Пәйғәмбәребеҙ әйткән: “Атаның балаһына иң ҙур байлығы — яҡшы тәрбиә”.
(Ат-Тирмизи хәҙистәренән).

Тормоштағы ҡапма-ҡаршылыҡлы күренештәрҙе баһалап бөтөү мөмкин түгел. Бөгөн ул бер яңылығы менән ҡыуандырһа, икенсеһе мотлаҡ һағайтып ҡуя. Былар — социаль өлкәнең бер үҙенсәлеге лә. Рәсәйҙең белем биреү системаһында хуплау тапҡан һәм тапмаған тәжрибәләр унда шулай уҡ асыҡ сағылыш алды. Ил Президенты В. Путин, эшмәкәрлегендә социаль сәйәсәткә өҫтөнлөк бирәсәген әйтеп, 2012 йылда уҡытыусыларҙың уртаса эш хаҡы төбәктең уртаса эш хаҡына тиклем үҫәсәк, тип белдерҙе. Ә бөгөн мәктәпкә бәйле мәсьәләләр аҙ түгел. Айырым граждандарҙың мөнәсәбәте лә уйға һалырлыҡ.

Әле яңыраҡ ҡына Өфө мәктәптәренең береһендә психолог булып эшләгән бер танышым Игорь исемле атаның мәктәпкә килеп, икенсе класта уҡыған малайҙы ҡурҡытыуын һөйләп аптырауға һалды. Ни өсөн айыҡ аҡыллы ата башланғыс класс уҡыусыһына янап йөрөргә тейеш? Баҡтиһәң, ошонда уның ҡыҙы менән теге малай талашҡан. Ҡыҙ бала атаһына ошаҡлау менән “бала йәнле атай” икенсе үҫмерҙең алҡымынан алыуҙы иң яҡшы тәрбиә сараһы тип тапҡан. Үҙ ҡыҙына һөйөүен шул рәүешле раҫлаған атайҙың ҡылығы һағайтмай ҡалмай. Ә уйлаһаң, Рәсәй мәктәптәрендә бындай күренеш хәҙер яңылыҡ түгел. Былтыр ғына күпме шау-шыу булып алды! 2010 йылда Петербургта Ольга Харитоновна тигән башланғыс класс уҡытыусыһына бер уҡыусы баланың атаһы ҡул күтәрҙе, шул уҡ йылдың декабрендә Новосибирскиҙа ошондай уҡ ваҡиға ҡабатланды. Быйыл февралдә Томскиҙа 18 йәшлек ике уҡыусының уҡытыусыға ҡул күтәреүен яҙып сыҡтылар. Бындай миҫалдарҙы тағы ла килтерергә була.
Мәктәп тигән изге төшөнсәгә, бөйөк уҡытыусы исеменә тап төшөрөү ҡасаныраҡ башланды һуң? Беҙҙә “заман заңы” тигән һүҙ бар бит. Йәмғиәттең ауырыу өлкәләре етерлек. Социаль тормош еңел түгел. Ысынлап та, мәктәп шул сылбырҙың иң йомшаҡ быуынсаһына әйләнеп барамы юғиһә?
Белем, ғилем һәр беребеҙ өсөн — мөҡәддәс төшөнсә. Ләкин ошо изге урынға ҡара яғыуҙың, ниндәйҙер тыйылған сиктәрҙе үтеүҙең сәбәбе нимәлә? Был кире күренеш һәр төбәккә ҡағылды тип раҫларға йыйынмайым. Һис кенә лә улай түгел. Әммә ниндәйҙер йүнәлеш барлығы һағайта. Мәктәпкә килеп даулашып, йоҙроҡ болғаған хәстәрлекле “үәлиҙәр” (опекундар) йә үгәй ата, йә айырылышып, ғаиләһенән ситтә йәшәгән атай булып сыға икән. Балаһының киләсәгенә яуаплы ҡараған ысын атайҙарҙан айырмалы, уларҙың тәрбиә мәсьәләһенә мөнәсәбәте бик ябай. Ә ысын тәрбиәне сабырлыҡтан тыш күҙ алдына килтереп булмай. Даулашыусылар иһә мөмкинлек тыуғанда шәплектәрен күрһәтеп ҡалырға тырышыусылар, яҡшы, хәстәрлекле атай ролен башҡарыусылар. Тәрбиә, ысынбарлыҡта, көндәлек эш. Еңел булмаған хеҙмәт. Атай-әсәйҙең йылыһын даими тойоп үҫкән һәр кем шулай тип әйтәсәк. Уларҙың беҙҙе һөйөүе бүтәндәрҙе кәмһетеү аша эшләнмәне, беҙҙе киләсәккә ғауғаһыҙ, талаш-тартышһыҙ әҙерләүҙең икенсе юлдарын тапты. Ихласлығын, нисек яратыуҙарын күңелебеҙ менән тойоп йәшәнек. Хәйер, был тойғо үҙебеҙҙә һәм ул ни ҡәҙәр бәхетле икәнлегебеҙҙе аңларға ярҙам итә.
Ҡайһы бер ижадсыларҙың үлемһеҙ әҫәрҙәре нигеҙендә ошо хис-тойғо яталыр, тим. Уҡытыусылар тураһында ниндәй бөйөк әҫәрҙәр бар! Мәшһүр яҙыусы Сыңғыҙ Айтматовтың “Беренсе уҡытыусы” повесы кемде генә тетрәндермәй! Ҙур булмаған повесть социаль-психологик проблеманың тәрәнлеге менән таң ҡалдыра.
Уҡытыусы Дөйшәндең образы үҙ заманының алдынғы быуын вәкиле булып күҙаллана. Мәктәпкә, уҡыусыларына мөнәсәбәте ниндәй бит әле! Боҙло йылға аша бер баланы етәкләп, икенсеһен арҡаһына йөкмәп алып сығып йөрөй. Ҙур ғалимдар әҙерләү өсөн мәктәбендә ныҡлы нигеҙ һалыусының ҡаһармандарса хеҙмәтен, фиҙаҡәрлеген, рухи көсөн күрһәтә яҙыусы. Уҡытыусы тураһында бындай тере легенданы хәҙер табып уҡыуы анһат түгел. Мостай Кәримдең беренсе уҡытыусыһына арналған шиғыры ла шундай уҡ көскә эйә тип әйтергә мөмкин. Уҡытыусыға арналған иҫтә уйылып ҡалырлыҡ ундай шиғри юлдар һирәк. Уны уҡыған саҡта ирекһеҙҙән әҙиптең оло инәһе күҙ алдына лә баҫа. Кеше матурлығын, яҡты ынтылыштарҙы күрергә, аңларға ярҙам иткән сабыр һүҙле, сабыр ҡарашлы инәй образы...
Күңел йылыһы, миһырбанлыҡ, ихласлыҡ ғилем аша бирелмәй. Ләкин ғилем менән ҡушылһа, улар халыҡтың рухи көсөнә әйләнә. Матурлыҡҡа һоҡланыу, йәлләү хисе, тирә-йүндәгеләрҙе хөрмәт итә белеү — былар бик борондан килә. Бер кем дә был тойғоларҙан мәхрүм ителмәгән, бәлки, уны кемдеңдер күңелендә уятыр өсөн ваҡыт кәрәктер. Рухһыҙлыҡ кешене таш бәғерлегә әйләндерә. Ҡатылыҡ менән осрашабыҙ икән, бының сәбәптәре лә шунда яталыр. Мин үҙемдең ҡәрсәмде һәр саҡ йылылыҡ менән иҫкә алам. Уның кешеләр менән мөнәсәбәте, йомартлығы, йолаларҙы хөрмәт итеүе, үтәүе, һаҡлауы... Шуларҙы иҫләһәм, шатлыҡ менән осрашҡандай булам. Күңелдәге рухи ҡиммәттәр һүнмәй, ә, бәлки, “заман мәшәҡәттәре” тигән һылтау уларҙы төпкә йәшеренергә мәжбүр итәлер. С. Айтматовтың повестарын, М. Кәримдең шиғырҙарын ҡабаттан уҡып та шул һулышты яңынан терелтергә була. Һәр быуынға һалынған был терелеү көсө. Ғилем арта, үҫә, ләкин йән ихтыяжы мәңгелек. Сабырлыҡ, ихласлыҡ, изгелек аша бара кешелек үҫеше. Шулар менән йән туҡлана. Был тойғолар яҙ булып күңелдә йәшәй. Мәңгелек яҙ. Уны ваҡытында уятып торорға кәрәк.