Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Фәнни терминологияны тәртипкә килтерәйек
Республиканың дәүләт статусына эйә башҡорт телен ҡулланыу даирәһе артмауы эсте бошора. Ғалимдарыбыҙ, яҙыусыларыбыҙ, шағирҙарыбыҙ, башҡа өлкәлә танылған милләттәштәребеҙ ябай халыҡҡа, йәштәргә был йәһәттән өлгө күрһәтәме?

Белеүебеҙсә, әҙиптәрҙән, филологтарҙан башҡа ғалимдарыбыҙ башҡорт телендә сығыш яһамай. Баҙнат итеп тотонған хәлдә лә, уларҙы тыңларлыҡ түгел — төрлөсә һупалайҙар.
Матбуғатта башҡортса сығыш яһаған фән эшмәкәрҙәре лә аҙ. Сәбәбе аңлашыла: телебеҙҙе ҡулланыу даирәһе киң түгел, ғалимдар башҡорт телендә ғилми терминологияны белмәй. Профессорҙар Рафаэль Аҙнағолов менән Зиннур Нурғәлиндән башҡа матбуғатта тел хаҡында даими сығыш яһаусы бармы?
Филологтарға килгәндә, һүҙ юҡ, яҡшы хеҙмәттәр яҙып, нәшерләп торалар. Әйтәйек, заманында ғалим Зиннур Ураҡсин төҙөгән урыҫса-башҡортса фәнни, ижтимағи, сәйәси һәм техник терминдар һүҙлеге бик һәйбәт әсбап булды. "Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге" донъя күргәнгә лә һигеҙ йылдан ашыу ваҡыт уҙҙы. Бына шулай, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, яңы терминдарҙы эшкәртеп өлгөрмәйбеҙ.
Минеңсә, Европа телдәренән, урыҫсанан ингән хәҙерге заман феномендарын сағылдырған фәнни терминологияны тәртипкә килтерергә ваҡыт. Мәҫәлән, "этническая идентичность" тигән төшөнсәне "этник тиңлек" йәки "милли тиңлек" тип тәржемә итергә тәҡдимем бар. Уны башҡорт ғалимдарының ҡайһы берҙәре "этник берҙәйлек", бәғзеләре "милли беришлек" тип атай. Барлыҡ һүҙлектәрҙе ҡарап, тикшереп сыҡтым: башҡорт телендә әлегә тиклем "идентичность" тигән төшөнсә фәнни рәүештә ҡулланылмаған. Шуның өсөн дә уның аңлатмаһы юҡ.
Башҡорт телендә "берҙәйлек", "беришлек", "тиңлек" һүҙҙәре — синонимдар. Әммә уларҙың мәғәнәһе хәҙерге күренештәрҙең барыһы өсөн дә берҙәй тап килмәй. Мәҫәлән, "берҙәйлек" урыҫса "тождественность" булһа (одно и то же), "беришлек" "равноценность", "однородность" тигән мәғәнәне бирә. "Тиңлек" иһә "идентичность" тигәнде аңлата. Шулай булғас, мин тәҡдим иткәнсә тәржемә ителергә тейеш түгелме икән? Нисек уйлайһығыҙ, хөрмәтле ғалимдар?




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә

  1. Батырхан бабайың
    Батырхан бабайың от 22.02.2013, 01:51
    Рияз әфәнде, төрлө баҫмалағы яҙмаларығыҙҙан күренеүенсә, һеҙ битараф кеше түгел.Һеҙҙең кеүектәр күберәк булһын ине.Мин дә үрҙә әйтелгән һүҙҙәрҙе тәржемә итеү яҡлы.Ата-бабаларыбыҙ ҙа бүтән телдән ингән һүҙҙәрҙе үҙ теленә(баш.теленә) яраҡлаштырып,тәржемә иткән бит."Компьютер", "принтер" кеүек һүҙҙәрҙе лә тәржемә итер кәрәктер ул,тим.Телгә көндә тигәндәй яңы һүҙ керә.Тәржемә итмәһәк, башҡорт теле эсперанто теленә әйләнмәҫме?






Республикабыҙ артисы халыҡ-ара эстрада йыры конкурсында еңеү яуланы

Республикабыҙ артисы халыҡ-ара эстрада йыры конкурсында еңеү яуланы 14.08.2025 // Мәҙәниәт

Башҡорт дәүләт филармонияһы артисы, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Салауат Мөхәмәтйәров «Алдын...

Тотош уҡырға 29

Башҡортостанда ҡурайсылар конкурсы еңеүсеһенә ат бүләк иттеләр

Башҡортостанда ҡурайсылар конкурсы еңеүсеһенә ат бүләк иттеләр 13.08.2025 // Мәҙәниәт

Конкурста республиканың төрлө мөйөштәренән 30-ҙан ашыу музыкант ҡатнашты....

Тотош уҡырға 34

Өфөлә III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале ойошторола

Өфөлә III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале ойошторола 07.08.2025 // Мәҙәниәт

22-24 августа Өфөнөң Совет майҙанында III «Көҙ романтикаһы» классик музыка фестивале уҙғарыла....

Тотош уҡырға 47

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән 05.08.2025 // Мәҙәниәт

AY YOLA төркөмө Ҡырымдағы концертта гендер-пати үткәргән...

Тотош уҡырға 50

Башҡортостанда «Урал батыр» эпосы буйынса йәнһүрәт төшөрөлгән

Башҡортостанда «Урал батыр» эпосы буйынса йәнһүрәт төшөрөлгән 31.07.2025 // Мәҙәниәт

Йәнһүрәттең премьераһы 2 сентябрҙә Ишембай мәҙәниәт һарайында була....

Тотош уҡырға 58

Ҡурған өлкәһендә башҡорт мәҙәниәте фестивале ойошторола

Ҡурған өлкәһендә башҡорт мәҙәниәте фестивале ойошторола 31.07.2025 // Мәҙәниәт

2 августа өлкәһенең Сафакүл ауылында III «Башҡорт иле» Бөтә Рәсәй башҡорт мәҙәниәте фестивале...

Тотош уҡырға 60

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә 29.07.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Төхвәтуллин сирле балаға матди ярҙам күрһәтә...

Тотош уҡырға 56

Роберт Юлдашев Торатау янында Йәйге фестиваль ойоштора

Роберт Юлдашев Торатау янында Йәйге фестиваль ойоштора 25.07.2025 // Мәҙәниәт

7-9 августа Башҡортостанда Торатау янында «Ел моңо» йыр-бейеү фестивале ойошторола. Асыҡ һауалағы...

Тотош уҡырға 75

Салауат Юлаев һәйкәлен яңыртыу эштәре Өфөнөң махсуслаштырылған цехында башҡарыла

Салауат Юлаев һәйкәлен яңыртыу эштәре Өфөнөң махсуслаштырылған цехында башҡарыла 25.07.2025 // Мәҙәниәт

Салауат Юлаев һәйкәленә бәйле реставрация эштәре Өфө биләмәһендә махсуслаштырылған цехта башҡарыла....

Тотош уҡырға 70

Башҡортостанда журналист Вилдан Ғәлин иҫтәлегенә волейбол турниры үткәрелә

Башҡортостанда журналист Вилдан Ғәлин иҫтәлегенә волейбол турниры үткәрелә 24.07.2025 // Мәҙәниәт

Башҡортостанда республика Журналистар союзы ҡарамағындағы Советтың элекке рәйесе, «Башҡортостан»...

Тотош уҡырға 68

Өфөлә дирижер Рөстәм Сөләймәнов менән бәхилләшеү көнө һәм урыны билдәле булды

Өфөлә дирижер Рөстәм Сөләймәнов менән бәхилләшеү көнө һәм урыны билдәле булды 22.07.2025 // Мәҙәниәт

Мәҙәниәт министры Әминә Шафиҡова «Башинформ»ға хәбәр итеүенсә, уны шаршамбы, 23 июлдә, Опера һәм...

Тотош уҡырға 66

Лариса Абдуллинаға Башҡортостандың халыҡ шағиры» тигән маҡтаулы исем бирелде

Лариса Абдуллинаға Башҡортостандың халыҡ шағиры» тигән маҡтаулы исем бирелде 03.07.2025 // Мәҙәниәт

Лариса Абдуллинаға Башҡортостандың халыҡ шағиры» тигән маҡтаулы исем бирелде...

Тотош уҡырға 138