Урындағы ҡоролтайҙарҙың башҡарма комитеттары 21ноябрҙә Өфөлә уҙасаҡ оло йыйынға делегаттар һайлау менән генә мәшғүл түгел, милләтебеҙҙе үҫтереүгә бәйле һәр проблема уларҙың иғтибар үҙәгендә. Стәрлетамаҡ һәм Ишембай райондарындағы башҡорт ҡоролтайҙарының ошо көндәрҙә уҙғарылған ултырыштары – быға асыҡ миҫал. Кәңәшмәләрҙә тел, ер һәм иман мәсьәләләре күтәрелде.

Стәрлетамаҡ районында баш­ҡорт теленең ҡулланыу даи­рә­һен киңәйтеүгә бәйле ҡанун­дар теүәл үтәлеп килә, “Баш­ҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тура­һын­да”ғы Закон ғәмәлгә ашырыла. Бөтә мәктәптәрҙә лә башҡорт теле дәүләт теле булараҡ өйрә­нелә. Тел һәм әҙәбиәт уҡы­тыусылары белемдәрен даими камиллаштыра, конкурстарҙа еңеү яулай. Муниципалитеттың 29 мәктәбендә йәмғеһе 35 баш­ҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡы­тыусыһы белем бирә. Урындағы ҡоролтайҙың башҡарма комитеты рәйесе, район хаки­миә­тенең мәғариф бүлеге етәксеһе Роберт Кәримов ошо мәғлүмәт­тәрҙе телгә алды.
– Халҡыбыҙҙың милли йолаларын тергеҙеү буйынса ла эҙмә-эҙлекле эш атҡарыла, – тине ул. – “Ҡаҙ өмәһе”, һабан­туйҙар, шәжәрә байрамдары даими үткәрелә.
Милли үҙаңды һаҡлап ҡалыу туған телде, мәҙәниәтте ҡур­са­лау­ға ғына ҡайтып ҡалмай, әл­биттә. Халҡыбыҙҙы ҡазалар һа­ғалап ҡына тора: эскелек, эш­һеҙлек, йәш милләт­тәштә­ре­беҙ­ҙең ауылдарҙан күпләп китеүе. Был күренеш Айыусы ауылын да урап үтмәгән. Ауыл биләмәһе ха­кимиәте башлығы Хәмдиә Вахитова ошо хаҡта һөйләне. Хә­йер, демография һәм ур­ба­ни­зация мәсьәләләре бер Айыусыға ғына ҡағылһа икән ул. Райондың бер генә ҡул бар­маҡтары менән иҫәпләп сығыр­лыҡ башҡорт ауыл­дарының һәммәһенә хас был проблема. Улай ғына ла түгел, ауылда йәшәп тә, балаларын ҡа­ла интернаттарында урыҫса уҡыт­ҡан ата-әсәләр юҡ түгел. Был күренеш бигерәк тә уйландыра: үҙҙәре теләп ебәрәме улар ҡалаға сабыйҙарын, әллә мәжбүрҙәрме?!. Һәр хәлдә, ауыл яҙмышын билдәләүсе мәктәптәр балаларға мохтаж булып ҡала килә.
…Дөрөҫөн генә әйткәндә, баш­ҡорт ауылдарында өҫтәрәк телгә алған проблемалар һуңғыһы түгел. Әйтәйек, ҡайһы бер башҡорт ауылдарында юл асфальтлауға мохтаж, көрәш буйынса секциялар эшләмәй, донъя чемпиондарын үҫте­рерлек тренерҙар сит тараф­тарға эшкә юлланырға мәжбүр – был урындағы фермер, ҡорол­тай ағзаһы Ҡасим Ишембаевтың әсенеүҙәре.
Әлбиттә, проблемалар етерлек. Әммә һәр ваҡыт юғарынан талап итеп, власты әрләп кенә ултырыр заман түгел бөгөн. Халҡың өсөн үҙең нимә эш­ләнең? Тәү сиратта бына ошо һорауға яуап бирергә кәрәк. Хәйер, өйҙә ултырып ҡына хәбәр һатыуҙан ни фәтүә һуң?! Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы башҡарма комитеты ағзаһы, “Киске Өфө” гәзитенең баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева милләттәштәренә:
– Эшләп йөрөйөк, күреп йөрө­йөк, етешһеҙлектәрҙе барлап йө­рөйөк. Иң мөһиме – берҙәм булайыҡ, – тип юҡҡа ғына мө­рә­жәғәт итмәне был сарала. Ысынлап та, тәү сиратта ошо һорауға яуап бирәйек әле: халҡың өсөн үҙең нимә эшләп ҡараның?..
Ошондай уҡ сараны Ишембай башҡорттары ла үткәрҙе. Тел мәсьәләһенә туҡталғанда, эш бына нисек тора: райондың 2000-дән ашыу уҡыусыһы белемде башҡорт телендә ала – быға ҡыуанмау мөмкин түгел. Тағы бер мәғлүмәт: быйылғы башҡорт теленән тоталь диктант яҙыуҙа 700-ҙән ашыу кеше ҡатнашҡан – был да иғтибарға лайыҡ. Етешһеҙлектәр ҙә юҡ түгел. Мәҫәлән, уңыштары ме­нән район данын ғына түгел, мәғариф өлкәһендә республиканы ла алға әйҙәгән Ишембай ҡалаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге 2-се башҡорт гимназия-интернаты башҡорт телен пропагандалауҙа, уны һаҡлауҙа сикһеҙ эш башҡара. Әммә ошо уҡ белем усағында был йәһәттән төрлө проблемалар бар. Мәҫәлән, корпоратив статистика мәғлүмәттәре буйынса, башлан­ғыс класс уҡыусыларын тәрбиә­ләгән 145 ата-әсәнең 8 проценты (12 кеше) балалары менән башҡортса бөтөнләй һөйләш­мәй, ғөмүмән, туған телде аңламай ҙа. Шулай булғас, балаларға ни ҡала һуң? Баяғы һорау йәнә иҫкә төшә. Хәйер, бер өмөт күңелде йылыта: әлеге ата-әсәләрҙең балалары тәүге тапҡыр мәктәп тупһаһы аша үткәндә башҡортса белмәһә лә, икенсегә күскәс, маңҡорт ата-әсәһен үҙе өйрәтә башлай. Тик, әйтерһең, тел бер уҡытыусыға ғына кәрәк.
Шуныһын билдәләргә кәрәк: һөйләшеү эшлекле булды. Атап әйткәндә, аныҡ тәҡдимдәр ҙә әйтелде. Мәҫәлән, Ишембай ра­йоны территориаль йәмәғәт үҙидара­лыҡтары менән дан ҡаҙан­ған. Әммә бер Смаҡай менән генә сикләнергә ярама­ғанына инанды сарала район башҡорттары. Йәнә бер мәсьәлә – урындағы бер ауыл халҡы ерҙең юл менән бергә ҡуртымға бирелгәнлеге арҡаһында бе­сәнле­генә 1 километр урынына 7 километр аша урап йөрөргә мәжбүр.
Экологик хәлдәр ҙә борсой ҡоролтай ағзаларын. Районда төҙөләсәк сүп-сар полигоны һаулығыбыҙға зыян килтер­мәҫ­ме, тип уйлана улар.
…Нисек кенә булмаһын, һай­ланған делегаттар IV Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында әлеге мәсьәләләрҙе күтәреп сығасаҡ. Тимәк, боҙ ҡуҙғаласаҡ, әлегә шуныһына хушһынырға ҡала.