Мөғәлләм Мирхәйҙәров 1900 йылда Асҡар ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Ғилемгә ынтылышы, халыҡ ижады менән ҡыҙыҡһыныуы уны Белорет педагогия техникумына алып килә. Уҡыуҙы тамамлағас, халҡыбыҙҙың тарихын, ижадын өйрәнеүгә ныҡлап тотона, ауылдарға йөрөп, материалдар туплай, уларҙы ташҡа баҫтыра. Уҡытыу эшен дә онотмай. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, заманының алдынғы ҡарашлы улын сәйәси золом тулҡыны урап үтмәй — 1937 йылда, ялған ғәйеп тағылып, иркенән мәхрүм ителә Мөғәлләм Мирхәйҙәров. Оҙаҡ йылдар дауамында тупланған ҡулъяҙмалары яндырыла. Ләкин ауыр эш, аслыҡ, яланғаслыҡ, нахаҡ һүҙ сәсәндең рухын һындыра алмай.
Углич төрмәһендә тиҫтә йыл тотҡонлоҡта булғанда ла ул шиғырҙар яҙа, “Углич хәтирәләре” йыйынтығына ингән яҙмалары ошо хаҡта һөйләй. Иреккә сығып, фани донъя­нан киткәнсе М. Мирхәйҙәров буш ваҡытын ижадҡа, ауыҙ-тел ҡомартҡыһын йыйыуға, тарихты өйрәнеүгә, тел, әҙәбиәт буйынса мәҡәләләр, көндәлектәр яҙыуға бағышлай. Жәлил Кейекбаев, Мөхтәр Сәғитов, Әхнәф Харисов, Рәми Ғарипов, Әхмәт Сөләймәнов, Ғайса Хөсәйенов һәм башҡа яҙыусылар, ғалимдар менән аралашып, хатлашып йәшәй.
Мөғәлләм сәсән үҙ халҡын, уның рухи ҡомартҡыларын йәненән артыҡ күргән. Халҡыбыҙға уның “Ҡуңыр буға”, “Минәй батыр менән Шүлгән батша”, “Йүгерек батыр”, “Хан ҡыҙы”, “32 ҡыҙ инек”, “Билдәш кәзә” кеүек эпик әҫәрҙәре, ҡобайыр һәм бәйеттәре, бик күп халыҡ йырҙарына, ер-һыу атамаларына бәйле тарихи яҙмалары яҡты мираҫ булып ҡалды.
Әйткәндәй, Асҡарҙа Мөғәлләм Мирхәйҙәровҡа арналған сара уҙғарылғайны. Унда шағир Әсхәл Әхмәт-Хужа, Асҡар ауыл биләмәһенең элекке башлығы Зөлфир Ғаррапов та ҡатнашты. Сәсәндең балалары, ейәндәре уларға сикһеҙ рәхмәттәрен әйтте. Нәҡ ошо ике уҙамандың фиҙакәр хеҙмәт емеше булараҡ, район үҙәгенең халыҡ телендә “Тоҡос” тип йөрөтөлгән Октябрь урамына 1993 йылдың 13 майында рәсми рәүештә Мирхәйҙәров исеме бирелә. Ул осорҙа район башҡорттары ҡоролтайы рәйесе булып эшләгән Әсхәл ағайҙың башланғысын ауыл биләмәһе етәкселеге ихлас хуплай. Изге ниәтте тормошҡа ашырыуҙа сәсәндең улдары Илсен, Марсель һәм Дамир, урамдаштары Фирғәт Ниғмәтов, Рафаэль Шаһимов ҙур ихласлыҡ күрһәтә.
Урамға исем биреп кенә сәсәндең иҫтәлеген мәңгеләштереү тамамланмай, район башҡорттары ҡоролтайы 1996 йылда сәсән Мирхәйҙәровтың тыуған нигеҙенә мәрмәр таҡтаташ ҡуйҙыртыуҙы ла хәстәрләй.
Әсхәл Әхмәт-Хужа Өфөлә “Ағиҙел” журналында эшләгән сағында янына сәсән яҡташының килеүен яҡшы хәтерләй. Халыҡтан йыйған эпостарҙың киләсәге өсөн борсолоп мөрәжәғәт итә ул шағирға. Мөғәлләм сәсән үҙе иҫән саҡта быны хәстәрләмәһә, иҫ киткес ҡиммәткә эйә рухи хазина хәҙерге көнгә, бәлки, килеп тә етмәҫ, ҡулъяҙма килеш һарғайып, осоп-туҙып юҡҡа сығыр ине. Әсхәл Әбүталип улы уны Рәшит Шәкүр менән таныштыра, 1969 йылда инде “Ҡуныр буға” тигән башҡорт ҡобайыры фәнни әйләнешкә инә.
Осрашыуҙа Зөлфир Фәтих улы М. Мир­хәйҙәров исемендәге премия йәки стипендия булдырыу тәҡдимен әйтте.
Мөғәлләм Мирхәйҙәровтың милли һыҙаттарының балаларына һәм ейәндәренә күсеүе һөйөндөрә. Ҡатнаш халыҡ йәшәгән Асҡарҙа тыуып үҫһәләр ҙә, уларҙа башҡорт рухы көслө. Шулай булмаһа, улы Илсен (ул мәрхүм хәҙер), үҙе лә ҡобайырҙар сығарып, думбырала уйнау, ҡумыҙ сиртеү серҙәренә ҡыҙы Илмираны өйрәтер инеме?! Әйткәндәй, Илмира — республика ҡумыҙсылар бәйгеләре еңеүсеһе һәм лауреаты. Хеҙмәт юлын табиплыҡҡа бағышлаған Марсель Мөғәлләм улы ла милли моңобоҙға ғашиҡ, халыҡ музыка ҡоралдарында уйнай, тарихыбыҙ менән ҡыҙыҡһына.
Сәсәндең тағы бер ейәнсәре Зилә Батталова ла милли рухта тәрбиәләнгән. Бүләләре иһә ҡарт олатайҙары яҙған шиғырҙарҙы яттан белә.
Күрше-тирәләге балалар ҙа сәсәндән әкиәттәр, бәйеттәр, йырҙар тыңлап үҫә.
— Халыҡ йырҙарына һөйөү күңелемә Мөғәлләм апа аша һеңде, тип ышаныслы әйтә алам, — ти яҡташы Флүрә Рәхмәтуллина ла.