Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып...
Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып... Ғабдрахмандан һуң улы Һашим батшалыҡҡа килә. Уҡымышлы кеше булараҡ, атаһы кеүек төрки фәндәрҙе үҫтереүгә күп көс һала, “Инжил”де, “Тәүрәт”те ғәрәпсәгә тәржемә иттерә. Унан улы Хәҡәм батшалыҡ итә. Артабан етәкселеккә Икенсе Ғабдрахман килә. Иленә төрлө ерҙәрҙән ғалимдар индереүгә, мәктәптәрҙе, мәҙрәсәләрҙе үҫтереүгә күп көс һала ул. Үҙенең балалары ла ҙур белемле булараҡ таныла. Диңгеҙ буйлап һатыу серҙәре өйрәтелгәнлектән, сауҙагәрҙәр арта. Ғәрәп йүнселдәренең эшмәкәрлеген киңәйтеү маҡсатында күп итеп кәмәләр яһала, почта хеҙмәте булдырыла. Оҫта етәксе, ойоштороусы Икенсе Ғабдрахман, мәмләкәткә 31 йыл идара итеп, вафат була. Унан һуң тәхеткә бер-бер артлы Мөхәмәд, Минҙур, Ғабдулла батшалар килә.
Артабан Өсөнсө Ғабдрахман етәкселек итә башлай. Уҡымышлы заттан булараҡ, эшен ифрат оҫта башҡара. Уның дәүерендә Индас дәүләте мәғариф, сауҙа өлкәләрендә ҙур уңыш ҡаҙана, донъяны хайран ҡалдырырлыҡ дәрәжәгә етә. Тиңе булмаған мәктәп һәм мәҙрәсәләр, ҙур-ҙур мәсеттәр данлы биналарҙан һанала.
Был дәүерҙә ғәрәп сауҙагәрҙәре Индас фабрикаларында туҡылған затлы тауарҙар менән донъяның төрлө тарафында һатыу итә. Өсөнсө Ғабдрахман, күп мал биреп, Индасҡа бихисап ғалим йыя. Һөҙөмтәлә Ҡыр тибә тигән ҡала ғилем усағына әүерелә. Мәмләкәт күп һуғышта еңеп сыға. Ғабдрахмандың ҡылысынан Европа батшалары ҡалтырап торор була. Оҫта етәксе 50 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Урынына ҡалған улы Хәҡәм мәҙәниәт, белем усаҡтарын үҫтерә. Ирҙәр кеүек үк, ҡатындар ҙа ғалимә, мөҙәрисә булып эшләй башлай. Улар өсөн айырым мәҙрәсәләр булдырыла. Араларында Ләбнә, Фатима, Ғәйшә, Хәҙисә кеүек ғәйәт мәшһүрҙәрен әйтергә мөмкин.
Хәҡәм мәсет, китапхана, университеттарҙы күпләп төҙөтә. Үҙенең 600 мең самаһы дана китабын халыҡҡа тапшыра. Ғөмүмән, был дәүерҙә мәмләкәт меңдәрсә шәкерте, бөйөк ғалимдары менән дан ала. Хатта Европа халыҡтарының да күбеһе ошонда һабаҡ алып, үҙ ерендә балаларға белем бирә. Индас мосолмандары уларға хөкүмәт эшендә лә, байлығын арттырыу йәһәтенән дә ярҙам итә.
Мәмләкәт халҡы үҙ төйәген матурлап, йәннәт хәленә еткерергә тырыша, сәләмәт тормош алып бара. Ерен һатып эскән кешеләргә ҡарата ҡаты яза бирелә. Хәҡәм, 15 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Унан һуң килгән етәкселәр, артыҡ хеҙмәт күрһәтмәйенсә, дәүләтте бөлгөнлөккә төшөрә. Мәҫәлән, Икенсе Һәшәмдең һәләтһеҙлеге арҡаһында ил эсе бутала, сыуалыштар башлана. Сөләймән, Ғабдрахман исемле кешеләр батшалыҡты тартып ала. Үҙ-ара һуғыштарҙа мосолман ҡаны даръялай түгелә. Өсөнсө Һәшәм иһә илгә ситтән ингәндәрҙе ҡыуып сығарыуға өлгәшә, әммә губернаторҙарҙы бер ҡорға йыя алмай. Шунлыҡтан, дәүләтте тергеҙеү мөмкин түгел тип, етәкселектән баш тарта. Һөҙөмтәлә ҙур Индас батшалығы бөтөрөлөп, бәләкәй генә 14 өлөшкә бүленә, улар һәр береһе үҙаллы йәшәй башлай.
Ҡыр тибә ҡалаһының аҡыллы зат­тары кәңәшләшеп, Мрабтин хөкүмәте­нән ярҙам һорай. Дәүләттең хакимы Йософ әл Фәһрәй ғәскәр менән килеп, Индастағы сит халыҡты һөрөп сығара, әммә үҙ-ара ыҙғышты туҡтата алмай. Һөҙөмтәлә Индастың күп ерҙәре ситтәр ҡулына күсә. Аҫаба халыҡтың ҡалғаны “Бәни Әхмәр” тигән хөкүмәткә берләшә, хакимдары Ғабдулла бәни Әхмәр була. Пайтәхет Ғарната ҡалаһында урынлаша. Тормош әкренләп яйға һалына, мәктәптәр, мәҙрәсәләр төҙөлә. Әлбәйҙә тигән һарай донъяның бөйөк биналарынан кәм булмай. Ләкин бер аҙҙан бында ла бола ҡуба, хөкүмәт, үҙен һаҡлай алмайынса, ситтәр ҡулына күсә. Шуның менән алға киткән, мәғрифәтле, бөтөн донъяға билдәле Индас дәүләте юҡҡа сыға.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда уҡыусылар һәм студенттар ҡатнашлығында «Еңеү вальсы» акцияһы ойошторола

Башҡортостанда уҡыусылар һәм студенттар ҡатнашлығында «Еңеү вальсы» акцияһы ойошторола 07.05.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда уҡыусылар һәм студенттар ҡатнашлығында «Еңеү вальсы» акцияһы ойошторола...

Тотош уҡырға 22

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаевты һуңғы юлға оҙаттылар

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаевты һуңғы юлға оҙаттылар 07.05.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаевты һуңғы юлға оҙаттылар...

Тотош уҡырға 18

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаев менән бәхилләштеләр

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаев менән бәхилләштеләр 07.05.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә билдәле дәүләт эшмәкәре Павел Качкаев менән бәхилләштеләр...

Тотош уҡырға 17

Өфөлә «Ете ҡыҙ» аллеяһы барлыҡҡа килде

Өфөлә «Ете ҡыҙ» аллеяһы барлыҡҡа килде 07.05.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә «Ете ҡыҙ» аллеяһы барлыҡҡа килде...

Тотош уҡырға 16

Башҡортостан Башлығы Павел Качкаевтың хәтерен мәңгеләштереү тураһында указға ҡул ҡуйырға ниәтләй

Башҡортостан Башлығы Павел Качкаевтың хәтерен мәңгеләштереү тураһында указға ҡул ҡуйырға ниәтләй 07.05.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан Башлығы Павел Качкаевтың хәтерен мәңгеләштереү тураһында указға ҡул ҡуйырға ниәтләй...

Тотош уҡырға 23

Алдағы өс көндә республикала үҙгәреүсән һауа торошо көтөлә

Алдағы өс көндә республикала үҙгәреүсән һауа торошо көтөлә 07.05.2025 // Йәмғиәт

Алдағы өс көндә республикала үҙгәреүсән һауа торошо көтөлә...

Тотош уҡырға 20

Өфөлә «Үлемһеҙ полк» акцияһында 200 мең кеше ҡатнаша

Өфөлә «Үлемһеҙ полк» акцияһында 200 мең кеше ҡатнаша 06.05.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә «Үлемһеҙ полк» акцияһында 200 мең кеше ҡатнаша...

Тотош уҡырға 26

Республикала -1° тиклем ҡырау төшөүе фаразлана

Республикала -1° тиклем ҡырау төшөүе фаразлана 06.05.2025 // Йәмғиәт

Республикала -1° тиклем ҡырау төшөүе фаразлана...

Тотош уҡырға 25

Башҡортостан «Еңеү утын һаҡлайбыҙ» Бөтә Рәсәй акцияһына ҡушылды

Башҡортостан «Еңеү утын һаҡлайбыҙ» Бөтә Рәсәй акцияһына ҡушылды 06.05.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан «Еңеү утын һаҡлайбыҙ» Бөтә Рәсәй акцияһына ҡушылды...

Тотош уҡырға 41

Өфөлә йәнә «Өйгә ҡайтыу аллеяһы» булдырыла

Өфөлә йәнә «Өйгә ҡайтыу аллеяһы» булдырыла 06.05.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә йәнә «Өйгә ҡайтыу аллеяһы» булдырыла...

Тотош уҡырға 25

Республика пенсионерҙарына Еңеү көнө уңайынан аҡса түләнә

Республика пенсионерҙарына Еңеү көнө уңайынан аҡса түләнә 06.05.2025 // Йәмғиәт

Республика пенсионерҙарына Еңеү көнө уңайынан аҡса түләнә...

Тотош уҡырға 26

Башҡортостан Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусыларҙың мәғлүмәттәр базаһын булдырырға тәҡдим итте

Башҡортостан Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусыларҙың мәғлүмәттәр базаһын булдырырға тәҡдим итте 06.05.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусыларҙың мәғлүмәттәр базаһын булдырырға тәҡдим итте...

Тотош уҡырға 30