Тау — Тәңрегә яҡын урын

Һәммә тапҡыр тауға күтәрелгәндең үҙ маҡсаты була. Шуға ыңғайлап теләк әйтелә. Әгәр ямғыр теләргә әбейҙәр менә икән — һыу ситенә һалырға тауҙан ваҡ таш алып төшә. Ә инде ямғырҙы туҡтатыр өсөн, Алла ризалығын һорап, ул ташты тауға кире илтеп ҡуя. Тауҙан төшкәс, тағы ла тау эйәһенә рәхмәт әйтелә. Доға уҡыла. Артҡа боролоп ҡарамай ҡайтып китәләр.
Тау башында әүлиә ҡәбере булһа, ҡырҡ аҙым ҡала сәләм бирергә, мотлаҡ доға, аят бағышларға кәрәк.
Яман эсле, ҡара ниәтле, көнсөл кешене тау эйәһе яратмай, ел-дауыл ебәрә. Тау башында араҡы, һыра эсеү ҡәтғи тыйыла. Зиһене тайшанған (иҫерек) кешенең ғүмергә зәғиф булып ҡалыуы мөмкин, тиелә халыҡ ышаныуында. Тау эйәһе хатта бер кеше бәләһе өсөн ауылға ҡаза ебәргән: йыландар төшөп, мал-тыуарҙы, кешене ҡазалаған.

"Ҡышҡы Нардуған — оло байрам ул, туған!"

Нардуған байрамы йыл ахырында, көн ҡыҫҡарыуҙан туҡтағас уҙғарыла. Ҡыш булыуына ҡарамай, берәй иркен йортта йыйын йыялар. Йыйынға һәр кем үҙ өлөшөн тотоп килә: итен, ҡаҙы-ялын, майын, һалмаһын, ярмаһын — барсаһын. Сапҡынсылар, бала-саға өйҙән-өйгә хәбәр тарата, теләк теләй, теләкте урамда ла әйтеп йөрөйҙәр:
Нар, нар, нарына,
Бәхет бирһен барына.
Мал-тыуарың түл йәйһен,
Бала-сағаң ит ейһен!
Малың ашһын ҡуранан,
Ашың ашһын буранан!
Илең, йортоң һил булһын,
Күңелегеҙ киң булһын!
Өйгә инеп, шулай тигәс, өй хужалары, үҙҙәре ни ашаһа, теләкселәргә лә шунан өлөш бирә. Өйҙән сығыр саҡта йәнә һамаҡлағандар:
Нар, нар, нарына,
Рәхмәт һеҙгә барына!
Малдарығыҙ түл йәйһен,
Барсағыҙ ҙа ит ейһен;
Һөтлө булһын бейәгеҙ,
Уҡлы булһын йәйәгеҙ;
Мәргән булһын уғығыҙ;
Барға сыҡһын юғығыҙ,
Малығыҙ ашһын ҡуранан,
Ашығыҙ ашһын буранан;
Ил-йортоғоҙ һил булһын,
Йәннәттәргә тиң булһын.
Әйҙә, амин тотайыҡ,
Йортоғоҙҙо ҡотлайыҡ!
Шулай тип доға ҡылалар ҙа:
"Нар, нар, Нардуған,
Нардуғанға бар, туған", —
тип саҡырып китәләр.
Йыйын булған йорт эсендә һый бөтөүгә тышта төрлө уйын уйнала — ҡарттар урам буйлап тәкбир әйтеп уҙа. Аулаҡ йортта ҡыҙҙар йондоҙнамә аса, фал һала — кейәүгә сығырҙарын, кемгә барырҙарын юрай. Иртәгәһен өйҙән-өйгә ҡунаҡҡа йөрөшөү башлана. Байрам ике-өс көнгә, аҙнаға һуҙыла.

Ҡышҡы Нардуған

Ҡышҡы Нардуған 21 декабрҙән 25-енә тиклем ҡояштың торошона арналған байрам итеп үткәрелә. Ҡар бәрешеп уйнау, көрәш, тауҙан тәгәрәшеү һәм башҡалар була.
Аңлатма: ҡышҡы уйындар тынысыраҡ үтә, сөнки был мәл Тәбиғәттең ваҡытлыса үлгән мәле һанала. Шуға күрә "кис ултырыуҙар", "аулаҡ өй"ҙәрҙә төрлө йыр, уйын ойоштороп, әкиәт, ҡарһүҙ һөйләү үтә. Батырҙар, ҡаһармандар хаҡында һөйләү, йырлау кешегә көс йыйырға, ваҡытлыса көсһөҙ булған тәбиғәт ҡеүәтен арттырыуға булышлыҡ итә. Борон йылҡынан ҡорбан салынған, бар халыҡ бергә йыйылып һыйланған.
Бер-береңде ҡунаҡҡа саҡырып һыйлау, йыр-моң мәжлестәре үткәреү "саҡырышыу" тип аталған.

"Йәйге Нардуған — яңы йәшеллек тулған"

Йәйге Нардуған аяулығы менән айырыла. Был көндәрҙә (25 июндән 5 июлгә тиклем) Тәбиғәтте аяғандар. Ау аулау, тереклектән ҡан сығарыу — мал салыу, ағас киҫеү, бесән сабыу — кеүек эштәр тыйылған. Тик, ни ғәжәптер, нәҡ ошо ваҡытта им-томға тип сәскәләр, шифалы үләндәр йыйып алғандар. Аяҙ көндәрҙә йылға-күлдәргә етмеш ете төрлө сәскә һалғандар. Был шулай уҡ йәйҙең һәйбәт килеүенә ышанып эшләнгән. Тора-бара был ғәҙәткә инеп киткән: халыҡ йыл һайын сәскә байрамы үткәрә башлаған.