Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Сүптең дә файҙаһы күп...
Сүптең дә файҙаһы күп... Ҡағыҙ, пластик, быяла, резина, күн, ағас әйберҙәре, батарейкалар, аккумуляторҙар, медицина ҡалдыҡтары, терегөмөшлө аппараттар, лампалар... Бөгөн тау-тау булып өйөлгән ҡый тирә-йүнде ҡотһоҙлап, ағыулап ҡына ҡалмай, төрлө ауырыуҙар сығанағы булараҡ та хәүеф тыуҙыра.

Сүп-сар алдынғы илдәр иҡтисадының айырылғыһыҙ бер өлөшөнә әүерелде. Нефть һәм газ яғыулығы кәмей барған һайын, тирә-яғыбыҙҙа көнкүреш ҡалдыҡтары арта. Эксперттар билдәләүенсә, Рәсәйҙә уның 95 процентын ергә күмһәләр, бер проценты самаһын үртәй­ҙәр. Әммә яндырыу сүп-сарҙан тулыһынса ҡотолоу тигән һүҙ түгел әле, был уның ни бары 40 процентын ғына кәметә. Унан хасил булған көл шул уҡ ҡалдыҡтар иҫәбенә инә. Мәҫәлән, ауыр металдар көл булараҡ та атмосфераға башҡа юлдар менән эләгеп, ағыу бүлеп сығара. Был йәһәттән йәнә хәл итәһе мәсьәләләр тыуа. Улар һауаға кислоталы төтөн сығармаһын өсөн мейестәр махсус фильтрҙар менән йыһазландырылырға тейеш.
“Росприроднадзор” билдә­лә­үенсә, илдә йыл да 40 миллион тонна самаһы (бер кешегә яҡынса 500 килограмм тура килә) ҡаты көнкүреш ҡалдыҡ­тары барлыҡҡа килә. Европа илдәрендә лә күрһәткес шул уҡ сама, АҠШ-та иһә 200 килограмға күберәк. Ә бына сүп-сар буйынса Ҡытай иң алдынғы илдәрҙән иҫәпләнә. Ошо етешһеҙлектән бер аҙ арыныу маҡсатында унда быйыл ҡаты көнкүреш ҡалдыҡ­тары нигеҙендә эшләйәсәк электр станциялары комплексы төҙөргә тотонмаҡсылар һәм уны 2018 йылда тамамларға ниәт­ләйҙәр. Объекттарҙа тәүлегенә биш мең тоннаға ҡәҙәр ҡалдыҡ эшкәртеү күҙаллана.
Аҡыл менән эш иткәндә көн­күреш ҡалдыҡтарынан да фай­ҙа күрергә мөмкин. Һуңғы осорҙа Рәсәйҙең Энергетика министрлығы сүп-сарҙы эш­кәртеп, электр һәм йылылыҡ энергияһы етештереүсе завод төҙөү һәм уны ҡулланыу­сы­ларға күмәртәләп һатыу ха­ҡында һүҙ алып бара. Шул уҡ ваҡытта яңы эш урындары барлыҡҡа киләсәк, сүп-сарҙы йыйыуға юғары технологиялы ҡорамалдар йәлеп ителәсәк. Эксперттар билдәләүенсә, беҙҙә әлегә быға оҡшаш технологиялар юҡ.
Көнкүреш ҡалдыҡтары донъя­ның бихисап илдәрен хәүефкә һала.
Был йәһәттән Бөйөк Британия хөкүмәте 1990 йылдан бирле ҙур эш алып бара. Унда “аҙыҡ-түлектән бушаған пластик һауыттарҙың 70 проценты эшкәртелергә тейеш” тигән талап бар. Тоҡсай һәм шешә­ләрҙе йыйыу, эшкәртеү менән илдең 100-ҙән ашыу компа­нияһы шөғөлләнә. Мәктәп уҡыу­сылары ла алюмин һауыттарҙы йыйып тапшырыуға йәлеп ителә.
Рәсәйҙә лә был юҫыҡта эш ҡуҙғалырға оҡшай. Ҡаты көн­күреш ҡалдыҡтарынан алынған яғыулыҡ үҙенең сифаты буйынса ғәҙәттәгенән ҡайтыш түгел, әммә ҡыйбатыраҡ бу­ласаҡ. Бүрәт Республикаһында япон технологияһы нигеҙендә сүп-сар эшкәртеү заводы төҙөү хаҡында инде бер нисә йыл һүҙ бара. Уның хаҡын 9 миллиард һумға баһалай урындағы белгестәр. Төҙөлөш биш йылға һуҙылыр, ә ҡалдыҡ нигеҙендә эшләйәсәк электр станцияһы Улан-Удэ ҡалаһының ике-өс микрорайонын йылыта алыр тип көтөлә. Йәнә 90 кешегә эш урыны барлыҡҡа киләсәк. Тәбиғәтте һаҡлау йәһәтенән был проект үҙен аҡлаясаҡ, тип өмөтләндерәләр.
Завод йылына 240 мең тонна ҡалдыҡ эшкәртеү ҡеүәтенә эйә буласаҡ. Әлбиттә, ҡора­малдар ҡуйыу һәм эшкәртеү барышы – техник йәһәттән ҡатмарлы һәм күп сығымлы, тип билдәләйҙәр Энергетика министр­лығында. Бындай проекттарҙың Татарстанда, Мәскәү өлкәһендә лә башланыуы ихтимал. 2011 йыл аҙағында Воскресенск ҡалаһында ла АҠШ техно­логияһы буйынса ошондайыраҡ ҡоролмаға һынау үткәрелде. Бүрәт Республикаһының Энергетика министрлығы проект үҙен аҡлаясаҡ тип ышандыра, әммә был көн ҡасан етер – әлегә билдәһеҙ.
Рәсәйҙә ҡалдыҡтар йыйылған ваҡытта уҡ айырып алынмай. Шуға күрә тәү сиратта сорттарға бүлеү станциялары (10 – 25 миллион доллар) ҡуйырға кәрәк буласаҡ, һуңынан – биогазды алыу һәм таҙартыу буйынса линия (25 миллион доллар самаһы), аҙаҡ – энергоблок (25 миллион доллар). Һөҙөмтәлә электр станция­һының хаҡы 60 миллион долларҙан ашып китә. Был хаҡҡа ярты миллионлы ҡала халҡын ҡыйҙан ҡотҡарырға булыр ине.
“Гринпис” эксперты Алексей Киселев: “Сүп-сар яндырыусы заводтарҙың табыш килтер­гәнен хәтерләмәйем. Дөрөҫ, уларҙың хужалары файҙа ала, әммә ул ҡабул ителгән ҡалдыҡтарҙың хаҡы, дәүләттән йәки муниципалитеттан алынған субсидия иҫәбенән килә”, – ти. Шулай ҙа тирә-яғыбыҙҙың таҙалығы, экологик именлек, халыҡтың һаулығы барлыҡ сығымдарҙан ҡыйбатыраҡ икәнлеген онотмаҫҡа кәрәктер. Күптән түгел республикабыҙҙың Белорет ҡалаһында ла яңы полигон сафҡа инде. 25 йылға иҫәпләнгән ҡоролма көнөнә тиҫтәләгән тонна сүп-сар ҡабул итә ала. Проект республика һәм урындағы бюджет иҫәбенә тормошҡа ашырылған.
Бульдозер полигондағы сүп-сарҙы бер урынға йыйып өйә лә тығыҙлай. Һөҙөмтәлә майҙанда яңы ҡалдыҡтар өсөн урын бушап тора. Полигон сафҡа ингәс, был сүп-сар махсус ҡатлам менән ябыласаҡ. Бер нисә йылдан ул серетмәгә әйләнә. Иң мөһиме – тирә-яҡҡа зыян килтереүсе шыйыҡсалар ҙа тупраҡҡа үтмәйәсәк.
Белорет полигонының майҙаны – 21,9 гектар, тирә-яғы тулыһынса кәртәләнеп алынған, һаҡ, видеокүҙәтеү ҡуйылған. Бында урындағылар ғы­на түгел, Учалы, Әбйәлил райондары һәм Межгорье ҡалаһы ойошмалары ла үҙенең сүп-сар ҡалдығын килтерә ала. Экологтар билдә­ләүенсә, полигон IV һәм V класлы хәүефкә ҡара­ған ҡалдыҡтарҙы ғына ҡабул итә. Кил­терелгән сүп-сарҙы, бушатҡас та, сортына ҡарап, айырып алалар. Пластик, ҡатырға, полиэтилен, быяла преслана һәм, яңынан эшкәртеү предприятиеларына оҙатылып, уларға яңы ғүмер бирелә. Ҡатырға – Учалыға, ә пластик Түбәнге Новгород, Санкт-Петербург ҡалаларына ебәрелә.
Сүп-сар... Аҡылды эшкә ҡушҡанда ул да файҙа килтерә шул.


Автор: В. АЙҘАРОВ.


Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде

Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде 14.08.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде...

Тотош уҡырға 10

Рәсәйҙәргә кредит биреү шарттарында яңы пункт барлыҡҡа килде

Рәсәйҙәргә кредит биреү шарттарында яңы пункт барлыҡҡа килде 13.08.2025 // Иҡтисад

Тиҙҙән банктар һәм башҡа кредиторҙар Федераль һалым хеҙмәте һәм Социаль фонд мәғлүмәттәре буйынса...

Тотош уҡырға 16

Башҡортостан төҙөүселәре I ярты йыллыҡта 1 миллион квадрат метр торлаҡты файҙаланыуға тапшырған

Башҡортостан төҙөүселәре I ярты йыллыҡта 1 миллион квадрат метр торлаҡты файҙаланыуға тапшырған 11.08.2025 // Иҡтисад

Республика федераль программаларҙа әүҙем ҡатнаша һәм территорияларҙы комплекслы үҫтереү...

Тотош уҡырға 24

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә 08.08.2025 // Иҡтисад

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә...

Тотош уҡырға 32

Радий Хәбиров Башҡортостан төҙөүселәрен һөнәри байрамы менән ҡотланы

Радий Хәбиров Башҡортостан төҙөүселәрен һөнәри байрамы менән ҡотланы 07.08.2025 // Иҡтисад

Бөгөн Өфөнөң «Торатау» конгресс-холында Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров республика төҙөүселәрен...

Тотош уҡырға 31

Башҡортостанда йәшәүселәрҙе ауылдарға интернет үткәреү өсөн тауыш бирергә саҡыралар
Мәләүез тракторсылары Ер һөрөү буйынса чемпионатта ҡатнаша

Мәләүез тракторсылары Ер һөрөү буйынса чемпионатта ҡатнаша 05.08.2025 // Иҡтисад

Бөтә Рәсәй механизаторҙар ярышы Ленинград өлкәһендә уҙғарыла....

Тотош уҡырға 43

Рәсәйҙә закон сығарыусылар ипотека буйынса төбәк ставкаларын индерергә тәҡдим итә

Рәсәйҙә закон сығарыусылар ипотека буйынса төбәк ставкаларын индерергә тәҡдим итә 05.08.2025 // Иҡтисад

[thumb][/thumb]Социаль ғәҙеллек принцибы буйынса процент ставкалары бөтәһе өсөн дә бер төрлө...

Тотош уҡырға 40

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды 01.08.2025 // Иҡтисад

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды...

Тотош уҡырға 56

Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды

Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды 31.07.2025 // Иҡтисад

[thumb][/thumb]Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды...

Тотош уҡырға 59

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була 31.07.2025 // Иҡтисад

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була...

Тотош уҡырға 58

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған 31.07.2025 // Иҡтисад

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған...

Тотош уҡырға 70