Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Ныҡлы нигеҙ ташы
1925 йылда X. Ғәбитов, Н. Таһиров, В. Хангилдин, Ғ. Вилдановтар авторлығында грамматиканы өйрәнеү өсөн тәғәйенләнгән ”Башҡорт теленең сарыфы” исемле тәүге дәреслек донъя күрә. Ул ғәрәп графикаһына нигеҙләнгән яңы орфографияға ярашлы нәшер ителә.

Уҡыу әсбабы 112 биттән тора. Материалдар иһә 49 параграфҡа бүленә. Тәүге икәүһендә телмәр һәм һүҙ тураһында дөйөм төшөнсә бирелһә, артабан уларҙың бүленеше менән таныштырыла, дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләре күрһәтелә.
Дәреслектең ҡалған өлөшө башҡорт теленең сарыфын, йәғни морфологияһын, өйрәнеүгә бағышлана. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: авторҙар тарафынан “телмәр киҫәктәре” тип аталған һүҙ төркөмдәренең бүленеше хәҙерге тел ғилемендәгегә тулыһынса тап килә.
”Башҡорт теленең сарыфы”нда һәр параграф темаға бәйле һөйләмдәр теҙмәһе йәки бәйләнешле телмәр өлгөләренән башланып, грамматик ҡағиҙә һәм биремдәр менән тамамлана. Күнегеү һуңындағы һорауҙарға яуап биргәндә, уҡыусыға тел күренештәрен анализлау, һығымта яһау өсөн шарттар тыуҙырыла.
Дәреслектә хәҙерге орфографиянан ситләшеү осраҡтары ла байтаҡ. Ҡ.З. Әхмәров билдәләүенсә, ”ғәрәп алфавиты башҡорт теленең фонетик системаһына яуап бирә алмағанлыҡтан, уның нигеҙендә башҡортса дөрөҫ яҙыуҙы тәьмин иткән орфография төҙөп булмай”. Шуға ла бында берҙәм принцип һаҡланмаған. Айырыуса с, ҫ, һ өндәре яҙылышында тайпылыштар осрай. Мәҫәлән, сәсмәҫәң (сәсмәһәң), яҫалған (яһалған), һағыштырыу (сағыштырыу), сандуғас (һандуғас), ес (еҫ) һәм башҡалар. Иренләшеү законына арналған айырым параграф булыуға ҡарамаҫтан, дәреслектең үҙендә үк был ҡанундың иҫәпкә алынмаған урындары бар. Шулай ҙа был етешһеҙлектәр әсбаптың баһаһын кәметмәй.
Ғөмүмән, 90 йылдан ашыу элек үҙебеҙҙең һүҙ төркөмдәрен өйрәнеүгә тәғәйенләнгән айырым дәреслек баҫылып сығыуы – башҡорт тел ғилеменең үҫеше, уны өйрәнеү тарихы өсөн мөһим ваҡиға.

Р. ӘБҮТАЛИПОВА,
БДУ-ның Стәрлетамаҡ филиалы профессоры.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Республикала дәүләт эшмәкәре һәм меценат Раев тураһында фильмдың премьераһы көтөлә

Республикала дәүләт эшмәкәре һәм меценат Раев тураһында фильмдың премьераһы көтөлә 21.08.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостанда дәүләт эшмәкәре, меценат һәм Раевка тимер юл станцияһына нигеҙ һалған Александр...

Тотош уҡырға 0

Башҡортостанда дәүләт эшмәкәре һәм меценат Раев тураһында фильмдың премьераһы көтөлә

Башҡортостанда дәүләт эшмәкәре һәм меценат Раев тураһында фильмдың премьераһы көтөлә 21.08.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостанда дәүләт эшмәкәре, меценат һәм Раевка тимер юл станцияһына нигеҙ һалған Александр...

Тотош уҡырға 4

Өфөлә Армия мәҙәниәте көндәрендә йондоҙло ҡунаҡтар сығыш яһай

Өфөлә Армия мәҙәниәте көндәрендә йондоҙло ҡунаҡтар сығыш яһай 18.08.2025 // Мәҙәниәт

Өфөнөң Совет майҙанында киске концерттар Армия мәҙәниәте көндәренең сағыу ваҡиғаһы булмаҡсы....

Тотош уҡырға 21

Өфө блогеры Рөстәм Нәбиев актер булырға йыйына

Өфө блогеры Рөстәм Нәбиев актер булырға йыйына 18.08.2025 // Мәҙәниәт

[thumb][/thumb]Өфө блогеры Рөстәм Нәбиев актер булырға йыйына...

Тотош уҡырға 16

Республикабыҙ артисы халыҡ-ара эстрада йыры конкурсында еңеү яуланы

Республикабыҙ артисы халыҡ-ара эстрада йыры конкурсында еңеү яуланы 14.08.2025 // Мәҙәниәт

Башҡорт дәүләт филармонияһы артисы, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Салауат Мөхәмәтйәров «Алдын...

Тотош уҡырға 40

Башҡортостанда ҡурайсылар конкурсы еңеүсеһенә ат бүләк иттеләр

Башҡортостанда ҡурайсылар конкурсы еңеүсеһенә ат бүләк иттеләр 13.08.2025 // Мәҙәниәт

Конкурста республиканың төрлө мөйөштәренән 30-ҙан ашыу музыкант ҡатнашты....

Тотош уҡырға 49

Өфөлә III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале ойошторола

Өфөлә III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале ойошторола 07.08.2025 // Мәҙәниәт

22-24 августа Өфөнөң Совет майҙанында III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале уҙғарыла....

Тотош уҡырға 67

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән 05.08.2025 // Мәҙәниәт

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән...

Тотош уҡырға 63

Башҡортостанда «Урал батыр» эпосы буйынса йәнһүрәт төшөрөлгән

Башҡортостанда «Урал батыр» эпосы буйынса йәнһүрәт төшөрөлгән 31.07.2025 // Мәҙәниәт

Йәнһүрәттең премьераһы 2 сентябрҙә Ишембай мәҙәниәт һарайында була....

Тотош уҡырға 65

Ҡурған өлкәһендә башҡорт мәҙәниәте фестивале ойошторола

Ҡурған өлкәһендә башҡорт мәҙәниәте фестивале ойошторола 31.07.2025 // Мәҙәниәт

2 августа өлкәһенең Сафакүл ауылында III «Башҡорт иле» Бөтә Рәсәй башҡорт мәҙәниәте фестивале...

Тотош уҡырға 68

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә 29.07.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә...

Тотош уҡырға 65

Роберт Юлдашев Торатау янында Йәйге фестиваль ойоштора

Роберт Юлдашев Торатау янында Йәйге фестиваль ойоштора 25.07.2025 // Мәҙәниәт

7-9 августа Башҡортостанда Торатау янында «Ел моңо» йыр-бейеү фестивале ойошторола. Асыҡ һауалағы...

Тотош уҡырға 80