Ҡартлыҡ шатлыҡ түгел, тиҙәр. Был сәләмәтлегеңде юғалтҡан өсөн генә түгел, ә яҡты зиһенеңдең томалана барыуы
сәбәпле лә әйтелә.
— Етмеш, һиңә ни ҡылдым? Уртымдағы теште алдың, башымдағы һушты алдың, — тиелә халыҡ телендә.

Урттағы теште алыу йәки һаулыҡ ҡаҡшау — күҙгә күренгән хәсрәт. Был ҡайғы ауыр булһа ла, уны аңлауы еңелерәк. Мәҫәлән, ҡарт кешенең аяғы ауыртһа — ярҙам итәһең, күҙе күрмәһә — етәкләйһең, һыҙланһа — бағаһың. Мәшәҡәте ни тиклем артһа ла, ҡартлыҡтың үҙеңә лә килерен уйлап та, ҡарыуы ҡайтҡан кешегә ярҙам кәрәклеген иҫтә тотоп та, атай-әсәй булғаны, һине был донъяға бар иткәне өсөн дә һуңғы көндәренә тиклем ҡәҙерләйһең. Әммә тәрбиә күрһәтеүсегә лә, өлкәнәйгән кешенең үҙе өсөн дә иң ауыры — “башыңдағы һуштың китеүе”. Шуға оло йәштәгеләр үҙ зиһенем менән генә ҡартайырға яҙһын тип теләй.
Зиһен томаланыуы күҙгә күренеп торған сир түгел. Кеше тәү ҡарамаҡҡа һап-һау, аҡыллы хәбәр һөйләй, тик эшкә ҡағылһа, киреһен ҡылыуы ихтимал. Аҡылһыҙлыҡ та, аңһыҙлыҡ та, ҡарышыу ҙа, насарлыҡ уйлау ҙа түгел, ә ҡартлыҡ холҡо башлана.
Күп кенә йәштәрҙең ата-әсәһенә зарланыуын йыш ишетергә тура килә. Был һис тә яратмағандан түгел, ә аптырауҙан. “Улай түгел ине, үҙгәрҙе лә ҡуйҙы, гел киреһен ҡыла. Ярамағанлығын да белә, әммә эш боҙа”, тиҙәр.
Ҡартлыҡ төрлө кешегә төрлөсә килә. Йәш саҡтағы тормоштоң, түккән көстөң, сәләмәтлектең, ҡылған ҡылыҡтарҙың, атҡарған эштәрҙең, изгелек күрһәтеүҙең сағылышы ул ҡартлыҡ. Әммә йәш саҡтағы ыңғай холоҡтоң, матур сифаттың ҡартайғас кире баһаланыуы ла ихтимал. Көс бөтә, ә дәрт һүнмәй. Һикереп төшөп берәй нәмә эшләгеһе килә — ҡулынан килмәй. Башҡаларҙың дөрөҫ эшләмәгәнен күреп тә йәне көйә. Өйрәтһә, береһенең дә тыңлағыһы килмәй. Ҡарт көнөндә фәҡәт иҫтәлектәр менән генә йәшәгәс, тормошо хәтерләүҙәрҙән генә ғибәрәт. Шуға ла йәшлеген иҫкә төшөрөп берәйһенә һөйләгеһе, ҡыҙыҡ ваҡиғаларға бергәләшеп көлгөһө, күңелһеҙҙәрен иҫләп бошонғоһо килә. Әммә быларҙың башҡалар өсөн әһәмиәте лә, тыңларға ваҡыттары ла юҡ. “Бер тапҡыр ишеттем бит инде, ҡырҡ эшем ҡырҡ яҡта ҡырылып ята, ә һин һаман бер үк хәбәр менән ҡаңғыртаһың”, — тип асыулана йәштәр. Йәки “Көн һайын килеп йөрөгән шәфҡәт туташы менән ҡабат-ҡабат таныштырырға тура килә, ә үҙе әллә ҡасанғы хәл-ваҡиғаны бәйнә-бәйнә хәтерләй”, — тип тә аптырайҙар.
Ысынлап та, өлкән кеше күптәнге хәлдәрҙе аныҡ күҙ алдына килтерә ала, хатта уйындарҙа ҡара-ҡаршы әйтешкән таҡмаҡтарын да иҫенә төшөрә, әммә уң ҡулына тотҡан әйберҙе һул ҡулы менән эҙләй башлай. Был иһә балаларын аптырата. “Юрамал ҡылана”, тип уйлайҙар. Ул-ҡыҙҙары менән ҡәҙимгесә һөйләшеп ултыра, уларҙың әйткәндәрен “үтәрмен” тип тороп ҡала, тик үҙенсә иткеһе килә һәм эш боҙа. Оло кешеләргә хас булғанса, аҡыллы хәбәрҙәр һөйләй, әммә байрамдарҙа балаларға бүләк алып ҡайтһалар, уның да алғыһы килә. Тәм-томға әүәҫләнеп китә. Был холҡонан үҙе оялып, кеше күрмәгәндә генә ашарға тырыша, тик йыш ҡына йә берәй нәмә түгелә, йә ватыла, йә тәм-томо иреп йәбешеп кейем-һалымын бысрата.
Ҡайһы саҡта үҙен бик көсһөҙ итеп тоя, шуның өсөн өйҙә иң абруйлы кешегә таянырға, уға яҡынайырға ынтыла, улына — киленен, кейәүенә ҡыҙын ошаҡлай башлай. Ялғанлап та ебәрә. Уның һүҙенә ҡарап ғауға сыға биреп ҡуйһа, үҙ һүҙенең көсө булыуына ҡыуана.
Өлкән кеше ситтә йәшәгән балаларын нығыраҡ хәстәрләй. Улар өсөн борсола, өйҙәгеләрҙән әйләнгән һайын хат яҙҙырта, сөнки бергә йәшәгән, үҙен тәрбиәләгәндәренең “хәле яҡшы, тамағы туҡ, мохтажлығы ла юҡ”, ә алыҫтағыларының нимә ашап йөрөүе билдәһеҙ. Ашығыс рәүештә хат яҙҙырып, хәлдәрен белешә, пенсияһын йәшереп, улар өсөн һаҡлай. Әммә пенсияһын алыҫта йәшәгән балаларына тип тәғәйенләп ҡуйыуы, ғәҙәттә, өйҙәгеләрҙең, бигерәк тә аҡсаға мохтажлыҡ кисергән осорҙа, асыуын ҡабарта.
Барлыҡ өлкәндәрҙә лә ошондай холоҡ күҙәтелә икән тип уйларға ярамай. Әммә ҡарыуы ҡайтҡан, һушы китә башлаған ҡарттар өсөн хас бындай ҡылыҡтар аптыратмаһын. “Ярай”ҙың башы ауыртмай” тигән әйтем бар. Улар ни әйтһә лә “ярай” тип күндәмлек күрһәтегеҙ. Эшегеҙ ни тиклем тығыҙ булһа ла, иғтибарһыҙ ҡалдырмағыҙ һәм бала-сағаға күстәнәс биргән саҡта уны ла онотмағыҙ. Кескәйҙәргә яңы әйбер алаһығыҙ икән, быға артыҡ әһәмиәт бирҙертмәүегеҙ хәйерлерәк. Оло йәштәге кеше ситтә йәшәй икән, “төндә йоҡлай алмай ятҡан сағында эргәһендә берәүһенең дә булмауы, ашарға һораған саҡта бирмәүҙәре, тупаҫ мөғәмәлә итеүҙәре” кеүек зарҙарына ышанып, уны баҡҡан яҡындарығыҙға ауыр һүҙ әйтмәгеҙ. “Ҡуй, юҡты һөйләмә”, — тип ҡырҡа ла туҡтатмағыҙ, тыңлағыҙ. Иң яҡшыһы — ҡапыл ышанып бармау, аҡыл менән хәл-ваҡиғаны байҡау. Әгәр, ысынлап та, тупаҫлыҡҡа, ҡатылыҡҡа юл ҡуйыла икән, һөйләшеп, өлкәндәрҙең холҡон аңлатырға кәрәк. Олоғайған кешене алмашлап бағыу ҙа насар түгел. Берәүгә генә ауырға тура килеүе ихтимал. “Сабырлыҡтың да сиге бар” тигән мәҡәлде лә онотмау хәйерле.
Ҡарыуы ҡайтҡан кешене йәшәгән урынынан ҡуҙғатмаҫҡа мөмкинлек булһа, бигерәк тә яҡшы. Әйтеп үтелеүенсә, өлкәндәр хәтирәләр һәм ҡомартҡылар менән йәшәй, әйберҙәрен бер урында туплап тотоу ҙа отошло.