Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Мул уңыштың сере ниҙә?
Мул уңыштың сере ниҙә? Бөгөн Кушнаренкола виноград байрамы уҙа
Баҡсасылыҡ – кешенең һаулығын, именлеген тәьмин иткән ауыл хужалығы тармаҡтарының береһе. Башҡортостан бындай өлкә киң йәйелдерелгән төбәктәрҙән алыҫ урынлашҡанлыҡтан, емеш-еләккә ихтыяжды урындағы етештереүселәр ҡәнәғәтләндерергә тейеш. Ошоға бәйле, республика Хөкүмәте тармаҡты үҫтереүгә ҙур әһәмиәт бирә.

1926 йылда уҡ Уралда тәүгеләрҙән булып Башҡорт АССР-ы Совнаркомы Топорнинск (Кушнаренко) тәжрибә пунктын ойошторорға ҡарар итә. 1936 йылда ул – Башҡортостан емеш-еләк тәжрибә станцияһы, аҙаҡ тәжрибә баҡсаһы итеп үҙгәртелә. Әле был ойошма “Кушнаренко емеш-еләк культуралары һәм виноград буйынса селекция үҙәге” тип атала һәм Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты ҡарамағына инә.
Заманында махсус ғилми учреждение асыу Көньяҡ Уралдың ярайһы уҡ ҡатмарлы һауа шарттарында емеш-еләк культураларының яңы сорттарын булдырыу, уларҙы тәрбиәләү техно­логияһын ғәмәлгә индереү мөмкин­леген бирә. Селекция эше Башҡорт­остан биләмәһендә үҫерлек, хужалыҡ өсөн ҡулай сорттарҙы асыҡлауҙан, һайлап алыуҙан башлана. Һөҙөмтәлә селекция фонды төҙөлә. Алманың “башкирский красавец”, “сеянец Титовки”, “бузовьязовское” кеүек сорттары республикабыҙҙа ғына түгел, күрше төбәктәрҙә лә әлегә тиклем сәнәғәт сорттарының нигеҙен тәшкил итә. Башҡортостанда ғилми баҡса­сылыҡҡа нигеҙ һалғандар иҫәбендә Лидия һәм Василий Стреляевтар, Раиса Болотина, Александр Егоров, Анна Красноперова һәм башҡалар бар.
Һуңғы йылдарҙа “башкирский изумруд”, “кушнаренковское осеннее”, “бүләк”, “бельфлер башкирский”, “башкирское зимнее” кеүек сорттар селекция ҡаҙаныштарының, ҡара ҡарағат­тың “валовая”, “бобровая” сорттары Рәсәйҙең дүрт төбәге буйынса дәүләт реестрына индерелде. Кры­жовниктың иһә “солнышко” сорты сығарылды.
Республи­кабыҙҙа виноград үҫте­реүҙең үҙ тарихы бар. БАССР-ҙың атҡаҙанған агрономы Лидия Стреляева был культура менән 50 йыл самаһы шөғөлләнә. Уның үҫеү үҙенсәлектәрен өйрәнә, яңы сорттарын сығара. Һөҙөмтәлә Башҡортостан Рәсәйҙең виноград үҫтерелгән төньяҡтағы төбәгенә әүерелә. Республикабыҙҙа культу­раның айырым сорттары мул уңыш бирә, ҡаты һыуыҡтарға бирешмәй. Ҡайһы бер миҙгелдә уңыш гектарынан 100 центнерҙан ашыу тәшкил итә. Лидия Николаевна виноградтың тиҫ­тәнән ашыу сортын сығара.
2000 йылда республикала һәм Рәсәйҙең 12 төбәгендә – “Александр”, “башкирский”, “юбилейный”, ә 2007 йылда “памяти Стреляевой” сорттары селекция ҡаҙаныштарының дәүләт реестрына индерелә.
1982 – 2012 йылдарҙа виноград селекцияһы буйынса эште өлкән ғилми хеҙмәткәр Нина Майстренко алып бара. Әле тикшеренеүҙе ғилми хеҙмәткәр Наталья Старцева дауам итә. Лидия Стреляева сығарған виноград сорттары республикабыҙҙағы ғына түгел, ә Урал, Алтай, Ҡаҙағстан һәм Украи­налағы хужалыҡтарҙа, айырым баҡса­сыларҙа ҙур ихтыяж менән файҙалана.
Хәҙер Кушнаренко селекция үҙәген­дәге виноград участкаһында 40-тан ашыу сорт өйрәнелә. Был гибридтар ҡышҡы һалҡындарҙы еңел үткәрә, мул уңыш бирә. Йыл һайын 10 меңдән ашыу үҫенте алына.
Емеш-еләк культураларының яңы сорттарын сығарыу маҡсатында БДУ-ның ботаника кафедраһы менән берлектә эш алып барыла. 2013 йылдан алып үткәрелгән “Кушнаренколағы виноград тәлгәше” байрамы үҙәктең һөҙөмтәле хеҙмәтен, уңыштарын асыҡ сағылдыра.

Ә. СӘХИБГӘРӘЕВ,
Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты директорының беренсе урынбаҫары.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Баҙар түгел,  баҡса бирә ашлама

Баҙар түгел, баҡса бирә ашлама 31.01.2024 // Баҡса

Баҡсалағы һәр түтәл-ҡыуаҡтан биҙрәләп уңыш алыу – һәммәбеҙҙең дә яҡты хыялы. “Компостер” тигән...

Тотош уҡырға 1 287

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр 15.07.2023 // Баҡса

Өс литрлыҡ банка төбөнә бер укроп һабағы, ҡурай еләге, ҡарағат, сейә япрағы һалырға. Бер рәт ҡыяр...

Тотош уҡырға 3 160

Уңышты нисек һаҡларға?

Уңышты нисек һаҡларға? 15.07.2023 // Баҡса

Сөгөлдөр һәйбәт һаҡланһын өсөн һабағын ҡул менән бороп өҙмәгеҙ, ә төбөн 1-1,5 сантиметр оҙонлоғонда...

Тотош уҡырға 1 436

Алтын йомортҡа... һарайҙа

Алтын йомортҡа... һарайҙа 21.05.2023 // Баҡса

Тауыҡ йылы тамамланды, ләкин шәхси хужалыҡтарҙа ҡош-ҡорт тотоу төп тармаҡ булып ҡала. Ите,...

Тотош уҡырға 1 145

Кишер яратһаң

Кишер яратһаң 21.05.2023 // Баҡса

Кишерһеҙ бер табынды ла күҙ алдына килтереп булмай. Уны беҙ аш, былау бешергәндә, салаттар...

Тотош уҡырға 1 146

Сәскәләр тураһында

Сәскәләр тураһында 21.05.2023 // Баҡса

– Башҡа мәшәҡәттәр менән мартта сәскә сәсә алманым. Йәй көнө баҡсаға күсереп ултыртыу өсөн әле...

Тотош уҡырға 1 380

Ер еләге үҫтереү тәртибе

Ер еләге үҫтереү тәртибе 21.05.2023 // Баҡса

Беҙҙәге һауа шарттарында ер еләгенең вегетация осоро ҡар иреп бөткәс тә башлана. Май аҙаҡтарында...

Тотош уҡырға 1 141

Нимә беләбеҙ?

Нимә беләбеҙ? 21.05.2023 // Баҡса

Картуф мал, ҡош-ҡорт аҙығында ла, сәнәғәт өлкәһендә лә киң ҡулланыла. Медицина өлкәһе ғалимдары...

Тотош уҡырға 1 206

Редис, помидор, борос...

Редис, помидор, борос... 23.03.2022 // Баҡса

Иртә яҙҙан сәсеп үҫтерелгән йәшелсә үҫентеләрен башта быяла йәки полиэтилен япма аҫтына, шунан асыҡ...

Тотош уҡырға 1 892

Һыу һибеү һәм туҡландырыу

Һыу һибеү һәм туҡландырыу 23.03.2022 // Баҡса

Июлдә баҡсала төп эштәр­ҙең береһе ул. Һыуҙы иртән йә­ки кисен, ҡояш артыҡ ҡыҙ­ҙыр­ма­ғанда,...

Тотош уҡырға 2 007

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос 23.03.2022 // Баҡса

Туҡланыу шарттарына ҡарап, ҡоротҡостар ике төргә бүленә: беренсеһе үҫемлектең һутын һурһа, икенсеһе...

Тотош уҡырға 1 306

Әтәсте нисек һайларға?

Әтәсте нисек һайларға? 23.03.2022 // Баҡса

Ихата йәме нимәлә? Нисек кенә сәйер булмаһын — әтәстә! Һәүетемсә генә барған ауыл тормошона...

Тотош уҡырға 1 534