“Донъя – театр, ә беҙ унда актерҙар”, – тигән бөйөк Шекспир. Ысынлап та, был мөғжизәләр һарайына тотош донъя һыйған, тормош ҡайнай. Унда аҡыллылар һәм диуаналар, матурҙар һәм йәмһеҙҙәр, батырҙар һәм ҡурҡаҡтар, мәрхәмәтлеләр һәм яуыздар... бергә йәшәй. Был донъяла бары тик битарафтар ғына юҡ. Унда килеүселәр ҙә был тылсымлы йорттан битараф булып сыҡмай.
Ошо көндәрҙә театрыбыҙ күркәм юбилейын билдәләй. Байрам айҡанлы театрҙың художество етәксеһе, Башҡортостандың халыҡ, Рәсәйҙең атҡаҙанған артисы Олег Закир улы ХАНОВҡа бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.

– Олег Закир улы, байрам кәйеф­тәре нисек?
– Театрыбыҙҙың 1919 йылда Стәр­ле­тамаҡта башланып киткән шишмә сылтырауы бөгөн Ағиҙел буйҙарын шаулата. Ул саҡта театр усағын ҡабыҙып ебәргән­дәрҙең изге эшен әле беҙ дауам итәбеҙ. Был – бик яуаплы һәм етди бурыс. Театр – ул мәҙәниәттең йөрәге, милләттең рухи терәге. Ошо ҙур яуаплылыҡты иңебеҙҙә тойоп, байрамыбыҙҙы күтәренке кәйеф һәм тулҡынланыу менән ҡаршылайбыҙ.
Һуңғы осорҙа ғына ла театр һөйөүсе­ләребеҙҙе яңынан-яңы тамашалар менән ҡыуандырҙыҡ. Мостай Кәримдең “Ай то­толған төндә”, Мәжит Ғафуриҙың “Ҡара йөҙҙәр”, Александр Островскийҙың “Бир­нә­һеҙ ҡыҙ”, Таңсулпан Ғарипованың “Маҡ­тымһылыу, Әбләй һәм Ҡара юрға”, Рәлиф Кинйәбаевтың “Әбейүшкә@эт тущка. ru” һәм башҡа әҫәрҙәрҙе сәхнә­ләш­терҙек.
– Һеҙҙең төрлө тарафтарға сәфәр­ҙәрегеҙ тураһында ла йыш ишетеп торабыҙ.
– Эйе, театр “тәгәрмәс”е зырлап әйлә­неп тора. Ҡаҙағстан Республика­һының Аҡтау ҡалаһында Урта Азия илдәренең V Халыҡ-ара театр фестивалендә ҡат­наштыҡ. Театрыбыҙ «Руди-NEVER OFF...» (Р. Нуриевтың ғүмер миҙгелдәре, авторы һәм режиссеры – Айрат Абушахманов) спектакле менән сығыш яһаны. Фестивал­де ябыу тантанаһында туғыҙ номинация буйынса еңеүселәр һәм Гран-при хужалары билдәләнде. Беҙҙең театр жю­риҙың «Махсус призы» номи­нацияһына лайыҡ булды. Театр труппаһының берҙәм ҡа­ра­ры менән был махсус приз спек­такл­дә төп ролде уйнаған – Р. Нуриев образын баш­ҡарған – йәш актер Урал Әминевкә бирелде.
Мәскәүҙә Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры­ның юбилей гастролдәре үтте. Ижади сә­фәр театрҙың 95 йыллыҡ юбилейына һәм Мәҙәниәт йылына арналды. Гастролдәр аншлаг менән барҙы. Коллектив А. Райкин исемендәге «Сатирикон» театры ­сәх­нәһендә беренсе тапҡыр сығыш яһа­ны, зал һәр көн тулы булды. Баш ҡала тамашасыһы, унда йәшәгән яҡташтары­быҙ беҙҙе бик йылы ҡабул итте.
Ырымбур ҡалаһында, театрҙың 95 йыллыҡ юбилей программаһына яраш­лы, гастролдәрҙә йөрөп ҡайттыҡ. Ырымбур тамашасыһы өс көндә дүрт спектакль һәм ҙур театрлаштырылған концерт ҡа­раны. Милләттәштәребеҙ күпләп йәшәгән күрше төбәктә Башҡорт дәүләт академия драма театрын һәр ваҡыт көтөп торған, ихлас ҡаршы алып, дуҫтарса оҙатып ҡалған үҙ тамашасыһы бар. Шулай уҡ Сибай, Баймаҡ, Магнитогорск, Учалы, Белорет ҡалаларында гастролдәр уҙҙы.
Әлбиттә, былар – һуңғы арала булған сәфәрҙәр. Мүкләнеп ятырға самабыҙ юҡ, йөрөйбөҙ, театрыбыҙҙың “ат”ы һәр саҡ егелгән.
– Күптән түгел театр сәхнәһендә “Ҡыҙҙар моңо – моңо халҡымдың” тигән тамаша шаулап үткәйне. Халыҡ уны яратып ҡабул итте.
– Театр һөйөүселәрҙең хәтерендәлер, моғайын, был ижади проекттың премь­ераһы йәмле яҙ көндәренең береһендә булғайны. Унда билдәле шағирәләр, хал­ҡыбыҙҙың аҫыл ҡатын-ҡыҙҙары Тамара Ғәниева, Лариса Абдуллина, Тәнзилә Дәүләтбирҙина, Зөлфиә Ханнанова, Тамара Искәндәриә, Гөлназ Ҡотоева әҫәр­ҙәре һәм уларҙың шиғырҙарына яҙылған йырҙар яңғыраны, әҙибәләр үҙҙәре лә ошо тамашала ҡатнашты. Шиғырҙарҙы һәм йырҙарҙы театрҙың төрлө быуын артистары башҡарҙы. Был үҙенсәлекле поэтик спектакль ҡуйылышы менән тама­шасылар араһында ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙырҙы.
Ғәҙәттә, ҡатын-ҡыҙ шиғриәте күберәк һөйөү, мөхәббәт, тәбиғәт, ғаилә ҡиммәт­тәре хаҡында тип иҫәпләргә күнеккәнбеҙ, әммә гүзәл зат ижадын яҡындан байҡа­ғанда уҡыусы уларҙа тормоштоң иң етди проблемаларын, йәмғиәттең иң сетерек­ле мәсьәләләрен күрә, халыҡ, милләт, киләсәк, ғаләм төшөнсәләре тирәләй тә­рән фәлсәфәүи уйланыуҙары бер кемде лә битараф ҡалдырмай. Поэтик-музыкаль кисәнең төп маҡсаты ла шағирә­лә­ребеҙҙең ижадын халыҡҡа асығыраҡ ишеттереү, төрлө яҡлап асыу, тамаша­сыға шиғыр байрамы бүләк итеү ине. Ҡуйған маҡсатыбыҙға өлгәштек, тип уйлайым.
Республикабыҙҙа икенсе тапҡыр ойош­торолған «Театр төнө» акцияһы тамашасы өсөн ысын мәғәнәһендә ҙур байрамға әйләнде. Йәше лә, ҡарты ла был көндө мәҙәниәт усаҡтарына ашыҡты. Баш ҡалала йәшәгән дуҫтарыбыҙ, төрлө райондарҙан килгән ҡунаҡтар был көндө тап беҙҙе, әллә ҡайҙан үҙенә саҡырып ултырған туған театрын, һайланы.
Башҡортостандың халыҡ шағиры, драматург Мостай Кәримдең тыуған яғы Шишмә ҡасабаһында Башҡорт дәүләт академия драма теат­рына һәм шағирҙың тыуы­уына 95 йыл тулыуға арналған «...Тыуған йылдарыбыҙ ҙа бер, яҙмыштар ҙа уртаҡ» тигән ҙур театраль тамаша булды. Был сара ысын мәғәнәһендә шәхестең бөйөк рухына сорналған халыҡ байрамына әйләнде. Театрыбыҙ сәхнә­һендә һәр әҫәре ҡуйылған мәшһүр драматург, шағир һәм йәмәғәт эшмәкәренең юбилейын шулай ололап билдәләү бер кемде лә битараф ҡал­дырманы. Олуғ әҙип­тең күренекле сәхнә оҫталары уҡы­уындағы шиғри һүҙе тамаша залына һый­май, асмандарға ашты, шағир һүҙ­ҙә­ренә яҙылған йырҙар йөрәктәрҙе йөрәк­тәргә бәйләне, ә Мостай Кәрим пьеса­ларынан күренештәр уйлан­дырҙы ла, көлдөрҙө лә.
Шишмә район мәҙәниәт һарайына был көндө яҡташының шәхесенә, бай ­ми­ра­ҫына битараф булмаған бик күп тамашасы, район етәкселәре йыйылды. Байрамдан һәр кем бай тәьҫораттар алып, ҙур ғорурлыҡ хисе менән, «Еребеҙ Мостай Кәрим «ҡалдырғанса» түп-түңәрәк, ҡоя­шыбыҙ сатнамаған килеш янһын» тигән изге теләктә, рухланып, илһамланып, театрға ҙур рәхмәттәр әйтеп таралышты.
“Диалог донъяһы” коммуникация үҙә­ге­нең генераль директоры, Рәсәй театр эшмәкәрҙәре союзы һәм «Organisation Development» халыҡ-ара институты ағза­һы Валерия Устинова Рәсәй Хөкүмәте ҡарамағындағы Халыҡ хужа­лығы акаде­мия­һының Юғары мәктәбендә махсус курстар алып бара. Ул – идара итеү консалтингы һәм театраль педагогика өлкә­һендәге унар йыллыҡ тәжрибә нигеҙендә имидж-менеджмент буйынса бизнес-тренингтың һөҙөмтәле система­һын барлыҡҡа килтергән белгес. Программа сик­тәрендә Валерия Устинова театрҙың йәш артистары менән «Тауыш ҡуйыу һәм телмәр техникаһы» тигән темаға дәрес уҙғарҙы.
5 декабрҙә Башҡортостанда Мәҙәниәт йылын ябыу тантанаһында быйыл уҙға­рылған төрлө мәҙәни сараларға һәм ваҡиға­ларға йомғаҡ яһалды. Унда М. Ға­фури исе­мендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры артистары ла әүҙем ҡатнашты.
Быйыл Башҡортостан Президенты грантына лайыҡ булған 16 мәҙәниәт уч­реждениеһы араһында беҙҙең театр ҙа лайыҡлы урын биләй. Бүленгән 10 миллион һум күләмендәге аҡса мәҙәниәт усағының 95 йыллығы уңайынан төҙөлгән бай юбилей программаһының байтаҡ өлөшөн тормошҡа ашырырға ярҙам итте.
Бөгөн – театрҙың юбилей тантанаһы. Кис сәхнәлә барыһы ла буласаҡ – та­рихҡа ижади байҡау, йәмәғәтселек иғти­бары, тамашасыларҙың йылы алҡышы, йәшлек һәм байрам кәйефе...
– Мәжит Ғафури исемендәге Баш­ҡорт дәүләт академия драма театрын бөгөн “мәҙәниәтебеҙҙең аҡһаҡалы” тиһәк тә дөрөҫ булыр. Бер аҙ артҡа, йәшлеккә, күҙ ташлаһаҡ, нимәләр шәйләнә?
– Бөгөн беҙ ғәйрәтле йылға булып шаулап ағабыҙ икән, иң беренсе ошо йылғаның инеше тураһында уйлайһың. Беренсе ҡарлуғастарҙы – Вәлиулла Мортазин-Иманский, Мәкәрим Мәһәҙиев, Арыҫлан Мөбәрәков, Рим Сыртланов, Ғәзим Туҡаев, Зәйни Иғдәүләтов, Әмин Зөбәйеров кеүек сәхнә баһадирҙарын оло ихтирам менән иҫкә алабыҙ. Улар баш­ҡорт театр сәнғәтенең инешен хасил итте. Беҙҙең һәм беҙҙән саҡ ҡына ал­дараҡ килгән быуын иһә, атап әйткәндә, Фидан Ғафаров, Нурия Ирсаева, Заһир Вәлитов, Әхтәм Абушахманов, Суфия Ҡорбанғәлиева, Илсөйәр Ғизетдинова, Анфиса Хафизова, Таңсулпан Бабичева, Эльвира Юнысова, Шәүрә Дилмөхәмә­това һәм башҡалар, исемдәре театр тарихына алтын хәрефтәр менән яҙылған Арыҫлан Мөбәрәков, Зәйтүнә Бикбулатова, Вәли Ғәлимов, Ғәлиә Имашева, Шәүрә Мортазина, Рәғиҙә Янбулатова, Ғәлимйән Ҡарамышев, Ғабдулла Шаму­ҡов кеүек сәнғәт оҫталарынан өлгө алып, театр “йылға”һының үҙәнен киңәйтеүгә тос өлөшөн индерҙе.
Үҙ ҡаҙаныбыҙҙа ғына ҡайнаманыҡ, күрше республика һәм өлкәләрҙәге театр сәнғәтенең танылған шәхестәренән дә күпте өйрәндек, бәйләнеш тотоп йәшәнек. Халҡыбыҙҙың данлы улы Мостай Кәрим әйткәнсә, дуҫлыҡ бүлешкәндән арта ғына. Тәжрибә уртаҡлашып, үҙебеҙҙең дә, улар­ҙың да оҫталығын байыттыҡ, тип әйтә алам.
– Тимәк, рухи сылбыр өҙөлмәй.
– Бөгөн яңы быуын – щепкинсылар заманы килде. Артур Ҡунаҡбаев А. Ос­тровскийҙың “Бирнәһеҙ ҡыҙ”ында, Руслан Хайсаров менән Ирада Фазлаева Т. Ға­рипованың “Маҡтымһылыу, Әбләй һәм Ҡара юрға”һында, Урал Әминев “Руди Never off” эксперименталь спектак­лендә, Фәнис Рәхмәтов С. Айытматовтың “Аҡ пароход”ында, Милена Сираева “Әхмәтзәки Вәлиди Туған”тарихи драма­һын­да, Фир­ғәт Ғарипов Т. Ғиниәтул­лин­дың (Р. Кинйә­баев инсценировкаһы) “Ер менән күк араһында” драмаһында үҙ­ҙәрен һәләтле актер итеп танытты.
Тағы ла З. Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт академияһының Мә­жит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры өсөн уҡытылған махсус курс студенттары быйыл уҡыуҙа­рын тамамлап, эш башланы.
Ғөмүмән, театр сәхнәһендә йәштәр ныҡлы баҫып тора. Уларҙың үҙ юлы бар. Шулай ҙа бер генә теләк әйтке килә: сәнғәткә тоғро булып ҡалһындар, уға ысын күңелдән хеҙмәт итһендәр.
– Театрыбыҙ йыл һайын балаларҙы яңы әҫәрҙәр менән һөйөндөрөп тора. Быйыл уларҙы ниндәй бүләк көтә?
– 22 декабрҙә театр сәхнәһендә Ш. Перро әҫәре буйынса «Итекле бесәй» әкиәтенең премьераһы була. Режиссеры – Илсур Ҡаҙаҡбаев. Әле әкиәттең репетицияһы бара. Йәш режиссерҙың артистар менән эшләүен күҙәтеү – үҙе бер тамаша.
Бала саҡтан уҡ барыбыҙға ла таныш, аҡыллы һәм изгелекле, ҡыйыу һәм хәйлә­кәр, ҡыҙыл итек кейгән бесәй тура­һын­дағы әкиәт театр сәхнәһендә тәүге тап­ҡыр ҡуйыла. Саҡ ҡына ундағы ваҡи­ғаларҙы хәтергә төшөрәйек: атаһынан мираҫҡа өлкән улдарҙың береһенә – тирмән, икен­сеһенә – ишәк, ә кинйә малайға бесәй генә ҡала. Ағалары шулай ҡарар итә, сөнки атаһы, бәләкәсен иркәләп, ҡай­һы саҡ ул эшләмәһә лә, «быны кескәй улым башҡарҙы», тип маҡтай, уны ярата. Ә өлкәндәргә был һис тә оҡшамай. Көнлә­шеүҙән шартлар сиккә еткән ағалары, аталары үлгәс, ҡустыларына бесәйен тоттороп сығарып ебәрә. Ә бесәй һис тә ябай түгел! Тылсымлы итек кейеп, мөғжи­зә артынан мөғжизә яһап, ярлы ғына хужа­һын Принцессаға өйләндереүгә өлгәшә!
Ролдәрҙе Урал Әминев, Айнур Сит­ди­ҡов, Хәким Мортазин, Гөлнара Әми­рова, Рима Ҡаһарманова, Гөлнара Ҡаҙаҡбаева һәм башҡа йәш артистар кинәнеп баш­ҡара. Музыка һәм сәхнә биҙәлеше – барыһы ла мауыҡтырғыс бер мөғжизә.
Шулай итеп, кескәй тамашасыларҙы сағыу, күңелле, заманса ҡуйылыштағы Яңы йыл әкиәте – «Итекле бесәй» менән көтөп ҡалабыҙ.
– Йәш йөрәкле Аҡһаҡал театры­быҙ­ҙы оло байрамы менән гәзит уҡыусы­лар исеменән ихлас тәбрикләйбеҙ!