Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » “Аллаһ” һүҙе яҙылған тауға теймәйек
“Аллаһ” һүҙе яҙылған тауға теймәйекБашҡортостан ере гүзәллеге менән күптәрҙе таң ҡалдыра. Халҡым борон-борондан үҙен уратып алған тәбиғәт менән килешеп йәшәргә тырышҡан. Рухи мәҙәниәткә өҫтөнлөк бирелгән. Халыҡ, ил яҙмышы һәр саҡ оло йыйындар аша хәл ителгән. “Кәңәшле ил тарҡалмаҫ”, “Йолалы ил – тәртипле ил, йолаһыҙ ил – болалы ил” тиеүҙәрендә хаҡлыҡ булған.
Ошондай оло йыйындарҙың береһе Мәләүез районының Түбәнгеташ, Әбет, Ерек ауылдары янындағы Таллы тауында, Алатауҙа ойошторолған. Аҡһаҡалдар һөйләүенсә, бик борондан уҙғарылған был ерҙә йыйындар. Тағы ла Әбйәлил районы сәсәниәһе Гөлнур инәйҙең атаһы Хәйбулла Байрамғолов һөйләп ҡалдырған мәғлүмәт буйынса, Октябрь революцияһына тиклем беҙҙең Алатауҙа Ғабдулла исемле дәрәжәле ишан, сәсән, ғалим, әүлиә оло йыйын йыйған. Ул “Уралымдың аҫыл таштары, һайрар ҡоштары” тип аталған. Унда сәсәндәр, ғалимдар, дин әһелдәре, йырсылар, ҡурайсылар ҡатнашҡан. Зәйнулла ишан, Дәртмәнд Рәмиевтәр ҙә йыйынға килгән. Халыҡ рухи көс алып, маҡсаттар билдәләп, нурланып төшкән был тауҙан.
Халҡыбыҙ йолаларында тәрән мәғәнә һәм серле хикмәт бар. Улар халыҡты берләштерә, бер-береһенә яҡынайта. Йыйын уҙғарылыр урындар ҙа айырыуса ҙур әһәмиәткә эйә булған. Таллыны (Алатауҙы) алайыҡ. Тауҙың башында Аҡмәсет мәмерйәһе бар. Был урында ғибәҙәт ҡылынған, зекер әйтелгән, теләктәр теләнгән. 1930 йылдарҙағы сәйәси ваҡиғаларҙан һуң йыйындар һирәк уҙғарыла башлай. Шулай ҙа йолабыҙ әле лә онотолмай. Йәйҙең йәмле мәлдәрендә Таллы байрамы үтә. Тирә-яҡ халҡы күңел асып, ер-һыуға, илгә бәрәкәт, именлек теләй. Ысынлап та, тауҙан күңелең ҡотайып, көсәйеп, сафланып төшкәндәй булаһың.
Тәбиғәт мөғжизәләре сикһеҙ. Тауыбыҙҙың изге урын икәнлеген иҫкәртепме, үҫкән ағастарҙан тау һыртына ғәрәп хәрефтәре менән “Аллаһ” һүҙе яҙылған. Яңы быуын кешеләре ғәрәп хәрефтәрен таный башлаған заманға тура килде был. Күрәһең, ул элек-электән булған. Тау һыртының ҡалған яҡтары шыма, ағасһыҙ.
Алатау теҙмәһендә Таллы, Боҫло, Бағырҙай, Шыуғантау һәм башҡа тауҙар бар. Һәр ҡайһыһының тарихы үҙенсәлекле. Элек-электән бер тауҙан боҫ күтәрелеп торғанға, халыҡ уға ошо атаманы биргән. Бағырҙай тауының исеме уның йылғаларынан алынған. Ошо тауҙар теҙеменән Ҡоро Бағырҙай һәм Һыулы Бағырҙай исемле йылғалар сыға. Яҙын ағып, йәйен ҡороғанға тәүгеһен халыҡ шулай йөрөтә. Икенсеһе иһә – тау-таш араһынан урғылып ағып ятҡан һалҡын һыулы йылға. Йәйҙең эҫе көндәрендә яланда эшләгән халыҡ бында һыуһынын ҡандырған. Исеме “һыуға бағыу, рәхмәт әйтеү” һүҙенән барлыҡҡа килгән. Шыуғантау, Ҡыҙыл Таш тауҙарының атамаһы ер һатыу тарихына бәйле. Килтәй старшина халыҡтың ризалығынан тыш урыҫтарға ер һатҡас, Нөгөш буйындағы тау өс көн, өс төн ниндәйҙер сәйер тауыш сығарып геүләгән, аҙаҡ икегә бүленгән. Шуға уны Шыуғантау тип исемләгәндәр. Халыҡ фекеренсә, ер-һыу рухы был ҡылыҡҡа ризаһыҙлығын белдергән.
Борондан кешеләр изге урындарҙы айырыуса һаҡлаған. Таллы тауы янында ултырған Түбәнгеташ ауылы – тирә-яҡтағы иң боронғоларҙың береһе. Элек-электән бында бик дини халыҡ йәшәгән. Өҫтәрәк Үргеташ һәм Кинйәбай исемле ауылдар булған. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, улар Нөгөш һыу һаҡлағысын төҙөгән осорҙа күсерелде. Үргеташ – илебеҙгә 1812 йылғы Ватан һуғышында ике данлыҡлы герой биргән ауыл. Улар – Ихсан менән Хөсәйен Әбүбәкеровтар. Кинйәбай иһә үҙенең боронғо ҡыҙҙар мәҙрәсәһе менән билдәле булған. Яҡын-тирәләге күп кенә шундай башҡорт ауылдарының юҡҡа сығыуы аяныс. Нөгөш һәм Һәргәй ауылдарында хәҙер ҡатнаш халыҡтар йәшәй.
Ауылдар бөтөү менән милли йолаларыбыҙ һәм тарихыбыҙ ер йөҙөнән юғала. Ғүмере буйына Таллыны төйәк итеп йәшәгән аҫаба халыҡ та үҙенең изге тауына хужа була алмай. Уның итәге ауыл биләмәһенә ҡараһа, башы – Милли парк ҡарамағында.
Башҡортостанда Ҡаратау, Алатау, Ямантау тигән тауҙар барлығы билдәле. Шуныһы ғәжәп: Ҡаҙағстанда ла Ҡаратау исемле тау һәм уның башында ла Аҡмәсет исемле мәмерйәһе булған изге урын бар. Халыҡ бында ла ғибәҙәт ҡыла. Таллыға (Алатауға) бик оҡшаш. Ҡаҙаҡ халҡы изге урындарын ҡәҙерләй белә. Бөгөн уларҙағы Ҡаратау хөкүмәт тарафынан һаҡлана. Беҙҙең Таллы ла ошондай ҡурсалауға мохтаж. Милли парктың хеҙмәткәрҙәре әйтеүенсә, тау башында Ҡыҙыл китапҡа ингән һигеҙ төрлө үҫемлек үҫә.
Һүҙ юҡ, районда туризмды үҫтереү буйынса бик матур эштәр башҡарыла. Йәй Нөгөш ере туристар менән тулы. Ҡышын да туризмды әүҙемләштереү маҡсатында саңғы юлы, шифахана-һауыҡтырыу комплексы төҙөү проекты әҙерләнә. Уның Таллы тауы башында урынлашыуы тураһында һүҙ алып барыла.
Үткән аҙнала урындағы халыҡ менән төҙөлөштөң проект кураторы ҡатнашлығында ауыл йыйылышы булды. Түбәнгеташ халҡы бер һүҙҙән үҙенең ризаһыҙлығын белдерҙе. Саңғы юлын тау башына төҙөү – хилаф эш. Күҙ ҡараһындай һаҡлаған изге тауыбыҙға халҡыбыҙҙың һөйөүе лә, шатлығы ла, ҡайғыһы ла һеңгән. Тау түбәһе йыһанға бәйле, тигән аҡһаҡалдар. Шуға ла халыҡ ҡорбан салған, ғибәҙәт ҡылған. Тауҙа өс әүлиәнең ерләнеүе билдәле. Изге тауҙы ҡуҙғатһаҡ, илебеҙ, халҡыбыҙ өсөн афәт, бәлә-ҡаза килеүе ихтимал.
Таллы борон-борондан халҡыбыҙҙың мәҙәни һәм рухи үҙәге булып торған. Уның башында төҙөлөш эштәрен булдырмау хәйерле.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 009

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 370

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 3 916

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 3 812

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 175

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 3 390

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 2 933

Йоҡларға ҡурҡам...

Йоҡларға ҡурҡам... 30.03.2019 // Йәмғиәт

Баҡыйлыҡҡа күскәненә тиҫтә йылға яҡын ваҡыт уҙһа ла, әсәйем һуңғы арала төшөмә йыш инә башланы....

Тотош уҡырға 3 504

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була?

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Ҡул эштәре менән булыу, аш-һыу бешереү, бейеү, һүрәт төшөрөү, спорт уйындары... Ә һеҙҙең ғаиләнең...

Тотош уҡырға 1 893

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә 29.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостандың 100 йыллығына арналған саралар дауам итә. Бөгөн, мәҫәлән, Хәйбулла районы үҙәге...

Тотош уҡырға 1 912

Сарыҡ нисек тегелә?

Сарыҡ нисек тегелә? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы тарих һәм тыуған яҡты өйрәнеү музейында башҡорттоң традицион аяҡ кейеме – сарыҡ тегеү буйынса...

Тотош уҡырға 2 072

15 апрелдә башлана

15 апрелдә башлана 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы районы хакимиәтендә подъездарҙы төҙөкләндереү буйынса республика программаһының тормошҡа...

Тотош уҡырға 1 840