Башҡорт дәүләт университетына уҡырға ингәндә, хәрби хеҙмәттән йөрөп ҡайтҡайным инде. Бер ни тиклем әсе-сөсөһөн татыған кеше булараҡ күренергә тырышам. Йөрөй торғас, ике ҡыҙҙың үҙҙәрен өлкәндәрсәрәк тотоуына иғтибар иттем. Улар ҙа имтихан тапшырыусылар араһында тәжрибәлерәк булыуы менән айырылып тора.
Учалы ҡыҙы Гөлназға, Бөрйән ҡыҙы Наҙгөлгә (шул иҫәптән миңә лә) юғары уҡыу йортон тамамларға насип булды. Биш йыл белем алыу дәүерендә яҡындан таныштыҡ, айырылмаҫ дуҫтарға әйләндек. Хәҙер беҙ – һыналған ғаилә дуҫтары.
Наҙгөл Сәғитова (әйткәндәй, уның да исеме Гөлназ булып сыҡты. Икеһен бутамаһындар өсөн “псевдонимын” әйтеп танышҡан) Ҡурғашлы ауылында тыуып үҫкән. Бала саҡтан ғәҙел, талапсан һәм бирешмәҫ булғанлыҡтан, уны өйҙәгеләре “ҡәйнә” тип йөрөткән. Класташ малайҙары көслө һәм “һуғыш суҡмары” булғаны өсөн хөрмәт иткән. Улар араһында, ғәҙәттә, ҡыҙыҡай башлап йөрөгән. Ҡыҙыҡ: хәҙерге һөйөклө ҡатындың, яратҡан әсәйҙең ул ваҡыттағы ҡылыҡтарын бер күрергә ине! Ә бит бөгөн үҙе был сифаттарына бөтөнләй тап килмәй. Әсәһен иртә юғалтыуҙанмы, әллә тәбиғәттән һалынғанмы, ул уйлап эш итеүсән, ололарса фекер йөрөтөүсән. Тыныс холоҡло, һәр кем менән тиҙ арала уртаҡ тел таба белгән, мөләйем, ниндәйҙер кимәлдә хатта уйсаныраҡ та был ҡатындың тормошта ҡыйыулығы, саялығы, батырлыҡҡа һәр саҡ әҙер булыуы ғына уның бала сағындағы фиғеленә ишара.
– Ауылым тауҙар араһында урынлашҡан. Бер яҡтан Ағиҙел уратып аҡһа, ауыл эсенән Ҡурғашлы йылғаһы сылтырай. Шул ауыл уртаһынан аҡҡан йылғала яҙ киткән боҙға һикереп, шунда йөҙә инек. Миңә ул саҡта ете йәштәр самаһы булған. Береһендә мауығып, алыҫҡараҡ аҡҡанбыҙ. Башлыраҡ ҡустым Ринат ағас ботағына аҫылынып тороп ҡалған. Ә беҙҙе өлкәндәр күреп ҡалып, боҙ киҫәгенән төшөргән. Юҡһа, Ағиҙелгә инеп китер инек.
Әсәйем Зифа Ғәлиәхмәт ҡыҙы уңған хужабикә булараҡ танылды. Иң иртә уның ҡыяры өлгөрҙө, баҡсалары шаулап үҫте. (Әйткәндәй, был шөғөлгә курсташым үҙе лә маһир: баҙында ике-өс йыл элек әҙерләнгән тоҙло тәмлекәстәре, компот-маҙары тулып ултыра. Ә уның күпмеһен дуҫ-иштәренә тарата әле!) Олораҡ ауылдаштарым ихатаға килеп инеү менән әле булһа: “Зифаның аласығында гел ут яныр ҙа ашы ҡайнап торор ине”, – тип хәтерләй.
Атайым Рауил бала саҡтан аслыҡты татып үҫкән. Шуға ла ғүмере буйы оҫта балыҡсы һәм һунарсы булды. Был шөғөлдәрен әле лә ташламай, – тип һөйләй Наҙгөл бала сағы тураһында.

Яңауыл егетенең тормош үрҙәре

Филипп Милиәхмәтов менән таныш кешеләр уның һәр саҡ шат йылмайыуын, оптимистик рухын, барлыҡ ауырлыҡтарҙы ла еңел ҡабул итеүен, ҡулынан килмәгән эше булмауын ғына иҫләп ҡалалыр. Башҡортса, татарса һәм урыҫса берҙәй яҡшы һөйләшкән ирҙең удмурт милләтенән булыуын оҙаҡ йылдар эргәһендә йәшәүселәр ҙә белмәй хатта. Шул уҡ ваҡытта ошо халыҡтың йолалары, уларҙың әйләнә-тирәгә мөнәсәбәте Филипптың холҡонда ярылып ята. Эскерһеҙ, тереклеккә һоҡланып бағыусан, бөтә нәмәнән йәм табыусан, барлыҡ ғәләм менән килешеп йәшәүсе был йән (уны бүтәнсә һүрәтләп тә булмай кеүек) башҡа мөғжизәле илдән килгәндәй. Ғашиҡ булыуы, дуҫлығы – мәңгелек, бала һөйә икән – ниндәйҙер иҫ киткес һөйөүен һала. Ихласлығы иһә сикһеҙ. Бала күңеле быны яҡшы тоя: Карина, Камила һәм Камил аталарын өҙөлөп ярата.
Филипптың ғаиләһендә биш бала тәрбиәләнһә, үҙе – иң кесеһе. Уларҙың барыһы ла умартасылыҡҡа мөкиббән киткән. Малай бала сағынан олатаһының, колхоз умарталарын тәрбиәләгән ағаһының, шулай уҡ үҙҙәренең умарталарын ҡараша, һәр ерҙә өлгөрөргә тырыша. Йәйге каникулдары ла ҡорттар менән мәш килеп үтә.
Әсәһе Лида алдынғы быҙау ҡараусы була. Уның маҡтау грамоталары, күсмә вымпелдары һәм бихисап бүләктәре әле лә ҡәҙерләп һаҡлана. Атаһы Ғәйниәхмәт нефтселәрҙә электр белгесе булып эшләгән.
“Ябай ауыл малайы мин”, – ти Филипп үҙе тураһында. Тырышлығы, ныҡышмал булыуы арҡаһында мәктәптә яҡшы уҡыған. Тик Татар Урадаһы ауылында тыуып үҫкән удмурт малайынан урыҫса нимә талап итеүҙәрен тәүге класта аңламай бер булған. Башҡорт дәүләт аграр университетын тамамланы. Аспирантурала ҡалды, кандидатлыҡ диссертацияһын яҡланы, юғары уҡыу йортонда байтаҡ йылдар уҡытыусы булды. Әле республикала билдәле “Нерал-Агроцентр” яуаплылығы сикләнгән йәмғиәтендә тәжрибә туплай.
Дуҫтары Филипптың ҡасандыр фән юлына кире ҡайтырына ышана, сөнки ул башлаған эшен ахырына еткереүсән. Икенсенән, киләсәк быуынды тап шундайҙар – тармаҡты бөтә нескәлегендә белгән, тәжрибә туплағандар – уҡытырға тейеш.

Наҙгөл менән Филипп – бер бөтөн йән

Милиәхмәтовтар икеләнә торған пар түгел. Ғаилә кәңәшмәһендә хәл итәләр ҙә ошо уйҙарын ысынбарлыҡҡа ашыралар. Мәҫәлән, баҡса һатып алыу мөмкинлеген ҡулдан ысҡындырманылар, әле ауылда йорт бөтөрәләр. Наҙгөл күптән водитель таныҡлығына эйә. Өфө урамдарында ул бер ҡыйынлыҡһыҙ йөрөй. Бер-бер артлы ике ҡыҙ тапты ла туҡтап ҡалманы, өсөнсөгә йөрьәт итте. Малайы тыуғас, күңеле урынына ултырҙы кеүек. Әммә, кәрәк тиһәләр, дүртенсеһен дә табыр, бишенсеһенә лә үрелер – шундай оло йөрәкле әсә ул.
Ғаилә әүҙем тормош алып бара. Силәбе өлкәһенә тау саңғыһында йөрөргә, Ағиҙелдән һалда ағырға, тәбиғәттә булырға яраталар. Уларҙың ҡыш уртаһында береһенә лә әйтмәй тау саңғыһында шыуырға сығып китеүе – үҙе бер тарих. Шулай итеп Карина – дүрт, Камила өс йәшендә саңғыға баҫҡан.
Ҡыҙҙар икеһе лә башҡортса һөйләшә. Бер көн улар атаһына үпкә белдерә икән: “Атай, беҙ ниңә удмуртса һөйләшә белмәйбеҙ?” Шул ваҡыттан алып атай (дөрөҫөн генә әйткәндә, күберәге әсәй, сөнки ул оҙаҡ йылдар бергә йәшәү дәүерендә телде ярайһы ғына кимәлдә үҙләштергән) ҡыҙҙарҙы үҙ теленә өйрәтә.
“Удмурттар – үҙенсәлекле халыҡ, – ти Наҙгөл. – Мәҫәлән, кеше мәрхүм булһа, барыһы ла илай. Уны ерләгәс, йәнен махсус бәләкәй мендәргә “ултыртып” кире алып ҡайталар һәм түргә ҡуялар. Мәрхүмдең өсөн, етеһен үткәргәндә, илаған кеше булмай. Яҡындары, туған-тыумаса, табын ҡороп, мәжлес ойоштора. Бер аҙ ҡыҙмаса булып алғас, йырлашып, күңел асып ултыралар. Баҡтиһәң, теге донъяға киткән кешенең йәне фани донъяла ҡалыусыларҙың үртәлмәүен, шат йәшәүен, көр күңелле булыуын “күреп” китергә тейеш икән”.
... Йылдар бөтөн ғәләмде лә үҙгәртә, тиһәләр ҙә, ысын дуҫлыҡ үҙгәрмәй. Студент йылдары михнәттәре иҫтән юйыла, уҡытыусыларыбыҙҙың күңелдәребеҙгә һалған белеме, үҙ-ара мөнәсәбәттәребеҙ генә күҙ ҡараһылай һаҡлана. Ваҡыт үтеү менән һыналған тойғо ҡәҙерлерәк була бара. Бер бөтөн йәндәр Наҙгөл менән Филипптың өйөндә лә ғаилә дуҫтарын – Иглин ҡыҙы Лилиәне, Ейәнсура ҡыҙы Нурия менән Баймаҡ егете Фәнилде, Учалы ҡыҙы Гөлназды һәм Ҡыйғы ҡыҙы Әлиәне – йыш күрергә мөмкин. Дуҫтары йәшәгән райондарға үҙҙәре лә йыш ҡына юлланыусан. Милиәхмәтовтар туғандары, таныштары өсөн дә шундай уҡ алсаҡ, ҡунаҡсыл һәм ярҙамсыл.