Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Иҫке йырға — яңы көй
Тарихи процестарҙы, матди һәм рухи донъяның үҫеш закондарын кире бороп, йәғни үткәндәрҙе ҡайтарып буламы? Әлбиттә, фекер йөрөтөргә һәләтле һәр кем “юҡ” тип яуап бирә. Ләкин ысынбарлыҡта уға кире мәғәнә һалырға тырышып ятҡан әҙәмдәрҙе лә байтаҡ осратырға мөмкин. Яңыраҡ Рәсәй Федерацияһының Төбәктәр үҫеше министрлығында “Рәсәй милләтенең бөтөнлөгөн нығытыу һәм Рәсәй халыҡтарының этномәҙәни үҫеше” тигән федераль маҡсатлы программа концепцияһы проекты әҙерләнеп, Хөкүмәт ҡарамағына тапшырылыуы хаҡындағы мәғлүмәт тап шул турала уйланырға мәжбүр итә.
Беренсенән, ниндәй ҙә булһа программа эшләп ғәмәлгә ашыра башлау менән генә теге йәки был милләттең үҙ атамаһын ташлап икенсе халыҡҡа күсеүе кеүек миҫалдар донъя тарихында осрамай, сөнки был — тәбиғәткә, ғөмүмән, кешелек цивилизацияһының үҫешенә ҡаршы күренеш. Икенсенән, “Рәсәй милләте” тигән төшөнсәнең яһалмалылығы, уның АҠШ ерлегенә оҡшатырға тырышыу арҡаһында барлыҡҡа килеп, беҙҙә ҡулланырға маташыуҙың һөҙөмтәһеҙ тамамланасағы ла бәхәсһеҙ. Өсөнсөнән, программаның һуңғы осорҙа милләт-ара низағтарҙың көсәйеүе сәбәпле ижад ителеүенә бәйле, бындай юл менән халыҡтар араһында татыулыҡ урынлаштырып булмай, тип әйтке килә. Рәсәй Федерацияһы, ысынлап та, Ҡушма Штаттар түгел, сөнки беҙҙә, АҠШ-тан айырмалы, халыҡтар үҙҙәренең тарихи Ватанында йәшәй.
Күрәһең, проект өҫтөндә эшләүселәр был хаҡта уйланмаған. Ә бит батша хакимиәтенең урыҫ булмаған халыҡтарҙы быуаттар буйына суҡындырырға, урыҫлаштырырға маташыуының төрки халыҡтар ерлегендә уңышһыҙлыҡҡа осрауы ла быға көслө дәлил була алыр ине. Ошо уҡ сәйәсәтте, дөрөҫ, ялтырауыҡлы лозунгтарға таянып, КПСС етәкселәре лә дауам итеп ҡараны — һөҙөмтә шул уҡ. Төрки халыҡтарҙың урыҫлашырға теләмәүе, хатта теше-тырнағы менән ҡаршы тороуы, әлбиттә, айырманың телдә, ғөрөф-ғәҙәттәр, диндәрҙә булыуы менән генә аңлатылмай. Төркиҙәр славяндарға ҡарағанда элегерәк ойошҡан, тимәк, боронғораҡ халыҡ һәм уларҙың тарихи хәтере оҙонораҡ, көслөрәк. Ә ундай халыҡтарҙы милләтенән ваз кистереү мөмкин түгел. Быны өлөшләтә проект авторҙары ла танырға мәжбүр булған. Тотош Рәсәй буйынса уҡыусыларҙың 73 проценты үҙен Рәсәй гражданы тип хис итһә, ундайҙар милли республикаларҙа 50 процент ҡына, тигән үкенес белдерә улар. Тимәк, “илдең бөтөнлөгөн һаҡлау өсөн” дөйөм гражданлыҡ тойғоһоноң барлыҡҡа килеүе мотлаҡ. Күренеүенсә, проектты эшләүселәр Рәсәй халыҡтарын урыҫлаштырыуҙы ил бөтөнлөгө хаҡына дауам итмәксе. Быныһы инде халыҡтар мәнфәғәтенең түгел, ә абстракт ил төшөнсәһенең беренселлегенә ишара яһап, концепцияның объектив нигеҙгә ҡоролмауын аңлата. Тимәк, БМО-ның милләттәрҙең үҙбилдәләнешкә хоҡуғына, халыҡ-ара хоҡуҡ нормаларына, тимәк, Рәсәй Федерацияһы Конституцияһына ла, ҡаршы килә.
Ни өсөн бындай маҡсат ҡуйыла һуң? Концепцияла уға яуап бар: һуңғы ваҡытта абруйы ҡаҡшаған урыҫ халҡының мәртәбәһен күтәрергә кәрәк. Бындай фекер менән килешеп булмай, сөнки бер ҡасан да бер ҡәүемдең хәлен икенсеһенекен мөшкөлләндереү иҫәбенә яҡшыртыуҙың мөмкин түгеллеге аңлашылып тора. Ә урыҫ халҡының абруйы ҡаҡшауын тарихи сәбәптәр менән генә аңлатырға мөмкин: империяның “арҡа һөйәге”н тәшкил иткән был халыҡтың ҡасандыр ташып барған пассионарлыҡ тойғоһо һүнеүгә дусар ителгән. Әйтәйек, ҡасандыр ундай хискә самаһыҙ бай инглиз, француз, испан һәм португалдар ҙа бит икһеҙ-сикһеҙ биләмәләренән ваз кисеп, бәләкәй генә дәүләттәрендә ғүмер һөрөп ятырға мәжбүр.
Йырҙың һүҙҙәре иҫкергәс, уға яңы көй яҙыу менән генә популярлыҡ өҫтәлмәй. Концепция авторҙарының урыҫ ерлегендә “Рәсәй милләте”н әүәләү идеяһы ғәмәлгә ашасағы көслө шик уята, сөнки ул объектив үҫеш закондарын инҡар итә. Әгәр ҙә һүҙ урыҫ мәҙәниәте тураһында бара икән, мәҫәлән, төркиҙәр үҙ тарихын, традиция һәм ғөрөф-ғәҙәттәрен һис кенә лә урыҫтыҡынан түбән һанамай, сөнки төрки халыҡтар мәҙәниәте Дәшти Ҡыпсаҡҡа тиклемге дәүерҙәргә үк барып тоташа. Был тойғо төрки-мосолмандарҙың аңында һәм ҡанында һаҡланып, быуындан быуынға күсә килә.
Төбәктәр үҫеше министрлығы Рәсәй милләтен әүәләүҙең өс вариантын эшләгән, тип яҙа “Коммерсантъ” гәзите. Уларҙың береһе ҡаҙнаға 12,1 миллиард һумға, икенсеһе — ун, ә өсөнсөһө өс тапҡырға ҡиммәтерәккә төшәсәк. Маҡсатҡа өлгәшеү юлдары ла билдәле: мәғариф, киң мәғлүмәт саралары, Интернет һәм социаль реклама. Бер һүҙ менән әйткәндә, пропаганда. Әйткәндәй, мәғарифта был линия концепция эшләнгәнгә тиклем үк ғәмәлгә ашырыла башланы. Милли традицияларҙы үҫтереү йүнәлешендә милли республикаларҙа йәшәгән урыҫтарға дәүләт яҡлауы йөҙөнән “дуҫлыҡ йорто”, “милләттәр йорто” кеүек клубтар асыу ҡарала икән. Быныһы айырыуса Төньяҡ Кавказ республикаларына хас күренеш булмаҡсы!
Ошоноң менән бәйле һуңғы ваҡытта әүҙем ҡуҙғатылған “урыҫ халҡы — дәүләтте ойоштороусы” тигән фекергә ҡарата бер нисә һүҙ әйтеп китеү урынлы булыр. Рәсәй Федерацияһында, ҡайһы бер даирәләрҙә “Федерация” төшөнсәһенән ҡасырға маташыуға ҡарамаҫтан, дәүләт власының берҙән-бер сығанағы — уның күп милләтле халҡы, йәғни ул урыҫтарҙың ғына түгел, башҡа халыҡтарҙың да үҙбилдәләнешкә хоҡуғын ғәмәлгә ашырыу (шуға күрә лә Федерация) нигеҙендә барлыҡҡа килгән, һәм был принцип Рәсәй Конституцияһының 3-сө статьяһында нығытылған. Был — бер. Икенсенән, урыҫ халҡын ғына дәүләт барлыҡҡа килтереүсе тип һанарға ынтылып, концепцияны эшләүселәр Рәсәй Федерацияһының демократик федератив хоҡуҡи (1-се статья) принцибына ҡаршы килә. Шулай уҡ был ҡараштың Төп закондағы 19-сы (тиң хоҡуҡлылыҡ), 26-сы (туған телдәрҙән файҙаланыу) һәм 29-сы (милли дошманлыҡ тыуҙырырға маташыу) статьялар менән ярашмауын да атарға кәрәк.
Әлбиттә, һуңғы ваҡиғаларға бәйле милләттәрҙең һыйышып тыныс йәшәүе өсөн ниндәйҙер саралар күреү фарыз. Сит республикаларҙан ағылған эшһеҙҙәр (уның СССР-ҙың, тимәк, иң элек колониаль сәйәсәттең ауыр мираҫы булыуы ла күп нәмә тураһында һөйләй) былай ҙа эшһеҙлектән, фәҡирлектән интеккән Рәсәй халыҡтары араһында ризаһыҙлыҡты көсәйтә. Шул уҡ ваҡытта был процесс иң элек демографик хәлгә бәйле булып, донъяның байтаҡ иленә, иң элек Европаның көнбайыш өлөшөнә хас, ләкин уларҙан айырмалы, Рәсәй Федерацияһында был проблемаларҙың туранан-тура баҙар мөнәсәбәттәренә бәйле булыуы уларға икенсе күҙлектән ҡарарға мәжбүр итә. Беҙҙә эшһеҙлек, фәҡирлек иҡтисади сәйәсәт булмауға, социаль сәйәсәттәге ғәҙелһеҙлеккә бәйле.
Мәхмүт ХУЖИН.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Китте... Икмәк, ит етештереүҙе хәстәрләп китте

Китте... Икмәк, ит етештереүҙе хәстәрләп китте 29.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Көйөргәҙе район Советы депутаттары хакимиәт башлығы Әхәт Ҡотләхмәтовтың отставкаһын ҡабул...

Тотош уҡырға 1 269

Медведевтан ярҙам көтәбеҙ

Медведевтан ярҙам көтәбеҙ 29.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан парламенты депутаттары социаль туҡланыу, айырыуса мәктәптәрҙә, балалар баҡсаларында...

Тотош уҡырға 1 235

Дәүләт-хоҡуҡ идаралығын кем етәкләй?

Дәүләт-хоҡуҡ идаралығын кем етәкләй? 28.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан Республикаһы Башлығының Дәүләт-хоҡуҡ идаралығы начальнигы итеп Азат Ғәлин...

Тотош уҡырға 1 301

Идаралыҡта – яңы етәксе

Идаралыҡта – яңы етәксе 28.03.2019 // Сәйәсәт

Искәндәр Әхмәтвәлиев Башҡортостан Башлығының Муниципаль берәмектәр менән эш итеү идаралығы...

Тотош уҡырға 1 321

Яңы вәкил тәғәйенләнде

Яңы вәкил тәғәйенләнде 28.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан Республикаһы Башлығының Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтайҙағы тулы хоҡуҡлы вәкиле итеп...

Тотош уҡырға 1 230

Хәйҙәр Вәлиев китте

Хәйҙәр Вәлиев китте 28.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы рәйесе Хәйҙәр Вәлиев ваҡытынан алда вазифаһын бушатты....

Тотош уҡырға 1 308

Килешеү төҙөлдө

Килешеү төҙөлдө 28.03.2019 // Сәйәсәт

Бешкәктә Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте менән Ҡырғыҙ Республикаһы Хөкүмәте араһында...

Тотош уҡырға 1 219

Хәбиров, Байғусҡаров, Беляев... тағы кемдәр?

Хәбиров, Байғусҡаров, Беляев... тағы кемдәр? 27.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Башҡортостанда “Берҙәм Рәсәй” партияһынан республика Башлығы вазифаһына кандидатуралар тәҡдим...

Тотош уҡырға 1 236

Йөҙ меңенсе кем?

Йөҙ меңенсе кем? 27.03.2019 // Сәйәсәт

Учалы ҡалаһы “Таусы” хоккей клубының спорт директоры Айрат Нурғәлиевкә “Берҙәм Рәсәй”ҙең...

Тотош уҡырға 1 298

Киров районы 100 йыллыҡты билдәләне

Киров районы 100 йыллыҡты билдәләне 25.03.2019 // Сәйәсәт

Республикабыҙҙың 100 йыллыҡ юбилейы айҡанлы Башҡортостанда байрам саралары дауам итә....

Тотош уҡырға 1 213

“Берҙәм Рәсәй”ҙәр кандидат тәҡдим итә

“Берҙәм Рәсәй”ҙәр кандидат тәҡдим итә 25.03.2019 // Сәйәсәт

27 мартта “Берҙәм Рәсәй” партияһы Башҡортостан Республикаһы Башлығы вазифаһына кандидатура тәҡдим...

Тотош уҡырға 1 096

Республикабыҙ 278 Советтар Союзы Геройын үҫтергән

Республикабыҙ 278 Советтар Союзы Геройын үҫтергән 23.03.2019 // Сәйәсәт

Байрам уңайынан тантаналы йыйылыштағы сығышында Башҡортостан етәксеһе Радий Хәбиров бер быуатлыҡ...

Тотош уҡырға 1 186