Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Ныҡлы нигеҙ ташы
1925 йылда X. Ғәбитов, Н. Таһиров, В. Хангилдин, Ғ. Вилдановтар авторлығында грамматиканы өйрәнеү өсөн тәғәйенләнгән ”Башҡорт теленең сарыфы” исемле тәүге дәреслек донъя күрә. Ул ғәрәп графикаһына нигеҙләнгән яңы орфографияға ярашлы нәшер ителә.

Уҡыу әсбабы 112 биттән тора. Материалдар иһә 49 параграфҡа бүленә. Тәүге икәүһендә телмәр һәм һүҙ тураһында дөйөм төшөнсә бирелһә, артабан уларҙың бүленеше менән таныштырыла, дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләре күрһәтелә.
Дәреслектең ҡалған өлөшө башҡорт теленең сарыфын, йәғни морфологияһын, өйрәнеүгә бағышлана. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: авторҙар тарафынан “телмәр киҫәктәре” тип аталған һүҙ төркөмдәренең бүленеше хәҙерге тел ғилемендәгегә тулыһынса тап килә.
”Башҡорт теленең сарыфы”нда һәр параграф темаға бәйле һөйләмдәр теҙмәһе йәки бәйләнешле телмәр өлгөләренән башланып, грамматик ҡағиҙә һәм биремдәр менән тамамлана. Күнегеү һуңындағы һорауҙарға яуап биргәндә, уҡыусыға тел күренештәрен анализлау, һығымта яһау өсөн шарттар тыуҙырыла.
Дәреслектә хәҙерге орфографиянан ситләшеү осраҡтары ла байтаҡ. Ҡ.З. Әхмәров билдәләүенсә, ”ғәрәп алфавиты башҡорт теленең фонетик системаһына яуап бирә алмағанлыҡтан, уның нигеҙендә башҡортса дөрөҫ яҙыуҙы тәьмин иткән орфография төҙөп булмай”. Шуға ла бында берҙәм принцип һаҡланмаған. Айырыуса с, ҫ, һ өндәре яҙылышында тайпылыштар осрай. Мәҫәлән, сәсмәҫәң (сәсмәһәң), яҫалған (яһалған), һағыштырыу (сағыштырыу), сандуғас (һандуғас), ес (еҫ) һәм башҡалар. Иренләшеү законына арналған айырым параграф булыуға ҡарамаҫтан, дәреслектең үҙендә үк был ҡанундың иҫәпкә алынмаған урындары бар. Шулай ҙа был етешһеҙлектәр әсбаптың баһаһын кәметмәй.
Ғөмүмән, 90 йылдан ашыу элек үҙебеҙҙең һүҙ төркөмдәрен өйрәнеүгә тәғәйенләнгән айырым дәреслек баҫылып сығыуы – башҡорт тел ғилеменең үҫеше, уны өйрәнеү тарихы өсөн мөһим ваҡиға.

Р. ӘБҮТАЛИПОВА,
БДУ-ның Стәрлетамаҡ филиалы профессоры.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡорт драма театры 105-се ижад миҙгелен япты

Башҡорт драма театры 105-се ижад миҙгелен япты 27.06.2025 // Мәҙәниәт

Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры сағыу премьераларға һәм ваҡиғаларға бай ижади...

Тотош уҡырға 29

Йырсы Әнүәр Нурғәлиев етди операция яһатырға әҙерләнә

Йырсы Әнүәр Нурғәлиев етди операция яһатырға әҙерләнә 27.06.2025 // Мәҙәниәт

Йырсы Әнүәр Нурғәлиев етди операция яһатырға әҙерләнә...

Тотош уҡырға 27

Башҡортостан Башлығы «Алтын битлек» премияһын алған артистарҙы ҡотланы

Башҡортостан Башлығы «Алтын битлек» премияһын алған артистарҙы ҡотланы 27.06.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостан Башлығы «Алтын битлек» премияһын алған артистарҙы ҡотланы...

Тотош уҡырға 30

«Бишбармаҡ» оркестры солисының ғаиләһе ишәйгән: ҡыҙҙары тыуған

«Бишбармаҡ» оркестры солисының ғаиләһе ишәйгән: ҡыҙҙары тыуған 26.06.2025 // Мәҙәниәт

25 июндә «Бишбармаҡ» оркестры солисы һәм Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрының музыкаль...

Тотош уҡырға 30

«Башинформ» агентлығының конкурсында еңгән клуб гармун менән бүләкләнәсәк

«Башинформ» агентлығының конкурсында еңгән клуб гармун менән бүләкләнәсәк 25.06.2025 // Мәҙәниәт

«Башинформ» агентлығының конкурсында еңгән клуб гармун менән бүләкләнәсәк...

Тотош уҡырға 37

Республикала мәҙәниәт министрының яңы урынбаҫары тәғәйенләнде

Республикала мәҙәниәт министрының яңы урынбаҫары тәғәйенләнде 25.06.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостанда мәҙәниәт министры урынбаҫары тәғәйенләнде. Эльза Ҡарамурзина мәҙәниәт министрлығында...

Тотош уҡырға 29

AY YOLA һәм UZORITSA «Таврида.АРТ» фестивалендә Башҡортостан исеменән сығыш яһай

AY YOLA һәм UZORITSA «Таврида.АРТ» фестивалендә Башҡортостан исеменән сығыш яһай 25.06.2025 // Мәҙәниәт

1 августан 3 авгусҡа тиклем Ҡырымда етенсе тапҡыр «Таврида.АРТ» йәш сәнғәт фестивале ойошторола....

Тотош уҡырға 30

Башҡортостанда «Рух» төркөмө рок-музыканты Ирек Атанов иҫтәлегенә концерт ойошторола

Башҡортостанда «Рух» төркөмө рок-музыканты Ирек Атанов иҫтәлегенә концерт ойошторола 23.06.2025 // Мәҙәниәт

Хәйриә концертында йыйылған аҡса музыканттың ҡәберенә һәйкәл ташы ҡуйыу өсөн йүнәлтелә....

Тотош уҡырға 35

Башҡортостанда халыҡ артисы Фән Вәлиәхмәтовҡа һәйкәл асыла

Башҡортостанда халыҡ артисы Фән Вәлиәхмәтовҡа һәйкәл асыла 20.06.2025 // Мәҙәниәт

Шаран районында билдәле йырсы, Башҡортостандың халыҡ артисы Фән Вәлиәхмәтовҡа һәйкәл асыла....

Тотош уҡырға 42

«ӘЙ ЙОЛА» төркөмөнөң икенсе клибын 5 көндә 1 миллион кеше ҡараған

«ӘЙ ЙОЛА» төркөмөнөң икенсе клибын 5 көндә 1 миллион кеше ҡараған 19.06.2025 // Мәҙәниәт

«ӘЙ ЙОЛА» төркөмөнөң икенсе клибын 5 көндә 1 миллион кеше ҡараған...

Тотош уҡырға 35

Йәштәр көнөндә Ағиҙел буйында эстрада йондоҙҙары сығыш яһай

Йәштәр көнөндә Ағиҙел буйында эстрада йондоҙҙары сығыш яһай 18.06.2025 // Мәҙәниәт

Йәштәр көнөндә Ағиҙел буйында эстрада йондоҙҙары сығыш яһай...

Тотош уҡырға 36

Башҡортостан яҙыусылары Салауат Юлаевтың тыуған көнөн билдәләне

Башҡортостан яҙыусылары Салауат Юлаевтың тыуған көнөн билдәләне 17.06.2025 // Мәҙәниәт

16 июндә, Салауат Юлаевтың тыуыуына 271 йыл тулыу айҡанлы Башҡортостан яҙыусылары милли герой һәм...

Тотош уҡырға 37