Ауыл ерендә әле эштең иң ҡыҙған мәле. Быйыл, шөкөр, һәйбәт кенә шытым биргән һәм күңелдәрҙә мул уңыш алыуға өмөт-ышаныс уятҡан сәсеүлектәрҙе химик эшкәртеү, культивациялау, көнбағыштың рәт араларын утау, пар ерҙәрен эшкәртеү йәһәтенән игенселәр ал-ял белмәй. Тәбиғи сабынлыҡтарҙа бесән өлгөрҙө – япраҡ һутлы ғына сағында сабып, йыйып алыусылар һәр яҡлап отасаҡ. Күп йыллыҡ үлән сәселгән баҫыу-ҡырҙар ҙа, йәшел диңгеҙ кеүек тулҡынланып, үҙ сәғәтен көтә. Бер үк ваҡытта иген ҡабул итәсәк келәттәрҙе, мал ҡураларын ҡышҡа әҙерләргә кәрәк. Социаль объекттар ҙа тейешле иғтибар талап итә.

Дүшәмбенең
эшлекле иртәһе

— Киләһе селектор кәңәшмәһенә ауыл хужалығы предприятиеһы етәкселәрен, белгестәрен, ауыл хакимиәттәре башлыҡтарын бергә йыйығыҙ, — тигән ҡыҫҡа күрһәтмә яңғыраны район етәксеһе яғынан.
Кәңәшмә тамамланып, тын алырға ла өлгөрмәнек, оперативка башланыр сәғәт һуҡты. Район етәксеһе урындағы бюджетты тулыландырыу эшенең насар барыуына туҡталды. 1 июнгә ҡарата план 2 миллион 140 мең һум булһа, ауыл хакимиәттәре буйынса ғына ла һалым бурысы шул тиклем үк тиерлек тәшкил итә. Халыҡтан, эшҡыуарҙарҙан һәм башҡаларҙан ер һалымын, мөлкәткә һалымды һәм башҡаларҙы тиҙ арала йыйыу — көнүҙәк мәсьәлә. Был йәһәттән халыҡ араһында аңлатыу эше алып барыу ауыл хакимиәттәре етәкселәренә һәм хеҙмәткәрҙәренә йөкмәтелде.
Мәғариф, мәҙәниәт учреждениеларын ҡышҡа әҙерләү, балаларҙың йәйге ялын һәм хеҙмәтен ойоштороу, юлдарҙы төҙөкләндереү өсөн йылға буйҙарында яңы асылған карьерҙарҙан ауыл кешеләренең рөхсәтһеҙ ҡырсынташ ташыуын тыйыу, сүплектәрҙе, мал зыяраттарын төҙөкләндереүгә ауылдарҙан техника йәлеп итеү – артабанғы һөйләшеү ошо мәсьәләләрҙән ғибәрәт булды.
Һәр өлкәләге учреждение һәм ойошма вәкилдәре үткән аҙнаға йомғаҡ яһаны. Әйтәйек, эске эштәр бүлеге вәкиле хәбәр итеүенсә, ошо арала ауылдарҙағы төрлө хәлдәр хаҡында 53 хәбәр килгән. Район үҙәк дауаханаһында диспансерлаштырыуҙың үҙ яйы менән барыуы, ҡалған эштәрҙең планға ярашлы башҡарылыуы тураһында белдерҙеләр. Янғын һағы часынан бер аҙна эсендә өс янғын булыуы, ут һүндереүҙә Яҡшембәт ауылынан ирекле дружинаның әүҙемлек күрһәтеүе билдәләнде. Сауҙа, коммуналь хужалыҡ, элемтә, электр селтәрҙәре, мәҙәниәт тормошо – ҡыҫҡаһы, район тормош-көнкүрешенең бер генә өлкәһе лә иғтибарһыҙ ҡалманы. Ошо мәсьәләләр араһында республика, район баҫмаларына яҙылыу мәсьәләһе лә ҡаралды: Тимербай, Кинйәабыҙ, Төкән, Ульяновка, Ялсыҡай, Марьевка, Яңы Муса, Бәләкәй Муса, Михайловка ауылдарында (уҡытыусыларҙы иҫәпкә алмағанда), исмаһам, бер данаға ла яҙылмағандар бар. Шулай уҡ Таймаҫ, Керәүле-Илюшкин, Шәбағыш, Мораптал, Абдул почта бүлексәләре буйынса ла матбуғатҡа бик һүлпән яҙылалар. Шулар менән бер рәттән, Молокан, Бөгөлсән, Ермолаевка, Отрада почта бүлексәләренә ҡараған ауылдарҙа гәзит-журналдарға яҙылыу ярайһы уҡ һәйбәт ойошторолған.
Һөйләшеү барышында район башлығы ауыл хакимиәттәре етәкселәре алдына шундай талап та ҡуйҙы: фермерҙар үҙ отчеттарын урындағы үҙидара органына күрһәтергә тейеш, сөнки ауыл башлыҡтарының кемдең күпме сәскәнен, урғанын, йәғни нимә менән йәшәгәнен белеп тороуы мөһим.
Бер ҡыҙыҡ фактты айырым билдәләп үткем килә: Көйөргәҙе ҡатын-ҡыҙҙары араһында ысын мәғәнәһендә эмансипация тигән нәмә көслө икән. Ауыл хакимиәттәре башлыҡтарының 50 проценты (!) – нәфис зат вәкилдәре һәм, Әхәт Йәүҙәт улының һүҙҙәре менән әйткәндә, улар ысынлап эшләй белә. Мәҫәлән, Керәүле-Илюшкин ауыл хакимиәтенә ҡараған ауылдарҙың йәшәйешен нәҡ ошо көсһөҙ зат вәкиле – Эльза Васильева 30 йылдан ашыу инде еренә еткереп ойоштора. Шул арҡала был ауыл биләмәһе һалым йыйыу буйынса 12 муниципалитет араһында яҡшы күрһәткестәргә өлгәшә.
Оперативка тамамланғас, Әхәт Йәүҙәт улы менән бер-ике ауыҙ һүҙ ҡатышып алыу мөмкинлеге тыуҙы.

Тәжрибә эшләй-эшләй
туплана

Башлыҡҡа үҙ һорау-үтенесе менән килгәндәрҙе тыңлап, бер аҙ ғәжәпләнеп ҡуйҙым: ҡыҙыҡ, күпселек мәсьәләләрҙе, район етәксеһенә килеп етмәйенсә, урында уҡ хәл итергә лә мөмкин ине бит. Мәҫәлән, Молокан ауылынан 25 йыл стажлы уҡытыусы Нина Йәнбирҙина мәктәптәрендә класс-комплект тулмау арҡаһында сәғәттәр етмәүе һәм Ермолаевкаға йөрөп эшләргә тәҡдим итеүҙәре, ә уның пенсияға бары тик 1,5-2 йыл ҡалыуы, шунлыҡтан уны үҙ ауылындағы мәктәптә эшләп тултырырға теләүен белдерҙе. Башлыҡ, әгәр бөтә хәлдәр ҙә уға бәйле булһа, мотлаҡ ярҙам итер ине лә бит. Район хакимиәтенең мәғариф бүлеге начальнигын саҡыртып, Нина Васильевна өсөн яйлыраҡ варианттарҙы ҡарарға тәҡдим ителде.
Тағы ла бер ҡатын, үҙенә ер биләмәһе һатҡан кешенең мутлашыуына зарланып, ғәҙеллек юлларға ярҙам итеүҙәрен һорап килде. Район етәксеһе ер эштәре буйынса белгесте саҡыртып, хәлде асыҡлап, булышлыҡ итергә ҡушты.
Фермер хужалығы булдырам тип янып йөрөгән Федор Нестрогаевтың да мәсьәләһе тейешле ерендә яйға һалыныр ине, тик Ҡотләхмәтов уны ла иғтибарынан ситтә ҡалдырманы.
Әхәт Йәүҙәт улы ипотекаға фатир алырға йыйынған йәш ғаиләгә банктан кредит алыу мәсьәләһен дә тиҙ генә көйләне. Ни тиһәң дә, абруй менән тауҙар аҡтарырға мөмкин.
Шулай ҙа үтенес менән килеүселәр араһынан иң мохтажы янғын арҡаһында өйһөҙ тороп ҡалған ғаилә Ҡотлоюл ауылынан Фидалия менән Ишбулды Боҫҡановтар булғандыр. Мунсаһында электр утынан сыҡҡан янғын “һә” тигәнсе өйөнә үрләгән. Ҡарағай бүрәнә сайырлы бит инде – утты һүндерә алмағандар. Эйелгән башты ҡылыс сапмаҫ, тигәндәй, хакимиәткә ярҙам һорап барыуҙан башҡа әмәл ҡалмаған. Башлыҡ уларға мөмкин тиклем ярҙам күрһәтеләсәген белдерҙе.
Ҡабул итеүгә килгән Үрге, Урта, Түбәнге Бабалар, Көйөргәҙе ауылдары старосталарын Әхәт Йәүҙәт улы йылмайып ҡаршыланы.
— Шунан, һөйләп ебәрегеҙ, һеҙҙе тағы ниндәй мәсьәлә йөрөтә? – тигәс, башлыҡ минең өсөн аңлатма бирҙе. – Был егеттәр тупһаны “һыуытмай”. Ул мәсьәлә “һаҡаллы” инде ул...
Көйөргәҙе йылғаһы аша күпер төҙөү эшенең, ысынлап та, осо-ҡырыйы күренмәй икән. Тиҫтә йылдар дауамына һуҙылған был проблема буйынса республиканың тейешле ведомствоһына яңыраҡ ебәрелгән мөрәжәғәткә яуап бер ҙә тынысландырырлыҡ түгел: күпер төҙөү байтаҡ йылдарға кисектерелгән. Урындағы “Осҡон” кооперативы үҙ көсө менән төҙөп ҡараған күперҙе, тик яҙғы ташҡын уны ағыҙып алып киткән.
Старосталарҙы борсоған икенсе мәсьәлә – Көйөргәҙе йылғаһының ташҡын һайын ауылдарға яҡынлашыуы. Шуға күрә йылғаны кире үҙ йырынына төшөрөү сараһын күреү мотлаҡ тиелде. Өсөнсөһө – Урта Баба ауылы аша үткән яҙғы гөрләүек арҡаһында барлыҡҡа килгән йырынды бөтөрөү, тағы ла ауылға тәбиғи газ үткәреү мәсьәләһен хәл итеү. Уҙамандар йөкмәп килгән мәсьәләләрҙең дүртенсеһе – ауыл халҡының сабынлыҡһыҙ ҡалыуы, бишенсеһе – был ауылдарға Күмертауҙан автобус йөрөтөү ихтыяжы... Ҡыҫҡаһы, егеттәр күтәргән мәсьәләләрҙең барыһы ла ауылдарҙың көнкүреш-тормошона бәйле.
...Район башлығының кабинеттан сыҡмай башҡараһы эше төштән һуңға ла ҡалды: урындағы ҡаҙнаға һәм бюджеттан тыш фондтарға түләү буйынса бурыстарҙы бөтөрөүгә арналған комиссия ултырышына һалым түләмәгән йәмғиәттәр, шәхси эшҡыуарҙар, ауыл хужалығы кооперативы етәкселәре менән баш бухгалтерҙары саҡырылды. Ишембай һалым инспекцияһы начальнигы урынбаҫары бурыстарын түләй алмағандарға кәңәш-тәҡдимдәрен еткерҙе. Бурыслылар исемлегенә ингәндәр араһынан шәхси эшҡыуар Елена Гричушкина, һалым проценттары артыу сәбәпле, үҙенең банктар алдында ҙур бурысҡа батыуын белдерҙе. Баҡһаң, районда йөҙгә яҡын эшҡыуар нәҡ ошо сәбәпле йыл башынан үҙ эшмәкәрлеген туҡтатырға мәжбүр булған.

Старосталар
киләсәкте хәстәрләй

Урта Бабала беҙҙе ауыл старосталары көтөп торған. Тауҙан төшкән яҙғы гөрләүектең шул тиклем дә көскә эйә булыуын әйт әле: өс-дүрт метр тәрәнлектә йырын барлыҡҡа килгән, һәм ул йылдың-йылы өйҙәргә яҡынлаша. Ауылдың бер яғынан икенсеһенә ошо соҡор аша сығыу өсөн Урта Бабаның ир-егеттәре, ике-өс йыл элек йыуан торба һалып, баҫма эшләгән булған, әммә бөгөн баҫма ла, торба ла юҡ (торба балсыҡ аҫтында күмелеп ҡалған). Урындағы хакимиәт башлығы Рәүеф Тимерхан улы, күрше Ырымбур өлкәһе егеттәре менән һөйләшеп-килешеп, шул торбаны ҡаҙып сығарыр өсөн экскаватор алып килгән. Һәм әле ир-уҙамандар мәж килә ине.
Күмәкләшеп бер машинаға тейәлеп, Көйөргәҙе йылғаһының үренә, үҙ йырынынан ситкә тайпылып, ауылдарға табан яңы юл алып аҡҡан еренә киттек. Үҙидара вәкилдәренең ниәте – район етәкселеге ярҙамында йылғаны үҙ йырынына кире ҡайтарыу, юғиһә Көйөргәҙе ике-өс йылдан Үрге Баба, Көйөргәҙе, Урта Баба ауылына барып етәсәк. Ауыҙын асһа, үпкәһе күренергә торған ауыл халҡы, йорттарын һүтеп, икенсе урынға күсереп һала алмай, шунлыҡтан тейешле сараһын алданыраҡ күреү яҡшыраҡ, тип йөрөүҙәре инде ауыл старосталарының.
— 2010 йылда был эште бер тапҡыр башҡарғайныҡ инде, — тип район башлығы бейек ярлы йырынды күрһәтте. – Тик, күреүебеҙсә, тәбиғәт кешенән көслөрәк. Ярар, егеттәр, эш күләме ҙур, шулай ҙа мәсьәләне хәл итербеҙ.
Урта Баба ауылы старостаһы Хәсән Сәғитов, “Башҡортостан” гәзитенән икәнемде белгәс, бер аҙ аһ-зарын һөйләне:
— Беҙҙең ауыл һәр яҡлап ситләтелгән. Газ да килеп етмәне, әбейҙәргә ҡышҡа өсәр-дүртәр йөк утын һатып алыуы ҡиммәткә төшә. Өҫтәүенә баллонлап һатылған газ ҡиммәтләнеп китте – берәүһе 650 һумға төшә. Уныһы ла бер айға етһә-етә, етмәһә юҡ. Күперҙән дә уңманыҡ...
Күпер, тигәндән, ысынлап та, яҙғы ташҡында Урта Баба ауылы “оло ер”ҙән киҫелеп ҡала. Хәйер, Көйөргәҙе йылғаһы аша сығыу — ауыл халҡы өсөн өҙлөкһөҙ бәлә. Әле урындағы хужалыҡ ике ярҙы күпер менән тоташтырған – уныһының да ваҡытлыса икәне күренеп тора. Район башлығының машинаһы йылға аша сыҡҡанда йөрәгемде ҡулыма алып ултырҙым.
— Күпер тураһында күптән республика кимәлендә һүҙ алып барыла, тик әлегә ошондай ваҡытлыса ҡоролмалар менән ҡәнәғәтләнергә тура килә. Һәр нәмә аҡсаға бәйле. Бер нисә йыл элек ауылға илткән ошо юлға ҡырсынташ түшәттек. Ә газ үткәреүгә килгәндә, бер уйлап ҡараһаң, киләсәкте белеп булмай. Газға хаҡ һаман арта, кем белә, бәлки, утын яғыу арзаныраҡҡа төшөр әле... — тине Әхәт Йәүҙәт улы, ҡайтыр яҡҡа табан ыңғайлағас.
Район хакимиәтенә киске сәғәт 7-гә генә кире килеп еткәйнек, Күмертау АТП-һынан шылтыратып, Үрге, Урта, Түбәнге Бабаларға автобус маршруты тиҙҙән хәл ителәсәген хәбәр иттеләр.
Әхәт Йәүҙәт улы эш урынында ҡалды – яңы килгән почта, башҡа документтар менән танышаһы бар. Ә мин ҡайтыр юлға сыҡтым. Етәксе янында бер көн генә булып, арып, арманһыҙ булып ҡайтып индем өйгә. Көндәлек эш тәртибе шул рәүешле ҡоролған кешегә Хоҙай түҙем бирһен!

* Райондың майҙаны – 2235 кв. км (республика биләмәһенең 1,55 проценты). Административ-территориаль бүленеш 12 ауыл хакимиәте биләмәһенән ғибәрәт. 25,1 мең кеше йәшәй (республика халҡының 0,6 проценты).
* Район иҡтисадында мәшғүл кешеләр – 9,3 мең кеше, шуның 4,5 меңе – шәхси эшҡыуар.
* Районда һигеҙ урта һәм бәләкәй сәнәғәт предприятиеһы, икешәр төҙөлөш һәм торлаҡ-коммуналь хужалыҡ предприятиеһы, дүрт ҙур ауыл хужалығы ойошмаһы, 157 КФХ, 9,25 мең шәхси ярҙамсы хужалыҡ эшләй. Район иҡтисадына төп өлөштө Ермолаевка спирт-араҡы комбинаты, “Көйөргәҙе һөтө”, “Көйөргәҙе газтехсервис”, “Сандин”, “Ремонтсы”, “Забарив Агро” яуаплылығы сикләнгән йәмғиәттәре, “Көйөргәҙе” ҡулланыусылар йәмғиәте, Киров исемендәге һәм “Осҡон” кооперативтары индерә.