Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Һарыҡ араһында арыҫлан булыуы еңел йәки Инфляциянан ҡурҡырға кәрәкме?
Һарыҡ араһында арыҫлан булыуы еңел йәки Инфляциянан ҡурҡырға кәрәкме? Баҙар шарттарында ябай кешене иң борсоған мәсьәлә – хаҡтарҙың туҡтауһыҙ артыуы. Быны даими үткәрелеп торған төрлө социологик тикшереүҙәр ҙә раҫлай. Улар билдәләүенсә, бөгөн Рәсәй халҡының 35 процентын тауарҙарҙың ҡыйбатлығы борсой икән.
Был башҡа социаль-иҡтисади мәсьәләләрҙән күпкә артығыраҡ. Мәҫәлән, икенсе урында эшһеҙлек (24%) тора, ә бүтән иҡтисади проблемаларға 25 процент тура килә. Енәйәтселек кимәле – 20%, торлаҡ проблемаһы – 18%, һаулыҡ һаҡлау һәм пенсия мәсьәләләре 16% кешене хәүефкә һала. Тикшереүҙә ҡатнашҡан кешеләрҙең 66 проценты йәшәү шарттары йылдан-йыл ҡурҡынысыраҡ була бара тип иҫәпләй. Тик 29 проценты ғына кире фекерҙә.
Әйтергә кәрәк, хаҡтарҙың туҡтауһыҙ артып тороуы беҙҙең илгә генә хас күренеш түгел. Иҡтисади проблемалар араһында ул башҡа дәүләттәрҙә лә беренсе урынды биләй. Күп хөкүмәттәр был мәсьәләне хәл итер өсөн байтаҡ көс һала, әммә донъя практикаһында уңышҡа өлгәшкән дәүләттәр юҡ кимәлендә. Советтар Союзында ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә – Бөйөк Ватан һуғышынан һуң – Иосиф Сталин етәкселек иткән хөкүмәт тарафынан хаҡтар даими төшөрөлөп килде. Был сара һуғышта емерелгән иҡтисадты тергеҙеүҙә бик һөҙөмтәле сара булды. Был турала мин гәзитебеҙҙә былтыр (2.04.13) яҙып үткәйнем. Ошо ыңғай сәйәси тәжрибә власҡа Никита Хрущев килгәс, ситкә тибелеп, онотолоп ҡалды.
Хәҙерге баҙар шарттарында хаҡтарҙың арта барыуы һәр эшҡыуарҙың үҙ проблемаһын етештергән тауарына бәйле арттырыу юлы менән хәл итергә тырышыуҙан барлыҡҡа килә. Мәҫәлән, туҡыусы етештергән тауары табышлы булһын өсөн уға хаҡ арттыра. Был туҡыманы ҡулланған тегенсе лә теккән кейеменә өҫтәргә мәжбүр була. Был эш бер аҙ ваҡыттан һуң туҡыусы һатып алған сүскә хаҡтар артыуы менән кире әйләнеп ҡайта. Шулай итеп, һәр тауар етештереүсенең ҡомһоҙлоғо арҡаһында “мәңгелек двигател”гә оҡшаған хаҡтар ярышы туҡтатып булмаған процесҡа әйләнә. Хаҡтар артҡас, хөкүмәт кешегә эш хаҡын, пенсияны күбәйтеп тора. Тик быныһы хаҡтарҙың тағы ла артыуына сәбәп була…
Бынан тыш, хаҡтарҙың артыуына тағы бер сәбәп – дәүләт тарафынан артыҡ сығарылған аҡса. Быны инфляция тип атайҙар. Икенсе һүҙ менән әйткәндә, аҡса берәмегенең һатып алыу һәләте кәмей: шул уҡ суммаға беҙ номиналь хаҡтар менән әҙерәк тауар һатып ала башлайбыҙ.
Ошо ике төп фактор хаҡтарҙың үҫеүенә килтерә лә инде. Төрлө тауарҙарҙың хаҡы төрлө тиҙлек менән арта. Быны билдәләү өсөн иҡтисад фәне номиналь һәм сағыштырма хаҡ тигән төшөнсәләр ҡуллана. Номиналь хаҡ булып тауарҙың аҡсала күрһәтелгән хаҡы тора. 1-се таблицала ул тиндәрҙә һәм һумдарҙа бирелгән. Сағыштырма хаҡ был тауарҙы икенсе тауар күләме аша бирә. Таблицала сағыштырма хаҡтар икмәк аша иҫәпләнгән. Миҫал итеп алынған 30 йыл эсендә бар тауарҙарға ла номиналь хаҡ артты, әммә сағыштырма хаҡтарҙы алһаҡ, икмәккә ҡарағанда дәфтәрҙең һәм трамвайҙа йөрөүҙең хаҡтары артҡан, ә электр энергияһы, шырпы һәм һыраныҡы төшкән. Һуңғы йылдарҙа халыҡты борсоған “һыра алкоголизмы”ның сәбәбе булып эсемлектең осһоҙайыуы тора.
Халыҡты трактор, станок, карап һымаҡ тауарҙың хаҡы әллә ни ҡыҙыҡһындырмай, уны башлыса көн һайын үҙ кеҫәһенән түләп алған әйберҙеке борсой. Шунлыҡтан ул был тауарҙы үҙе алған килем менән сағыштыра. Килемдәрҙең иң мөһимен эш хаҡы тәшкил иткәс, ул был тауарҙарҙы үҙенең эш хаҡы менән сағыштыра.
Һарыҡ араһында арыҫлан булыуы еңел йәки Инфляциянан ҡурҡырға кәрәкме?Беҙ ҙә 1984 йылда 150 һум алған кешене бөгөн 20000 һум алған кеше менән сағыштырып ҡарайыҡ. Ошо йылдарҙа беҙ ҡараған алты тауарҙың өсөһөнә (икмәк, дәфтәр, трамвайҙа йөрөү) хаҡ артҡан, ә өсөһөнә (шырпы, электр энергияһы, һыра) – төшкән (2-се таблицаны ҡара).
Ошо ябай ғына анализ күрһәтеүенсә, “хаҡтар туҡтауһыҙ арта” тигән фекергә әллә ни ҡурҡып ҡарарға ярамайҙыр. Көндәлек тормошта барыбыҙ ҙа номиналь хаҡтар менән эш итеп өйрәнгәс, уларҙың артып тороуы күҙгә салынып бара. Ысынында хаҡтарҙың динамикаһы төрлө йүнәлештә һәм төрлө тиҙлектә бара. Ғөмүмән алғанда, эш хаҡы уларға ҡарағанда нығыраҡ артты, тимәк, тауарға хаҡтар төшә бара. Быны беҙ бер нисек тә инҡар итә алмайбыҙ. Бының өсөн бөгөнгө йәшәү кимәлен 1980 йылдар менән сағыштырыу ҙа етә – һәр ғаиләлә булған телевизор, машина, кейем-һалым, торлаҡ, һыуытҡыстарҙы ғына алып ҡарағыҙ: айырма бик ҙур. 1999 йылдан башлап йәшәү кимәле арта бара (диаграмманы ҡара).Һарыҡ араһында арыҫлан булыуы еңел йәки Инфляциянан ҡурҡырға кәрәкме?

Инфляция, хаҡтар артыуының ошо “йәшерен сере” тураһында дәүләт етәкселәре яҡшы беләлер, әммә ни сәбәптәндер ябай халыҡҡа аңлатып тормайҙар. Күп тигәндә кешегә әллә ни аңлашылмаған реаль эш хаҡының динамикаһы тураһында ғына даими хәбәр итәләр. Бөтә хикмәт хөкүмәткә үҙ граждандары алдында “эш күрһәтеүҙә” торалыр: номиналь хаҡтар артҡан саҡта халыҡҡа даими рәүештә эш хаҡын, пенсияны арттырып тороу отошлораҡ шул – “халыҡ мәнфәғәтен” хәстәрләүҙе күрһәтә бит. Халыҡтың күпселеген (35%) хаҡтар “артыуы” ҡурҡытып торғас, батыр булып ҡыланыу еңел шул…




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде

Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде 14.08.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда II кварталда ипотека баҙары йәнләнде...

Тотош уҡырға 0

Рәсәйҙәргә кредит биреү шарттарында яңы пункт барлыҡҡа килде

Рәсәйҙәргә кредит биреү шарттарында яңы пункт барлыҡҡа килде 13.08.2025 // Иҡтисад

Тиҙҙән банктар һәм башҡа кредиторҙар Федераль һалым хеҙмәте һәм Социаль фонд мәғлүмәттәре буйынса...

Тотош уҡырға 13

Башҡортостан төҙөүселәре I ярты йыллыҡта 1 миллион квадрат метр торлаҡты файҙаланыуға тапшырған

Башҡортостан төҙөүселәре I ярты йыллыҡта 1 миллион квадрат метр торлаҡты файҙаланыуға тапшырған 11.08.2025 // Иҡтисад

Республика федераль программаларҙа әүҙем ҡатнаша һәм территорияларҙы комплекслы үҫтереү...

Тотош уҡырға 21

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә 08.08.2025 // Иҡтисад

Ишембай районында май һығыу заводы төҙөлә...

Тотош уҡырға 32

Радий Хәбиров Башҡортостан төҙөүселәрен һөнәри байрамы менән ҡотланы

Радий Хәбиров Башҡортостан төҙөүселәрен һөнәри байрамы менән ҡотланы 07.08.2025 // Иҡтисад

Бөгөн Өфөнөң «Торатау» конгресс-холында Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров республика төҙөүселәрен...

Тотош уҡырға 30

Башҡортостанда йәшәүселәрҙе ауылдарға интернет үткәреү өсөн тауыш бирергә саҡыралар
Мәләүез тракторсылары Ер һөрөү буйынса чемпионатта ҡатнаша

Мәләүез тракторсылары Ер һөрөү буйынса чемпионатта ҡатнаша 05.08.2025 // Иҡтисад

Бөтә Рәсәй механизаторҙар ярышы Ленинград өлкәһендә уҙғарыла....

Тотош уҡырға 41

Рәсәйҙә закон сығарыусылар ипотека буйынса төбәк ставкаларын индерергә тәҡдим итә

Рәсәйҙә закон сығарыусылар ипотека буйынса төбәк ставкаларын индерергә тәҡдим итә 05.08.2025 // Иҡтисад

[thumb][/thumb]Социаль ғәҙеллек принцибы буйынса процент ставкалары бөтәһе өсөн дә бер төрлө...

Тотош уҡырға 39

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды 01.08.2025 // Иҡтисад

«Ҡарлуғас» электр поезы Өфөнән Силәбегә тәүге рейсҡа юлланды...

Тотош уҡырға 53

Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды

Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды 31.07.2025 // Иҡтисад

[thumb][/thumb]Баш ҡалала Өршәк йылғаһы аша күперҙе ремонтлау эштәре ваҡытынан алда тамамланды...

Тотош уҡырға 56

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була 31.07.2025 // Иҡтисад

2 һәм 3 августа Өфөлә ауыл хужалығы йәрминкәләре була...

Тотош уҡырға 56

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған 31.07.2025 // Иҡтисад

Республика аграрийҙары 200 мең тоннанан ашыу ашлыҡ йыйып алған...

Тотош уҡырға 65