Һәм ул уҡ шанлы дәүерҙәр, данлыҡлы тарих, дәһшәтле йылдар аша сойорғоп үткәндәребеҙҙән бөгөнгө заманыбыҙға ялҡынлы сәләм булып, аңдарҙы ярып килеп ҡаҙалды. Атай-олатайҙарыбыҙҙың был аманатын ошо көндәрҙә Ғафури районының Имәндәш ауылында үткән “Мәргән уҡсы” уҡтан атыу буйынса республика милли фестиваленә барған һәр мил­ләттәш тойғандыр. Бында бөтә нәмә йәнгә яҡын. Хатта респуб­ликабыҙ тарихында яңы бер этник дәүер асылғандай. Шулай булмай ни, беренсе тапҡыр үткәрелде бит башҡорттоң хәрби һәм ғөмүми йәшәү рәүешенә ҡағылған милли уҡтан атыу бәйгеһе. Иң мөһиме, тәүгә үткәрелеүенә ҡарамаҫтан, ул халыҡ-ара кимәлде лайыҡлы күтәрҙе.


Ҡунаҡтар ҙа ҡайҙан ғына кил­мәгән – Швейцариянан, Ҡы­тайҙан, Литванан, Польшанан һәм Рәсәйҙең башҡа төбәктәренән. Улар тамаша ҡылып та, ҡатна­шыу­сы була­раҡ та үҙҙәренең уҡсы тормошонан тәжри­бә­ләре менән уртаҡ­лашты, бәйге­селәрҙең эштә­рен баһаланы, оҫта­лыҡ дәрестәре күрһәтте. Әйтәйек, Литванан килгән Томас атлы уҙаман, Ҡытайҙа үткән Милли уҡтан атыу бу­йынса донъя чемпионатында III урын алған. Бөгөнгө көндә Норвегия­ла мебель эшләп һатыу менән мәш­ғүл был егет уҡ атыу менән алты йыллап шөғөлләнә икән. Фестиваль барышында ла уҡсыларға кәңәштәре менән ихлас уртаҡлашты. Әйткән­дәй, Томас Поцюс “Баш­ҡорт­остан” гәзитенең махсус призына ла­йыҡ булды. Бынан тыш, милли һы­ҙаттар менән яһалған башҡорт хәнйәре лә уға эләкте. Башҡа бәй­геселәр ҙә буш ҡалманы, әлбиттә. Уҡсыларҙың һәр ҡайһыһы Баш­ҡорт­остан Хө­күмәте исеменән Премьер-министр урынбаҫары Салауат Сәғитовтың, Бөтә донъя башҡорт­тары ҡоролтайы Башҡарма коми­тетының, Мәҙәниәт министр­лы­ғы­ның, Ға­фури районы ха­кимиә­тенең, “Любизар” 1-се баш­ҡорт атлы полкы хәрби-тарихи клубының Рәх­мәт хаттары, дипломдары менән бүләк­ләнде.
Ә шулай ҙа ир-егеттәр менән бер рәттән уҡ атҡан ҡатын-ҡыҙҙар тура­һында ла әйтеп китмәһәк, яҙыҡ булыр. Бына улар: Бөрйән ҡыҙы Ро­залиә Зарипова, Литванан – Инга Вишняускас, Омск өлкәһенән – Динара Таскынбаева менән Анастасия Старцева.
Әлбиттә, бәйге еңелдән булманы. Ни тиһәң дә, был күңел асыу сараһы түгел, ә милләтте рухи тәрбиәләү, үҫеп килгән быуында үҙ милләтенә, тыуған иленә, тарихына ҡарата һө­йөү уятыу, милли йола­ларҙы тер­ге­ҙеү йәһәтенән етди әмәл. Һәр хәлдә, республикала милли уҡ-һаҙаҡтан атыу йолаһын тергеҙеү, үҙаллы шө­ғөлләнгән уҡсыларҙың оҫталыҡ­тарын камиллаштырыу, уҡ-һаҙаҡ­тың традицион алымдарын өйрәнеү, милләт-ара уҡсы­ларҙы берләш­тереү, йәш быуында илһөйәрлек тәрбиәләү йә­һә­тенән ҙур уңыштарға өлгә­шелде, тип ышаныслы әйтергә була. Был йәһәттән тәү сиратта ойош­то­роу­сы­ларҙың – Мәҙәниәт министр­лы­ғы­ның, Республика халыҡ ижады үҙә­генең, Ғафури районы ха­ки­миә­тенең, Юлай Ғәлиуллиндың, Рафаэль Амантаев­тың, “Любизар” 1-се баш­ҡорт атлы полкы” хәрби-тарихи клубының өлөшөн билдәләп үтеү мөһим. Республика тормошонда яңы дәүер асылды, яңы кимәл яуланды, этник йәһәттән яңы һулыш һуланды, йәш быуындың ҡулына бөтөнләйе менән бер заман шөғөлө тотторолдо. Әйҙә, уҡ-һаҙаҡҡай тигән ҡоралыңды әтмәләп ал да бейектәрҙән-бе­йеккәрәк талпын!
Ә бит быға тиклем һәр төбәктән мәргәндәр булған хәлдә лә, улар атай-олатайҙарыбыҙҙың уҡсы бу­лараҡ ниндәй мәшһүр юлдар үткәнен һағынып ҡына иҫләй ине. Тарихы­быҙ­ға күҙ һалғанда, әле X быуат­тарҙа уҡ башҡорттарҙың уҡ-һаҙаҡ, һөң­гө, ҡылыс менән ҡорал­ланған ике меңдән торған һыбайлы ғәскәре Хазар ҡағанаты армия­һында ил сиген һаҡлаған, 1229 йылдарҙа Алтын Урҙаның утыҙ меңләгән ғәскәренә ҡар­шы арыҫ­ландай һуғышып, сиреү­ҙең ҡанаты аҫтында ҡалырға яҙһа ла, Уралын баҫып алырға бирмәгән, Ливон һуғышын, рус-поляк, Ҡырым, рус-швед, рус-төрөк һу­ғыштарын, Хивинск, Азов походтарын, 1812 йыл­ғы Ватан һуғы­шында ат өҫтөндә уҡ-һаҙаҡ менән ҡорал­ланған баш­ҡорттарҙың бе­ренсе­ләрҙән булып Парижды бәреп инеп яулап алғанын, Крәҫтиәндәр, Бөйөк Ватан һуғыш­та­рында илба­ҫарҙар­ҙың пулемет, танкыларына ҡаршы уҡ яуҙырған, ҡылыс менән ҡаршы һыбай сапҡан ҡаһарман олатай­ҙарыбыҙҙы оно­тор­лоҡмо ни?! Ә бөгөн беҙ “Мәргән уҡсы” фестивале менән ошо баш­ҡорт яугирҙә­ренең хәтерен яңырт­тыҡ. Юҡ, бер беҙҙең милләт кенә уҡ-ян менән яу сапмаған, уныһы ба­рыбыҙға ла мәғлүм. Шунлыҡтан бө­гөн төрлө илдәрҙән килгән бәй­ге­се­ләр тарихыбыҙҙы тыңлап бер ҡы­уан­һа, үҙҙәренең тарихын­дағы ур­таҡ­лыҡ­тарҙы күреп тағы шатланды.
– Әлегә өйрәтелгән аттарыбыҙ юҡ. Шуға ла бәйгеселәр яһалма аттарға атланды. Киләсәктә был кәмселектәрҙе бөтөрөп, бәйгесе­ләргә алдан уҡ күнекмәләр үткәреп, фестивалгә юғары әҙерлек менән килергә иҫәп. Хәйер, был фестиваль өсөн генә лә кәрәкмәй. Ғөмүмән, балалар мәктәп йәшенән алып милли уҡтан атыу менән шөғөлләнһен ине. Ә бының өсөн махсус клубтар, түңәрәктәр асыу шарт, сөнки балалар һәм йәш быуын – милләттең киләсәге, улар һау-сәләмәт үҫергә тейеш! Ә бәйгегә килгәндә, уны Рәсәй киңлектәренә сығарып, асыҡ чемпионаттар рәүешендә үткәрергә ниәтем ҙур, – ти фестивалдең төп координаторы Юлай Рәфҡәт улы.
Бәйгегә килгәндә, бер нисә этапта көс һынашып, финалға ете егет үтте. Улар араһынан өс кенә еңеүсе билдәләнде: өсөнсө урынды Өфө­нән Рушан Хәсәнов алһа, икенсе урынға Сибайҙан Хөрмәт Таһиров исемле егетебеҙ лайыҡ булды. Ә инде беренсе урынды Омск өлкә­һенән килгән Даниил Вяткин яуланы. Улар бүләккә Рафаэль Аманта­евтың үҙ ҡулдары менән яһаған ҡаптыр­маһын һәм ҡалъяһын алып ҡыуанды. Әйткәндәй, Омскиҙан йәмғеһе дүрт спортсы килгән ине, улар барыһы ла – “Кованая рать” хәрби-тарихи клубы тәрбиә­ләнеүселәре.
Беренсегә уҙғарылған бәйгелә үк уҡ атыу буйынса өс тапҡыр донъя чемпионы Ирмантас Вишняускас, оҙаҡ йылдар фәҡәт ошо спорт төрө буйынса шөғөлләнгән Ҡытай егете Алишер Ходжаев, хәрби-клубтарҙа шөғөлләнеп беренсе урындарға лайыҡ булған ҡаҙаҡ ҡыҙы Динара Таскынбаева, Василий Минин, Илья Колосов, халыҡ-ара, донъяуи бәй­геләр лауреаты Литва ҡыҙы Инга Вишняускас һ.б. тәжрибәле уҡсылар менән бер рәттән бер нисә ай ғына элек шөғөлләнә башлаған бәйге­селә­ребеҙ ҙә тәжрибә алғандыр, үҙҙәренең көсөн самалап ҡара­ғандыр һәм улар ҙа киләсәктә, һис шикһеҙ, ҙур уңыштарға ирешер.
Беҙ йәшәгән заман һәр бер бәндәһен уңлы-һуллы ҡағып-һуғып, глобаль селтәрҙәрҙә “дөйөм иҫәр­ләндереү” уйыны менән уйнатҡан бер аңлайышһыҙ мәлдә, йөрәге­беҙҙе ярып ингән милли үҙаңыбыҙ беҙҙең кем һәм ҡайһы аҫаба халыҡ­тың балаһы икәнебеҙҙе тағы ла бер тапҡыр иҫебеҙгә төшөрҙө түгелме?! Әгәр ер йөҙөндәге бөтә кеше лә башҡорт халҡының дан­лыҡлы ғүмер юлын белһә: “Минең башҡорт бул­ғым килә!” – тип әйтер ине... Ә һинең башҡортлоғоң ҡаның­да, булмы­шыңда, асылыңда, намыҫыңда... Барыһы ла һинән тора...

Гиом Дарлес,
Швейцариянан:
– Швейцарияның Женева ҡалаһынан килдем. Беҙҙә лә бындай саралар үткәрелеп тора, “Урта Азия” фестивалдәре тип атала, уҡтан аталар, ҡош менән һунар итеп ярышалар. Ә инде башҡорт тигән милләт барлығын бынан биш йыл элек белдем. Шунан бирле ҡыҙыҡһынам. Миндә “Урал батыр” китабының оригиналы һәм урыҫ, француз теленә тәржемәләре бар. Милли батырығыҙ Салауат Юлаевтың һәйкәле бик оҡшай. “Етегән” риүәйәтенең тарихы ла тетрәндерҙе. Бөрйәнде икенсе Швейцария, тиҙәр. Ысынлап та оҡшашлыҡ бар. Ул яҡтарҙа булғаным да бар, Шүлгәнташ мәмерйәһенә барҙым, унда бөтә туристар йөрөгән юлдарҙан түгел, шәхсән ҡыҙыҡһыныуым арҡылы экспедиция менән эскәрәк үтеп, төптән өйрәнеү бәхете тейҙе.
Ғөмүмән, оҡшай миңә был халыҡ һәм Башҡортостан!

Динара Таскынбаева,
Омск ҡалаһынан:
– “Кованая рать” хәрби-тарихи клубында шөғөлләнәм. Беҙҙә лә уҡ атыу йолаһын тергеҙеү бара. Башҡорт тигән халыҡтың барлығын тарихтан уҡып белһәм дә, был яҡтарға тәүгә килеүем. Бында бик матур, тәбиғәт илһамландыра. Беҙгә, ҡала ерлегенән килгән кешегә, Башҡортостан ожмах кеүек күренде. Әммә тәбиғәт шарттары ҡырыҫ. Айырыуса ел көслө ваҡытта сәпкә уҡ атыуы еңел булманы, ә шулай ҙа был ерҙәрҙе килеп күреүем, тарихи башҡорт ерҙәрендә бындай милли бәйгелә ҡатнашырға мөмкинселек алыуым менән шатмын.

Алишер Ходжаев,
Ҡытайҙан:
– Сығышым менән Өфөнәнмен. Ҡы­тайҙа йәшәйем. Фестиваль беренсе тапҡыр ғына үткәрелгәс, етешһеҙ­лектәре лә бар. Быны мин донъяуи кимәл менән сағыштырып әйтәм, һәм киләсәктә Башҡортостанда ла юғары кимәлдә уҡсылар фестивале үтер тип ышанам. Ә шулай ҙа байрам башҡорт милләтенең йөҙөн, асылын тулыһынса асып биреүе менән күңелемдә ҡалды, уның милли һәм рухи яҡтан көслө булыуы бик үҙенсәлекле килеп сыҡты.
Форсаттан файҙаланып уҡ тураһында бер нисә һүҙ әйтеп үтер инем. Ысынында башҡорт һәм ҡытай уҡтары оҡшаш булған ул. Әгәр беҙ V–VI быуаттарҙы күҙ уңында тотһаҡ, хәҙерге Башҡортостан менән Ҡытай ерҙәрендә йәшәгән халыҡтарҙың уҡтары бер төрлө булған. Улар төрки уҡтар төрөнөң Һундар тармағына ҡараған. Әлбиттә, был төрҙәр XIX быуатта айырылған, Ҡытайҙа оҙон, хәрби уҡ Тунгус-Маньчжур төрөндә булған, ундай уҡтар Монголия, Бүрәт, Урта Азия халыҡтарында ҡулланылған, ә Башҡортостанда ҡыҫҡа һәм еңел эшләнгән төрки төрҙәге уҡтар ҡулланылған. Мин үҙем бик күптән уҡ атыу менән шөғөлләнәм, уларҙың тарихын да белергә тырышам. Ә фәҡәт маньчжур уғын өйрәнеүемә бер йыл тирәһе генә. Башҡорт халҡына ла шуны теләйем: нимәлер эшләр өсөн бер ҡасан да һуң түгел. Бөгөн һеҙҙә беренсе тапҡыр ошондай ҙур байрам ойошторолған икән, киләсәктә уға уңышлы үҫеш теләйем!