Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Тос фекер һәм үткер ҡәләм
Тос фекер һәм үткер ҡәләмБығаса мин Иршат Теләүембәтте үткер ҡәләмле журналист сифатында белә инем. Уның ҡатмарлы сәйәси-ижтимағи проблемаларға арналған мәҡәләләре, очерктары гәзит уҡыусыларҙы битараф ҡалдырмағандыр. Был сығыштар көнүҙәк темаларҙы мотлаҡ ил-халыҡ яҙмышы тураһында уйланыуҙар менән тығыҙ бәйләү арҡаһында публицистиканың күренекле үрнәктәре кимәлендә ине.
Беҙҙең күпселек яҙыусылар кеүек, Иршат та әҙәбиәткә журналистика аша килде. Хәйер, ул бөгөн дә был элемтәне өҙмәй. Уның “Бығау сыңы” тип аталған китабына хикәйәләр менән бергә юлъяҙмаларының да индерелеүе — быға асыҡ миҫал.
Шуның менән бергә яҙыусының стилендә, хәбәр һөйләүгә ҡарағанда, тасуири сараларҙың ишләнә барыуын, хикәйәләүҙең тығыҙлығын, композицияның йыйнаҡлығын күрмәү мөмкин түгел.
Хикәйәләренең байтағы новеллаға тартым. Улар, ҡарамаҡҡа, көтөлмәгәнсәрәк тамамланғандай. Асылда иһә ваҡиға үҫеше лә, геройҙың ҡылыҡ-фиғеле лә финалдың тәбиғи рәүештә сюжеттан үҫеп сығыуына психологик әҙерлек төҫөн ала.
“Мәкер” тип аталған хикәйәһе бүтәндәренән айырылып тора. Миңә ҡалһа, ул тамамланған әҫәр булыуҙан бигерәк, күләмле повесть йәки роман конспектын хәтерләтә. Ә бына текстың фактик нигеҙе бармы, юҡмы — үкенескә, уныһы мәғлүм түгел. Бының сағыу миҫалы — Булат Рафиҡовтың талантлы “фараз”-повестары. Ғәжәпме ни, әгәр ҙә Иршат Теләүембәт, ҡыҙыҡлы “конспект”ты артабан үҫтереп, тарихҡа нығыраҡ бәйләп, повесть йәки роман яҙырға тотонһа. Көтәйек әле...
Китаптың икенсе яртыһын тыныс ҡына уҡыу ҡыйын, сөнки автор нисәмә йыл инде халыҡ йөрәгенә ҡан һауҙырып килгән уңалмаҫ йәрәхәткә ҡағыла. Бындағы ете хикәйә лә, “Ҡанһыраған илгә сәйәхәт”, “Осҡон өҫтөндә бейеү” тигән ике ҙур очерк та Чечнялағы һуғышҡа бәйле. Беҙҙең прозала был ауыр теманың тәү башлап күтәрелеүен дә әйтергә кәрәк.
Тынғыһыҙ журналист Иршат Теләүембәт өс тапҡыр Чечен Республикаһына командировкаға барып ҡайтты.
Чечня мәсьәләһендә Иршат Теләүембәттең позицияһы аныҡ. Ул һуғыш арҡаһында ҡот осҡос юғалтыуҙарға дусар ителгән ерле халыҡты яҡлай, мәғәнәһеҙ ҡан ҡойошто ғәйепләй; террорға ҡаршы тип үткәрелгән хәрби операцияларҙың Чечня төйөнөн сисә алмаҫын, бары тик ике яҡтан да ҡорбандар һанын арттырыуға килтерәсәген иҫкәртә.
Прозаик Теләүембәт иһә был төйөндөң ил муйынындағы боғалаҡ икәнлеген кеше яҙмыштары аша күрһәтеү юлын һайлай. “Һөйәк”, “Ҡамау”, ”Саҡырылмаған ҡунаҡ” кеүек хикәйәләрҙә һүрәтләнгән тетрәндергес ваҡиғалар Чечня һуғышына ҡарғыш булып яңғырай. Автор ҡуйы буяуҙарҙы мул ҡуллана, үҙенең персонаждары менән бергә нәфрәтләнә, һыҡтай, киҫәтә...
Прозаға өр-яңы үткер сюжеттар алып килгән “Бығау сыңы” китабын Иршат Теләүембәттең яуаплы ла, мауыҡтырғыс та ижади артылышты яулауына дәлил итеп һанарға нигеҙ бар.
Әхиәр ХӘКИМ,
Башҡортостандың
халыҡ яҙыусыһы.


Иршат Теләүембәтовтың мәктәп уҡыусыларына тәғәйенләнгән тәүге китабына (“Урман әбейе”, Өфө, 1988) иғтибар итеүем, уға рецензия яҙыуым хәтерҙә. Ундағы хикәйәләрҙә тәбиғәткә, һәр йән эйәһенә илтифатлы, мәрхәмәтле булыу, ярҙам ҡулы һуҙыу кәрәклеге баҙыҡ тел, һығылмалы стиль менән һүрәтләнгән.
“Егетлек”тәге төп герой — үҫмер, ваҡыты ҡыҫтау булыуға ҡарамаҫтан, сабыйы ауырып киткән әсәгә ярҙам итеп кенә ҡалмай, йәнә бер ҡыйыулыҡ күрһәтә: юл өҫтөнә сығып ҡотон осорған айыуҙан ҡурҡыуын еңеп, уның соҡорға ҡолап төшкән балаһын сығарыша.
Тормошта ла мин Иршат Теләүембәтовты тәбиғәтте, кешеләрҙе яҡшы аңлаған, халҡы өсөн утҡа ла, һыуға ла инерҙәй шәхес, һәләтле әҙип, ҡыйыу публицист, заман талаптары менән иҫәпләшкән оҫта ойоштороусы итеп беләм.
Фәнил КҮЗБӘКОВ,
филология фәндәре докторы, профессор.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа...

"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа... 30.03.2019 // Әҙәбиәт

Белорет районының Абҙаҡ мәктәбендә әҙиптәр менән осрашыуҙар даими үтеп тора....

Тотош уҡырға 1 651

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын...

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын... 29.03.2019 // Әҙәбиәт

28 мартта Башҡортостан Автономияһы көрәшсеһе, азатлыҡ йырсыһы, башҡорт халҡының арҙаҡлы улы, шағир...

Тотош уҡырға 2 022

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек!

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек! 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Мин бәләкәй саҡта ул журнал “Пионер” тип атала ине. Беҙ уны шул тиклем яратып, көтөп алып уҡыныҡ....

Тотош уҡырға 1 536

Бала саҡ иле баҫмаһы

Бала саҡ иле баҫмаһы 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Алыҫ 1929 йылдың мартында Башҡортостан балалары “Керпе” тип аталған йөкмәткеле һәм ҡыҙыҡлы...

Тотош уҡырға 1 749

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар 27.03.2019 // Әҙәбиәт

Башҡортостан – тиңдәргә-тиң илем, Һиндә һалдыҡ дуҫлыҡ һарайын. Таңдай балҡып һинең килер көнөң,...

Тотош уҡырға 1 568

“Китапты йөкмәткеһе өсөн уҡымайым”
Каникул тылсымға бай булмаҡсы

Каникул тылсымға бай булмаҡсы 23.03.2019 // Әҙәбиәт

Учалыла “Бөйөк тылсымсы – театр” тип исемләнгән балалар китабы аҙналығы башланды....

Тотош уҡырға 1 433

“Башҡортостан – баш йортобоҙ”

“Башҡортостан – баш йортобоҙ” 22.03.2019 // Әҙәбиәт

Зәйнәб Биишева исемендәге Башҡортостан “Китап” нәшриәтендә уҙған түңәрәк өҫтәл ошолай атала....

Тотош уҡырға 1 489

Һин дә флешмобҡа ҡушыл!

Һин дә флешмобҡа ҡушыл! 21.03.2019 // Әҙәбиәт

Бөгөн – Бөтә донъя шиғриәт көнө. Уның тарихы тамырҙары менән 1999 йылға барып тоташа: Францияның...

Тотош уҡырға 1 382

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Әле Әбйәлил районының Яҡтыкүл шифаханаһында бер төркөм яҙыусылар һаулығын нығыта, ял итә. Ошо...

Тотош уҡырға 1 643

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Баймаҡ биләмә-ара үҙәк китапханаһында әҙәбиәт һөйөүселәр һәм яҙыусылар араһында йылы күпер һалыуға...

Тотош уҡырға 1 374

Фәнзил САНЪЯРОВ:  "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!"

Фәнзил САНЪЯРОВ: "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!" 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Ҡоролтайға әҙерләнәм Башҡорттарым Йәнә ҡор йыясаҡ, Бишенсегә үтер Ҡоролтай. Кәңәш-төңәш итер мәл...

Тотош уҡырға 1 545