Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Йөрәгендә халҡы булмағандың...
Дәүләт менән дөйөм милек мәсьәләләрен айырып ҡарау мөмкин түгел, улар туранан-тура милләт һәм милли дәүләт нигеҙенә барып тоташа. Аныҡ үҫеш ҡанундарынан сығып ҡарағанда, туғандаш ырыу-ҡәбиләләр ойошоп, тел, мәҙәниәт, ер, хужалыҡ уртаҡлығына өлгәшеп, милли дәүләт тыуҙыра. Ошондай тотош йәшәйеш ҡанундарына яраҡлашҡан милли дәүләт тыуҙырған халыҡ ҡына артабан үҫеш мөмкинлеге ала, тулы көс менән йәшәй.


Бойондороҡло халыҡтарҙың ҙур көс, иҫәпһеҙ ҡорбан биреп алған милли дәүләте алдына беренсе сиратта дәүләт телен камиллаштырыу мәсьәләһе килеп баҫа. Ул төп билдә булып тора. Милли дәүләт юҡ икән, милли тел дәүләт теле статусында йөрөй алмаған кеүек, милли дәүләт тә тулы хоҡуҡлы булып йәшәй алмай.
Һәр беребеҙгә билдәле: 1990 йылдың 11 октябрендә республикабыҙҙың Юғары Советы Башҡортостандың Дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул итте һәм башҡорт милли дәүләтселегенең нигеҙле икәнен нығытты. Быға ярашлы республикала йәшәгән бөтә халыҡ суверенитеттың субъекты булып тора. Шул уҡ ваҡытта әлеге ҡиммәтле тарихи документ башҡорт халҡының үҙбилдәләнешкә айырып алғыһыҙ хоҡуғын иғлан итте. Кире осраҡта, суверенитет ҡабул итеү өсөн бер ниндәй нигеҙ ҙә булмаҫ ине. 1990 йылда ҡабул ителгән Декларация республикабыҙҙың үҫешенә, иң мөһиме — телебеҙгә дәүләт теле статусы алыуға төп этәргес көс бирҙе. Ошо Декларация менән беҙҙең милли дәүләтселек законлы рәүештә нығытылды. Шуға ла республикабыҙҙа йәшәгән ҡайһы бер халыҡ, күберәк булһа ла, дәүләт теле статусына дәғүә итә алмай, сөнки кешелектең айырым этник төркөмдәргә бүленә башлаған тәүге осоронда уҡ халыҡты бер ергә ойоштороу хеҙмәтен иң тәүҙә шул төркөмдөң теле башҡара.
Кешеләр, уртаҡ тел нигеҙендә тупланып, халыҡҡа әйләнә, һәм шул уҡ тел халыҡтың этник билдәһе булып хеҙмәт итә башлай. Халыҡ теле милли тел кимәленә күтәрелә, тимәк, милләттең этник билдәһе булып уның үҙ теле генә хеҙмәт итә ала. Һәр милләт үҙ телендә һөйләшә, аралаша, ижад итә, тел һәр милләт кешеһенең төп йәшәү рәүеше булып ҡала. Ошо хоҡуҡтар — башҡорт халҡы өсөн төп билдәләнеш. Иң мөһиме — улар Декларация менән законлаштырылды.
Ошондай хоҡуғыбыҙ, мөмкинлектәребеҙ булыуға ҡарамаҫтан, ата-әсәләрҙең күбеһе киләсәгебеҙҙе күҙалларға тырышмай, тар фекер йөрөтөп, балаларын туған телдә уҡытыуға бик үк ынтылып бармай. Бындай тәрбиәнең уңышлы булыу-булмауына, әлбиттә, өмөт итеү икеле. Хәҙерге заманда күп тел белеү — ул төрлө ил халыҡтары менән аралашыу ҡоралы ғына. Һәр милләттең үҙ теле үҙенә ҡиммәт, сөнки тик ул ғына кешене милләт булыу кимәленә күтәргән, һәм милли дәүләт булдырылған. Башҡорттарҙың ҡайһы берҙәре ваҡытында ситтән күсеп килгәндәр менән ныҡ аралашыу һөҙөмтәһендә башҡасараҡ һөйләшә, әммә был уның төп тамырына кәртә була алмай. Туған телен бөтөнләй хупламағандарҙы, үҙ телендә һөйләшергә теләмәгәндәрҙе башҡа милләт кешеләре лә ҡабул итмәй ул. Телдең бит кәме, артығы юҡ. Туған телен кәмһеткәндәр үҙен кәм күрә, милләтен, илен хурлай. Ундай кеше милли тойғоһон юғалтҡан бер мәхлүк булып ҡала. Милли тойғо — мәңге һүнмәҫ, һүрелмәҫ ҡиммәт. Ул төбәгебеҙҙең көнбайыш башҡорттарында айырыуса көслө. Башҡасараҡ — үҙ диалектында — һөйләшһәләр ҙә, ысын башҡорт булып йөрөүҙәренең, ҡаҡшамаҫ рухлы булыуҙарының нигеҙендә милли тойғо ята. Төрлө сәбәп менән үҙ милләтенән ситләшкәндәрҙең дә күңелендә милли тойғо, еренә, иленә булған һөйөү мәңге һаҡлана, юғалмай, кире осраҡта, уларҙың тыуған иленән дә мәхрүм ҡалыуы ихтимал.
Үҙ телеңде өйрәнеү, үҙ телеңдә һөйләшеү, уйлап фекер йөрөтөү — илеңде һөйөү, ереңде һаҡлау, үҙ милләтең менән ғорурланыу ул. Әсә бала менән бергә милләтте тыуҙыра, телде, илде булдыра. Шуға ла Әсә, Тел, Ил һүҙҙәре кеше күңелендә иң изге төшөнсә булып мәңге һаҡлана. Әгәр бөгөн башҡорт балалары үҙ телен белмәй, тарихын өйрәнмәй үҫә икән, улар тыуған ил тойғоһонан мәхрүм. Тел ҙур ижтимағи әһәмиәткә эйә. Тыуған илгә мөхәббәт, тоғролоҡ унан башлана. Шул сәбәпле һәр милләт үҙенең исеме менән йөрөтөлгән төбәктә рухи ҡиммәтенең яҙмышын хәл итеүҙе законлы талап итә ала. Ә ҡайһы бер ата-әсәләр үҙ хоҡуҡтарын файҙаланыуға битараф, иленең үҫешенә аяҡ сала, туған телен өйрәтеүҙән баш тарта икән, үҙе ултырған ботағына үҙе балта саба тигән һүҙ.
Шул уҡ ваҡытта һуңғы йылдарҙа урта быуын вәкилдәренең һәм күп йәштәрҙең балаларын туған телдә уҡытыуға, тарихыбыҙҙы өйрәнеүгә, мәҙәниәтебеҙҙе үҫтереүгә иғтибар итеүе, шәжәрәләрен өйрәнеүе, аҫаба башҡортлоғон асыҡларға тырышыуы сикһеҙ ҡыуандыра.
Ата-әсәләр иң элек милләтебеҙҙең, илдең киләсәге мәнфәғәтенән сығып аныҡ һөҙөмтәгә килергә, туған телебеҙҙә уҡытыуҙы ил киләсәге, милләт яҙмышы, үҙебеҙҙең булмышты, йәшәйеште хәл итеү тип аңларға тейеш. Еребеҙҙә хужа булып йәшәү үҙебеҙҙән тора. Ә телебеҙ закон менән нығытылған. Балаларыбыҙҙы туған телебеҙҙә һөйләшеүҙән, аралашыуҙан, уҡыуҙан мәхрүм итәбеҙ икән, тимәк, илебеҙгә, телебеҙгә, милләтебеҙгә ҡарата ғорурлыҡ тәрбиәләйбеҙ тип әйтеүе ҡыйын. Рәми Ғарипов әйтмешләй:

Әсәм теле миңә — сәсән теле,
Унан башҡа минең халҡым юҡ.
Йөрәгендә халҡы булмағандың
Кеше булырға ла хаҡы юҡ.
(“Туған тел” шиғырынан).






Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Тыныслыҡ, бер-береңә ихтирам тантанаһы

Тыныслыҡ, бер-береңә ихтирам тантанаһы 31.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Башҡорт, татар, тажик, үзбәк, ҡырғыҙ, ҡаҙаҡ, төркмән, азербайжан... Республикабыҙҙа йәшәгән төрлө...

Тотош уҡырға 2 571

50 мең һум кемдә?

50 мең һум кемдә? 31.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

“Урал аръяғы тауышы” йыр-моң конкурсының еңеүсеһе билдәле булды. Ул – 15 йәшлек Сибай ҡыҙы...

Тотош уҡырға 2 571

Ейәнсуралар йәшлеккә алып ҡайтты...

Ейәнсуралар йәшлеккә алып ҡайтты... 30.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Республикабыҙҙа театрҙар фестиваль-марафоны дауам итә. Ошо көндәрҙә штандарт йылайырҙарҙан...

Тотош уҡырға 2 252

Йондоҙ ниңә юғалған?

Йондоҙ ниңә юғалған? 30.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Ҡазандағы Дан аллеяһынан Хәниә Фәрхиҙең хәтер йондоҙо юғалған....

Тотош уҡырға 1 409

"Тамаша-2019": кемдәр еңеүсе?

"Тамаша-2019": кемдәр еңеүсе? 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Бөрйән районында Башҡортостандың 100 йыллығына, Театр йылына арналған “Тамаша-2019” фестивале үтте....

Тотош уҡырға 1 232

25 йылдың иң яҡшыһы...

25 йылдың иң яҡшыһы... 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Ике йыллыҡ тынлыҡтан һуң Байегет йәнә концерт ҡуймаҡсы....

Тотош уҡырға 1 494

Сәхнә яратһаң, бында кил!

Сәхнә яратһаң, бында кил! 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре ошонда сыныға....

Тотош уҡырға 1 294

Сыйырсыҡтар ҡайтып ҡуныр...

Сыйырсыҡтар ҡайтып ҡуныр... 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Уҡыусыларҙың яҙғы каникулы булыуға ҡарамаҫтан, Сибай һынлы сәнғәт мәктәбендә оҫталыҡ дәрестәре...

Тотош уҡырға 1 301

Баймаҡтың “Ҡояшлы сәхнә донъяһы”

Баймаҡтың “Ҡояшлы сәхнә донъяһы” 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Халыҡ-ара театр көнө уңайынан Баймаҡ үҙәк китапханаһында “Ҡояшлы сәхнә донъяһы” исемле фотокүргәҙмә...

Тотош уҡырға 1 123

Зәйнетдиндең үҙ лейблы буласаҡ

Зәйнетдиндең үҙ лейблы буласаҡ 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Йыр-моңға ла, бейеүгә лә берҙәй маһир, ундан ашыу музыка ҡоралында оҫта уйнаған, башҡорт...

Тотош уҡырға 1 232

Ҡурсаҡ театры яңыра

Ҡурсаҡ театры яңыра 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры, ниһайәт, капиталь ремонтланасаҡ һәм уға яңы төкәтмә төҙөйәсәктәр....

Тотош уҡырға 1 135

Сәнғәтте яратҡандар

Сәнғәтте яратҡандар 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Профессиональ сәнғәткә хеҙмәт итеүселәрҙе берләштергән байрам булараҡ һәр ижади коллектив өсөн...

Тотош уҡырға 1 362