Был станцияның үҙенсәлеге нимәлә һуң? Заманса ҡорамалдарҙы, видео­күҙә­теү камераларын үҙ эсенә алған бағана елдең тиҙлеген, йүнәлешен, көсөн, дым­лылыҡты, яуым-төшөм төрөн һәм миҡ­дарын, һауа һәм юл япмаһының өҫ­төн­дәге, биш сантиметр тәрәнлектәге температураны билдәләү мөмкинлеген бирә. Станцияға килгән бөтә мәғлүмәт шунда уҡ эшкәртелеп, автомагистралдәрҙе күҙәткән производство идаралығындағы үҙәк белгестәренең компь­ю­те­рына тапшырыла. Әйткәндәй, метеовышкалар хә­үефле участкаларға ҡуйылған.
– Бөгөн инновациялар учреждение эшен­дә төп урындарҙың береһен биләй, – тип фекерҙәре менән уртаҡлашты “Һамар – Өфө – Силәбе” автомагистрале идара­лығы етәксеһе Радмир Ваһапов (һүрәт­тә). – Бындай система хеҙмәт ре­сурс­тарын һөҙөмтә­лерәк файҙаланыу, сифатты тәьмин итеү мөмкинлеген бирә.
Әле М-5 “Урал” трассаһында ошондай – 11, М-7 “Волга” юлында – алты, Р-240 “Өфө – Ырымбур” автомагистралендә ете вышка бар. Быйыл тағы ла алты берәмек ҡулайлама ҡуйыу ҡарала.
Тағы бер яңылыҡ – ҡояш батареяһы ярҙамында эшләүсе автономиялы яҡ­­тыртыу системалары. Әлегә улар беҙҙең ысынбарлыҡҡа тулыһынса инеп китмәгән. Был системаларҙың өҫтөнлөгө шунда: электр энергияһы, уны тоташтырыу өсөн сығымдар. Аҡса түләүҙең кәрәге юҡ. Тағы ла бер ыңғай яғы – электрҙы һаҡлау мәсьәләһе хәл ителә. 64 берәмек автономиялы яҡтыртыу системаһы йылына 250 мең һумлыҡ электр энергияһын һаҡлап ҡалыу мөмкинлеген бирә.
Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының тирә-яҡ мөхит программаһы буйынса отчетына яраш­лы, тотош илдә энергетик яҡтан һө­ҙөм­тәле яҡтылыҡ сығанаҡтарына күсеүҙән Рәсәй 3 миллиард доллар са­маһы аҡсаны һәм сәғә­тенә 50 тераватт электр энергияһын һаҡлап ҡала ала. Ә был яҡтыртыуға сарыфланған энер­гияның яртыһын тиерлек тәшкил итә. Өҫтәүенә, һулар һауала парник газдарын, шу­лай уҡ терегөмөш миҡдарын кәметеүгә килтерәсәк. Әле Рәсәй юлдарында терегөмөшлө һәм натрийлы лампалар ни­ге­ҙендәге яҡ­тырт­ҡыс­тар файҙаланыла. Яҡтылыҡ диодтары, улар менән сағыштырғанда, электр энергияһының 80 процентын һаҡлап ҡалыу мөмкинлеген бирә. Шуға күрә диодтар нигеҙендәге яҡтылыҡ сығанаҡтарын файҙаланыу иң алдынғы һәм перспективалы технологияларҙың береһен тәшкил итә. Улар яҡтыртыу техникаһына әлегә тиклем үҙләштерелмәгән өр-яңы мөмкинлектәр алып килде.
Йәйәүлеләр өсөн егерме ике үткәүел һәм автобус туҡталышы ҡояш батареяһы ярҙамында эшләгән яһалма яҡтылыҡ ҡулайламалары менән йыһазландырылды. Йәйәүлеләр үткәүелендә улар оло юлдың ике яғын да яҡтырта. Транспорт хәрәкәте көсөргәнешле булған урындарҙа йәйәүлеләр өсөн төрлө кимәлдәге ер өҫтө үткәүелдәре төҙөү күҙаллана. Әле бындай ҡулайламаларҙы полимер материалдарҙан ҡора башланылар.
“Ҡыш, ғәҙәттә, көндәр болотло булғанда, система нисек эшләй һуң?” тигән һорау тыуа. Автономиялы яҡтыртыу системаһын эшләүселәр билдәләүенсә, аккумуляторҙар, ҡояшты болот ҡаплаһа ла, көн яҡтылығынан заряд ала. Мачтала цинкланған ҡорос корпусҡа ҡояш батареяһы панеле ҡуйыла. Тап ул электр туплай ҙа инде.
Иҡтисади файҙанан тыш, диодлы яҡтыртҡыстарҙы хеҙмәтләндереүҙең һәм йүнәтеүҙең кәрәге юҡ. Тимәк, сервис төркөмдәренең һәм транспорттың эш ваҡыты ҡулайлаштырыла. Һөҙөмтәлә электр энергияһының сығымы икеләтә кәмейәсәк, ә яҡтыртыу кимәле һаҡланып ҡаласаҡ.
Әле “Росавтодор”ға юлдарҙа ябай светофорҙың урталағы секцияһын хәтерләткән Т-7 светофорҙарын ҡуйыу тәҡдиме индерелде. Ул берсә янып, берсә һүнеп, водителдәрҙе йәйәүлеләр үткә­үеленә яҡынлашыуы хаҡында иҫкәртәсәк.
– Бер нисә йыл элек кенә беҙ федераль автомагистралдәр үткән республикалағы бөтә ауыл-ҡалаларҙы, шулай уҡ төп юл саттарын яҡтылыҡ менән тәьмин иттек, – ти Радмир Зауил улы. – Был эштең әһә­миәтен айырып билдәләргә кәрәк. Бөгөн урамдарҙы диодлы лампалар менән яҡ­тыртыу бөтә донъяла әүҙем ғәмәлгә индерелә. Ошондай инновациялы ҡарар­ҙы тормошҡа ашырыу энергетик һөҙөмтәлелекте арттырыу ғына түгел, юл фажиғәләрен дә кәметеү мөмкинлеген бирә. Ста­тистикаға ярашлы, тәүлектең ҡараңғы осоронда йәйәүлеләр йыш ҡына яҡ­тыртҡыс лампалар булмаған урындарҙа тәгәрмәс аҫтында ҡала.
“Һамар – Өфө – Силәбе” автомобиль магистрале идаралығы эш­мәкәрлегендә юл хә­рә­кәте хәүеф­һеҙлеген тәьмин итеү – төп мәсьәләләрҙең береһе. Тап диодлы яҡтыртҡыстар ҡу­йыл­ғандан һуң ыңғай динамика күҙәтелә башланы. Мәҫәлән, ошо заманса ҡулайлама ғәмәлгә ин­дерелгәнгә тиклем юлдың был участ­каһында 14 фажиғә теркәлеп, уларҙа 26 кеше зыян күрһә, хәҙер ни бары һигеҙ һәләкәт булған, 11 кеше имгәнгән. Йәғни күңелһеҙ ваҡиғалар күләме 43 һәм 56 процентҡа түбәнәйгән. Кү­реүегеҙсә, трассаларҙа кеше ғүмере өҙөлгән ғәҙәттән тыш хәлдәрҙең тотороҡло кәмеүе күҙәтелә.
Был йәһәттән автомобилселәр өсөн тағы ла бер яңылыҡты – хәрәкәт тиҙлеге тураһында мәғлүмәт сағылдырылған юл билдәләрен айырып ҡарарға кәрәктер, моғайын. М-5 “Урал” автомагистраленең 1466-нан 1480-гә тиклемге һәм М-7 “Волга” юлының 1270-тән 1290-ға тиклемге саҡрымындағы участкаларҙы реконструкциялау барышында ошондай билдәләр ҡуйыу күҙаллана.
Быйыл шулай уҡ өҫтәмә рәүештә 180 юл билдәһе, йүнәлеште күрһәтеүсе бер мең ҡулай­лама (буфер, щиттар, сигнал биреү ­ба­­ғаналары) ҡуйыу, йәйәүлеләр үткәүел­енең бер өлөшөн ҡоймалау ҡарала. Йәйәүлеләр юлын тамғалау кеүек мөһим үҙенсәлек ха­ҡында әйтмәһәк, оло юлдарҙы төҙөкләндереү буйынса эштәр исемлеге тулы булмаҫ, моғайын. Быйыл 890 километр юлды яңыр­тырға ниәт бар. Эште сифат йәһәтенән яңы кимәлдә ойоштороп, заманса тотороҡло буяуҙар, плас­тик ҡулланыу күҙаллана.
Быларҙың барыһы ла трассаларҙа фажи­ғәләрҙе кәметеүгә, водителдәргә уңайлыҡтар тыуҙырыуға булышлыҡ итер тигән ышаныстабыҙ.