Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте

Муйылдарға ла яҡлау кәрәк.

“Муйыл бәлеше”. Ҡамыр ризыҡтары һатыла торған кибеттең витринаһында ошо яҙыуҙы күргәс, ҡыуанып киттем. Беҙҙең яҡта әсәйҙәрҙең муйылдан бешергән ләүәше иҫкә төштө. “Бер телем булһа ла шул бәлеште ашайһы ине”, – тип уйланым, һағынып... Тик өмөтләнеүем бушҡа булды: ҡамыры ла, муйылы ла мин көткәнгә оҡшамаған ине.

Ысын түгел, тәмләткес

Иртәгәһенә йәнә шунда инеп, бының ҡайһы яҡтан килгән муйыл джемы икәнлеген белергә булдым. “Беҙҙеке түгел, Ҡытайҙыҡы бит ул. Ысын муйыл һалғандар тип уйлайһыңмы, аҙыҡ-түлеккә өҫтәмә, тәмләткес кенә. Нимәгә аптырайһың, бөтә ризыҡ “ҡытайский” бит хәҙер...” – тине һатыусы.

Әрнеп, һыҡранып ҡайттым кибеттән. Тыуған яҡтың тиҫтәләгән саҡрымдарға һуҙылып, Ергәйеш, Ҡаҫмарт йылғалары ярҙарын ҡаплап үҫкән муйыллыҡтар иҫкә төштө. Яҙын шау ап-аҡ сәскәгә күмелеп, тирә-яҡҡа ҡабатланмаҫ хуш еҫен таратып үҫкән ағастар ҙа һыҡранды кеүек тойолдо. Ә бит уларҙың ваҡытында емештәрен көскә күтәреп, һығылып-бөгөлөп ултырған саҡтары бар ине. Емештәре иһә эре, итле, һутлы. Ашай-ашай ауыҙ бөрөшөп бөтә, ләкин туҡтап булмай... Йәл, күптән инде ундай муйыл ағастарын күргәнем юҡ.

Һындырып ҡоротоп бөттөк...

Беҙ үҫмер саҡта муйыл ишелеп уңғанда кешеләр уны күпләп йыйып, киптереп, әҙерләүҙәр конторалары аша дәүләткә тоҡлап тапшырҙы. Урынына аҡсалата, әйберләтә түләү алдылар. Әлбиттә, тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тураһында әйтеүсе лә, муйылды дөрөҫ йыйыу ҡағиҙәләрен өйрәтеүсе лә, тыйыусы ла булмаған. Ул йылдарҙа муйыл ағастарын һындырып, төбөнән сабып, ауҙарып йыйҙылар. Шулай итеп, беҙ киләсәк быуынға йолҡҡоланған, умырылған ағастар ғына ҡалдырҙыҡ. Бер кем дә уларҙы арттырыу, исмаһам, һаҡлау тураһында уйламаған.

Ул муйыллыҡтар иһә нисәмә быуат аша беҙгә йәдкәр итеп бирелгән, быуындан быуынға тапшырыла торған ҡиммәтле байлыҡтарҙың береһе булған. Ә беҙ уны бер нисә йыл эсендә төбө-тамыры менән йолҡҡанбыҙ, хатта урыны менән ҡоротҡанбыҙ ҙа! Бигерәк тә кеше йәшәгән төбәккә яҡын ағастарға ныҡ эләккән, күрәһең: ауылға терәлеп үҫкән, емеш­тәренә көсө етмәгән ағас күренәме хәҙер? Муйылдарҙы ғына ҡоротмағанбыҙ, үҫеп килгән балаларға беҙҙе ашатҡан, дауа­лаған тәбиғәткә ҡарата аяуһыҙ, һаҡһыҙ ҡараш тәрбиәләгәнбеҙ, насар үрнәк күрһәткәнбеҙ. Ә тәбиғәт, бала кеүек, йылы ҡарашты, тәрбиәләгәнде, һаҡлағанды, үҫтергәнде ярата.

Муйыл емеше — мең сирҙән дауа, тәнгә сихәт бирә торған дарыу ҙа, ризыҡ та. Уның емеше лә, сәскәһе лә, ҡайыры ла файҙалы икәнен фән иҫбатлаған. Иммунитетты күтәрә, ҡанды таҙарта, тамырҙарҙы нығыта, яраларҙы йүнәлтә, һыуыҡ тейһә лә шифалы, эс китеүен баҫа һәм башҡалар. Сәйгә ҡушып, кипкән емештәрен ҡыш буйы самалап эсеп торһаң, күпме витамин организмды нығытып, киҙеү-фәләнгә кәртә булып тора. Ә кипкән емештәрен ебетеп, джем яһап, бәлеш бешерһәң, телеңде йоторлоҡ була. Ундайҙы бер кибеттән дә таба алмайһың.

Ауылға ҡайтҡанда юлдағы бер магазинға ингәйнем. Стенала белдереү күрҙем. Унда киптерелгән үләндәр, муйыл ҡабул итәләр икән. Хаҡтары ла яҙылған. “Былай ҙа аҙ ғына ҡалған муйылдарҙы һаман яфалайҙар икән”, – тип уйланым. Минеңсә, беҙҙең Ейәнсура районында уны ҡабул итеүҙе ун йыл самаһына тыйып торһаң да, таман булыр. Шунһыҙ, ғөмүмән, муйылһыҙ ҡалыу ҡурҡынысы бар. Үҙ ҡулыбыҙ менән беҙҙең һаулыҡ һағында торған, йәшәргә көс-ҡеүәт биргән ризыҡты юҡҡа сығарабыҙ бит.

“Ой, әүкәйем, нисек төшәм?”

Ә муйыл йыйыу үҙенә күрә күңелле, рәхәт ваҡыт булған. Бер йәйҙә әсәйем, күрше Алма инәй туғайға киттек. Көн йылы, матур. Ауылдың осона сығыуға уҡ суҡ емешле ағас тап булды. Уның төбөнә әйберҙәребеҙҙе ҡуйҙыҡ. Әсәйем көслө, ныҡ ине. Ул муйыл ағасын һындырмайынса ғына эйеп тора, беҙ тиҙ генә тирәбеҙ. Иҙелеп тормаһа, ҙур сепрәк йә клеенка йәйәбеҙ ҙә эйгән ботаҡтарына таяҡ менән һуғып алабыҙ. Төшкән сүптәрен, япраҡтарын сүпләйһең дә муйылын күнәгеңә тултыраһың. Уныһы киптереүгә һәйбәт, кипкәс, ваҡ-төйәк сүптәрен елдә елгәрәһең. Варенье, джемға иһә бөртөкләп кенә йыяһың.

Ул көндө лә әсәй бигүк ҡалын олонло булмаған суҡ ҡына муйылды эйҙе лә Алма инәйгә: “Әүкәй (ул һүҙҙе беҙҙең яҡта ҡатын-ҡыҙҙар бер-береһенә яҡын күреп әйтә ине, хәҙер ҡулланыламы икән, белмәйем), һин осонаныраҡ тотоп тор. Мин хәҙер эйгән ерҙе ебәрәм дә киләм, осонан үҙем тотам, һеҙ тиреп алырһығыҙ”, – тине. Эйелгән ағасты тотоп торорға күп көс кәрәк. Ә беҙ – бала-саға. Бына шунда инде көтөлмәгән хәл килеп сыҡты. Алма инәй еңел кәүҙәле ине. Әсәйем олондан ҡулын ысҡындырыуы булды, муйыл яҙылып китте, ә Алма инәй ике ҡуллап тотоп торған еренән муйыл ботағына аҫылынып өҫкә менеп тә китте. ”Ой, әүкәйем, нисек төшәм?” – тип ҡысҡыра үҙе. Беҙгә ни, балаларға, ҡыҙыҡ. Көләбеҙ (көлөрлөк урын булмаһа ла).

Ә әсәйем Алма инәйгә: “Ҡулыңды ысҡындыра күрмә, килеп төшһәң, аяҡтарың һыныр. Түҙ, хәҙер кире эйәм ағасты”, – тип ҡысҡыра. Үҙе муйыл ағасына барып тотондо. Әллә борсолоуҙан, килеп сыҡмай бит. Алма инәй ағаста аҫылынып тора, беҙ, йүләрҙәр, көләбеҙ. Әсәй ағасты тарта ла тарта. Шунан нисектер, бөтә көсөн йыйып, эйҙе барыбер муйылды. Алма инәй иҫән-аман ергә төштө. Шунан бергәләшеп рәхәтләнеп көлөштөк. Әсәй менән осрашҡан һайын, ул “осошто” көлөп иҫкә төшөрҙөләр (хәҙер икеһе лә гүр эйәһе инде, урындары ожмахта булһын). Бына шулай күңелле ине муйыл йыйырға барыуҙары.

Тыуған яғым Ейәнсураға ҡайтҡан саҡта муйыл бешкән осорға тура килгәнем бар. Ҡаҫмарт, Ергәйеш ярҙарын биҙәп үҫкән, йылғаларҙы йәйге ҡыҙыуҙан, кибеүҙән һаҡлап торған, яҙын күҙҙәребеҙгә нур, тирә-яҡҡа йәм өҫтәп, ап-аҡ сәскәлә ултырған муйыл ағастары янынан үтә юлым. Тик береһенең дә, емештәрен күтәрә алмайынса, һығылып-бөгөлөп ултырғанын күргәнем юҡ. Емештәре һирәк-мирәк кенә. Кешеләргә үпкәләгәндәй, беҙҙе күрергә теләмәгәндәй кеүек күренә улар миңә...




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 008

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 368

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 3 916

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 3 811

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 173

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 3 390

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 2 932

Йоҡларға ҡурҡам...

Йоҡларға ҡурҡам... 30.03.2019 // Йәмғиәт

Баҡыйлыҡҡа күскәненә тиҫтә йылға яҡын ваҡыт уҙһа ла, әсәйем һуңғы арала төшөмә йыш инә башланы....

Тотош уҡырға 3 504

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була?

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Ҡул эштәре менән булыу, аш-һыу бешереү, бейеү, һүрәт төшөрөү, спорт уйындары... Ә һеҙҙең ғаиләнең...

Тотош уҡырға 1 892

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә 29.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостандың 100 йыллығына арналған саралар дауам итә. Бөгөн, мәҫәлән, Хәйбулла районы үҙәге...

Тотош уҡырға 1 912

Сарыҡ нисек тегелә?

Сарыҡ нисек тегелә? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы тарих һәм тыуған яҡты өйрәнеү музейында башҡорттоң традицион аяҡ кейеме – сарыҡ тегеү буйынса...

Тотош уҡырға 2 072

15 апрелдә башлана

15 апрелдә башлана 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы районы хакимиәтендә подъездарҙы төҙөкләндереү буйынса республика программаһының тормошҡа...

Тотош уҡырға 1 840