Яҙ башы — Ҡарға бутҡаһы

"Алсабыр алдан барыр,
Йола хаҡын атҡарыр".
Ҡарға бутҡаһы байрамын үткәрер алдынан ҡыҙ-ҡырҡын, бисә-сәсә, әбей-һәбей йыйылып кәңәш-төңәш итә. Байрамды ҡайҙа, ҡасан уҙғарыу, уға ҡайһы ауылдан кемде саҡырырға һүҙ беркетәләр. Үткенерәк еткән ҡыҙҙарҙан, килендәрҙән саҡырыусылар һайлана.
Ҡарға бутҡаһы — ҡатын-ҡыҙ байрамы. Бешерем-төшөрөм, бәйгеләрҙә еңеүселәрҙе бүләкләү сығымдарын улар бергәләп күтәрә. Ауыл буйлап бүләк, ярма, май, йомортҡа йыйыусыларҙы алсабырҙар тип йөрөтәләр. Алсабыр итеп ауылда абруйлы, һүҙе үтемле, үҙе күңелсәк, йыр, бейеү оҫтаһы булған әбейҙәрҙе һайлайҙар. Ауыл буйлап бүләк, ризыҡ йыйғанда, алсабырҙар сағыу-сағыу күлдәктәр кейеп, биҙәкле таяҡтарға таянып, һамаҡлай-һамаҡлай йөрөйҙәр. Уларға бала-саға эйәрә, ҡысҡырып һамаҡ әйтә:
Ҡарға әйтә: "Ҡар, ҡар!",
Ҡарғатуйға бар, бар,
Ҡарғатуйға бармағандың
Күңеле булыр тар, тар,
Күңеле булыр тар, тар —
Ҡарғатуйға бар, бар!

Ҡарға бутҡаһында ямғыр теләү

Бутҡа ашалып бөткәс, "һыуға һалыш" башлана. Тәүҙә мулланы йә икенсе бер оло кешене һыуға һалалар... Бөтәһе лә ямғыр теләй:
Ямғыр, яу, яу, яу!
Һимеҙ һарыҡ һуйырмын,
Һимеҙ ерен ҡуйырмын,
Ямғыр, яу, яу!
Бала-саға, үҫмерҙәр әсе-әсе итеп, зыйлатып һыҙғыра, уларға һыбыҙғылар ҡушыла.
Ямғыр, яу, яу,
Беҙ булайыҡ һау, — тип һамаҡлайҙар.

Йыйын таралғанда:
Ҡар-р-р, ҡар-р-р, ҡарғалар!
Ишетәһегеҙме, ҡарғалар!?
Баҡсаларҙа алмағас,
Ҡорой, ямғыр яумағас.

Ҡар-р-р, ҡар-р-р, ҡарғалар,
Беҙ тағы ла китәбеҙ.
Йыйылышып, һыйланығыҙ,
Ямғыр, яу! тип теләгеҙ, —
тип, ҡалған бутҡаны, ҡарғалар ашаһын өсөн, ергә, үләнгә һипкеләп китәләр.

Ҡуҙғалаҡ байрамы

Ҡуҙғалаҡ байрамы яҙ булғас, ер-һыу кибеп, ҡуҙғалаҡ сыҡҡас үткәрелгән. Унда бөтә ырыу ҡатнашҡан. Ауыл халҡы йыйылышып, ҡорбан салған. Уйын-көлкө, йыр-моң һәр урында яңғырап, ялан-туғай тулған, бейеүҙәр башҡарылған. Беренсе тапҡыр ҡуҙғалаҡ ҡапҡанда: "Мин киләмен — ауыҙың ас, мин киләмен — зәңге, ҡас!" — тигәндәр.

Йыйын

Аңлатмалар: Йыйын урынын көн элгәре борон ат менән йөрөп, уратып билдәләп алғандар. "Ер һыҙыу" йәки "ер әйләнеү" тип аталған ул. Бик боронғо йолаларға (һаҡланыу тылсымы, биләмәгә билдә һалыу һ.б.) ҡараған сара әлеге көнгәсә Пермь өлкәһе, шулай уҡ Ейәнсура, Яңауыл, Ҡариҙел, Балтас, Әлшәй районы башҡорттарында һаҡланып килә.
"Йыйын — башҡорттарҙың йәйге байрамы. Ғәҙәттә, ураҡҡа төшөрҙән алдан үткәрелә торған был сараның башы бик боронғо замандарҙан килә. Ул ваҡытта башҡорттар мәжүси булған әле... Йыйынға халыҡ бөтә тирә-йүндән килә. Йәштәр башҡорт ҡурайына, думбыра, ҡумыҙ сиртеүгә, скрипкаға ҡушылып йырлай, бейей. Көрәш, ат сабыш, уҡ атыш ойошторола. Көрәштә барыһы ла ҡатнаша. Аҙаҡ өйҙән-өйгә йөрөп һыйланалар...
Йыйын бер нисә ауылға уртаҡ булып, меңәрләгән кеше ҡатнашлығында үткән. Урынды шул ауылдарҙың ҡап уртаһында һайлағандар, кесе йома көнө ҡунаҡтар килгән, йома йыйын үткән... Киләһе аҙнала сараны күршеләрҙә ойошторғандар. Йыйындар 15 майҙан 10-15 июлгәсә һуҙылған...
Йыйында Ил яҙмышына ҡағылған мөһим мәсьәләләр хәл ителгән: һуғыш — солох, яңы бей һайлау, батырҙарҙы икенсе илгә ярҙамға ебәреү, йәйләү һайлау һ.б. Башҡорттарҙың иң яратҡан байрамы хатта йот йылы ла үткәрелә килгән.
Йыйынға тиклем бер аҙна самаһы ваҡыт ҡалғас, ҡыҙ-ҡырҡын, бисә-сәсә, әбей-һәбей бөтәһе лә тырышып-тырышып булған йорт-йыһазын, кейем-һалымын, ҡашығаяғын йыуа, йышырын йыша. Мөрйәләрен аҡлайҙар.
Аңлатмалар: Ирҙәр көсөн күрһәтер батырлыҡты (көрәш, ат сабыш, уҡ атыш, таш атыш) һәм ҡыҙ-ҡатын матурлығының тылсымлы мәғәнәһен алға сығарған махсус йолалар (иң һылыу ҡатын бәйгегә һөлгө бирә, бәхәсле хәлдәрҙе яйларға хоҡуҡлы, уның ҡул эше булған таҫтамал оло бүләк һанала һ.б.) Йыйындың этногенетик тамырҙары ифрат тәрән, беҙҙең эраға тиклемге тарихи дәүергә тоташҡанын раҫлай. Ил ҡеүәтен һаҡлау һәм Тәбиғәт көстәрен дәртләндереүгә, уятыуға бәйле магик функцияһы асыҡ сағыла. Йыйылып Ил именлеге өсөн ҡорбан салыу, Ил алдында антыңа тоғролоҡ белдереү күренеп тора. Боронғо грек йолаларына хас уйындарға яҡынлыҡ бар. Ир-атаның физик ҡөҙрәтен тамаша итеү. Был инде Йыйын иң башта хәрби күнекмә, Ил хоҙайбикәһен һаҡлау тәғәйененән баш алған тигән фекер уята. Төрлө ауылдарҙан килеп тупланып, яу-көрәш уйындары, нәфис ярыштар үткәреү ана шул Алиһәне, йәғни Ил, Ер-һыу рухын ризалатыу, яҡлау, һаҡлауға бер сара булған Йыйын. Йәғни аҫаба халыҡ мәҙәниәтенә, тарихына ғына хас йола, йәшәү ҡануны.

Һабантуй барышы

Ҡор башы (майҙың атаһы ла тиҙәр) һабантуй менән халыҡты ҡотлап, изге теләк теләй, ниндәй көрәш, бәйгеләр булырын, кемдәр, ҡайҙан ҡунаҡтар килгәнен, уларҙың ырыуын һанап сыға, ниндәй атаҡлы ҡурайсыларҙың, думбырасы, ҡумыҙсыларҙың, былтырғы батырҙарҙың, йырсыларҙың килеүен әйтә, уларға халыҡ сәләмен еткерә. Ҡунаҡтарҙы майҙан ҙурлап ҡаршылай: дөңгөр һуғалар, һорнай уйнайҙар. Ҡор башы, шулай уҡ майҙанда ил хәлдәренә ҡағылышлы ниндәй етди һүҙ булыры тураһында ла һөйләй.