет. Мин уларҙы пар аҡҡоштар менән сағыштырһам, һис тә арттырыу булмаҫ.
Эйе, заманында, ҡаланың бөтә йәш егеттәре һоҡ­ланған һылыу Рәмиләне кәләшлеккә алыу еңел булмағандыр Марсель Хоҙайғоловҡа. Тырышҡан – ташҡа ҡаҙаҡ ҡаҡҡан, тигәндәй, илаһи мөхәббәттең көсөн иҫбат итеп йәшәгән Хоҙайғоловтар ғаиләһен бәхетле тимәй, ни тиһең инде. Йәшерен-батырыны юҡ, артистар араһында һирәк осрай торған матур бер өлгө ул… аңлағандарға...
Сибайҙар уларҙың ҡәҙимге тормошон да, сәхнәлә бергәләп уйнағандарын да айырыуса үҙ итеп ҡарай, күҙәтә. Мәҫәлән, Баязит Бикбайҙың ике бүлектән торған “Ҡарлуғас” драмаһында Марсель Хоҙайғолов – Әлмәтте, ә Рәмилә ханым Көнһылыу ролен ихлас, яратып башҡарҙы. Ике ижадсының хеҙмәте, уйын кимәле баһалап бөткөһөҙ: күпме фәлсәфә, һағыш, һөйөү һалынған… Ә бына һуңғы премьераларҙан тағы бер нисәүһе – Рәлиф Кинйәбаевтың “Ҡарауыл! Ҡәйнәмде урлағандар”, Флорид Бүләковтың “Ҡарт кейәүҙәр, йәки Шомбай ҡоҙа”, Мөҙәрис Бағаевтың “Хикмәтле күл”, Илшат Йомағоловтың “Мөхәббәт ҡоштары”ында Хоҙайғоловтар – икеһе лә төп ролдәрҙә.
Бер һүҙ менән әйткәндә, сәхнәлә улар сәнғәттәге мәңгелек теманы – изгелек менән иманһыҙлыҡтың көрәшен һүрәтлә­неләр. Төп геройҙарҙы башҡарыусы Хоҙайғоловтарҙы ҡарағандан һуң, дөйөм һығымта ла яһарға мөмкин. Тәү ҡарашҡа бер төрлөрәк булған сюжеттарҙа мин, мәҫәлән, әллә нисәмә йүнәлешле фекерҙәргә тап булдым: тәүгеһе заманса рух һәм йәшәү рәүеше булһа, икенсеһе, өсөнсөһөндә берсә бәхет шауҡымында тирбәләһең, берсә һағыш томанына сорналаһың. Әйтерһең, ниндәйҙер мөғжизә ярҙамында күлдәге пар аҡҡоштар – Рәмилә менән Марсель Хоҙайғоловтарға әүерелгәндәр… Ә бит ысын ижадсылар ғына күңелдәрҙә бер-береһенә оҡшамаған көслө хистәр тулҡыны уята ала.
Мөхәббәтле парҙарҙың ғүмере емешле, тигәндәй, Стәрлетамаҡ ҡалаһында үткән “Театр яҙы-2005” республика фестиваленең шаулап-гөрләп барыуы һаман да иҫтә. Бында Сибай театры Ә. Атнабаевтың пьесаһы буйынса ҡуйылған “Әсә хөкөмө” (режиссеры Сәлихйән Әфләтүнов) спектаклен ҡуйҙы. Спектаклдә театрҙың абруйлы, тәжрибәле сәхнә оҫталары — Башҡортостандың халыҡ артистары Рәмилә Хоҙайғо­ло­ва, Риф Сәйфуллиндар үҙ ролдәрен, ғәҙәттәгесә, юғары профессиональ кимәлдә башҡарҙы. Шулай уҡ һәләтле актерҙар – Башҡортостандың атҡаҙанған артистары Нәркәс Баязитова, Юнир Ғәйнуллин, Әл­фирә Ғәлләмова, Айгөл Хәкимова. Венер Сөнәғәтов, Фәрүәз Урманшин, Миңзәлә һәм Айбулат Ҡотошов­тар­ҙың хеҙмәте баһалап бөткөһөҙ. Ошо һәм башҡа уңыштар менән бер рәттән, төп ролде башҡарыусы Рәмилә Хоҙайғолова “Иң яҡшы ҡатын-ҡыҙ роле” номинацияһында еңеүсе булып ҡайтты.
Һуңғы осорҙа Рәмилә Ниғмәтйән ҡыҙы тамашасы­ларҙың һушын алырлыҡ итеп күберәген оло йәштә­геләрҙе кәүҙәләндерә. К. Тинчуриндың “Ҡазан һөл­гөһө” музыкаль комедияһында – Шәмси әбей, Р. Кин­йәба­ев­тың “Эх, Байтимер дуҫ” трагикомедия­һында – Миңһылыу ҡарсыҡ. Н. Ғәйетбай­ҙың “Төн” трагедия­һындағы Һәҙиә роле өсөн республикабыҙҙың Бәҙәр Йосопова исемендәге премияһына лайыҡ булды. Бында ул аяныс яҙмышлы, әммә юғары рухлы, көслө ихтыярлы, сабыр холоҡло, бик аҡыллы Һәҙиә Дәүләтшина ролен ижад итте.
Сибай театрының художество етәксеһе, режиссеры Дамир Ғәлимов сәхнәләш­тереүендәге И. Сә­лиховтың “Парлы яңғыҙҙар” спектаклендә төп рол­дәрҙә – Башҡортостандың халыҡ артистары Риф Сәйфуллин, Зифа Баязитова, респуб­ликабыҙҙың атҡаҙанған артистары Рәдиф Яныбаев, Әлфирә Йосопова. Бында ла төп геройҙарҙың күршеһе Сажиҙә әбей ролендәге Рәмилә Хоҙайғолованан башҡа сәхнәлә барған тамашаны күҙ алдына килтереү ифрат ҡыйын.
Уның сәхнәләге йәшәйешен, образға инеүен күҙәткәндә мине бөтөнләй икенсерәк кинәнес солғап алды. Был юлы ул төп геройҙарҙың эске һәм тышҡы халәтен асыуға бөтә булған оҫталығын – ым-иша­раһын, камил, етеҙ хәрәкәттәрен йәлләмәне. Кемгә нисектер, минең күҙлектән, сәхнә әҫәренең фәл­сәфәүи, идея-художество йүнәлешен асыуға (төп ролдә уйнамаһа ла) һиҙелерлек өлөш индерҙе.
Һөҙөмтәлә халыҡ тормошоноң үткәне­нән, бөгөнгө­һөнән һут алған иҫ китмәле фәһемле спектакль бар­лыҡҡа килде. Шулай, ниндәй генә роль башҡармаһын Рәмилә менән Марсель Хоҙайғоловтар, бәләкәйме-ҙурмы – һәр береһе һоҡлан­дырғыс, рухи балҡыш, матурлыҡ. Улар уйнаған сәхнә әҫәрҙәренең исемлеген төҙөһәк, Сибай театрының ижади юлын, тормошон сағылдырған тарихи бер йылъяҙма барлыҡҡа килере­нә иманым камил. Ул, әлбиттә, килер быуындарға үткән йылдар шаңдауын бөгөнгөһө менән бәйләп торған мәртәбәле сәнғәт донъяһының матур өлгөһө булыр ине. Уҡыусыма шул да мәғлүм булһын, мин үткән заманда яҙмайым. Сәхнә өсөн дә, коллегалары, дуҫтары өсөн дә янып-көйөп йәшәгән Хоҙайғоловтар­ҙың һәр күҙәнәгендә, тын алышында – театр, ә ғаиләһендә – һөйөклө әсәй, атай, олатай, өләсәй. Сәхнә ветерандарына иҫәнлек, сәләмәтлек, ижади уңыштар теләйбеҙ.
Ошо көндәрҙә Рәмилә һәм Марсель Хоҙайғоловтар үҙҙәренең күркәм юбилейҙарын билдәләй. Был юбилей кисәһенә Салауат Әбүзәрҙең “Йәшлеккә ҡайтыу” пьесаһы буйынса сәхнәләштерелгән спектакле юҡҡа ғына һайланмағандыр. Спектаклдә оло йәштәге кешеләрҙең ғүмер буйы күңелдәрендә йөрөткән уй-хистәрен, кисерештәрен күрһәтергә тырышыу автор тарафынан бик матур бирелә. Әҡлимә ролен башҡарған Рәмилә Хоҙайғолова милләтебеҙгә хас тыйнаҡлыҡ, тоғролоҡ сифаттарын асып биреүгә өлгәшеп, ғаилә өсөн иң кәрәклеһе байлыҡ түгел, ә бер-береңде ҡәҙерләп, балаларға өлгө булып йәшәү икәненә ышандыра алды. Күрше Зәйнулла (М. Хоҙай­ғолов) ғүмер буйы Әҡлимәгә ҡарата күңел түрендә йөрөткән хис-тойғоларын телмәре, ҡылыҡтары аша бирә алыуы менән тамашасыла йылы тойғолар ҡалдырҙы.

Сибай ҡалаһы.