– Ситтән ҡарағанда ғына беҙҙең тормош төҫһөҙ ҙә, күңелһеҙ ҙә төҫлө. Ғәмәлдә әҙәм аяғы баҫмаған үҙенсәлекле үҫемлек һәм тереклек донъяһы менән танышыу әйләнә-тирә яғыбыҙға башҡа күҙлектән ҡарарға ярҙам итә, – тип яңы танышыбыҙ Илдар Ғәйнетдинов нисек итеп үҙ теләге менән эколог һөнәрен һайлауы, БДУ-ның биология факультетын тамамлап, аспирантураға уҡырға инеүе, ғилми экспедицияларҙа йөрөүе хаҡында мауығып һөйләне.
– Илдар, һинең Абхазия Республикаһының Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы тарафынан Рәхмәт хаты менән бүләкләнеүең хаҡында ла ишетеп беләбеҙ. Нисек барып сыҡтың ул тарафтарға? Абхаздар һиңә ни өсөн рәхмәтле?
– Бынан ике йыл элек ошо республикала ғилми экспедицияла булырға тура килгәйне. Ул яҡтағы мәмерйәләрҙең төҙөлөшө бик үҙенсәлекле, күбеһе вертикаль рәүештә, ер аҫтына саҡрымдарға һуҙылғаны бар. Бер саҡ рация аша ишетәбеҙ: мәмерйә эсендәге ике водолазға ашығыс ярҙам кәрәк! Күп уйлап торманыҡ, күмәкләшеп ярҙам ҡулы һуҙырға тәүәккәлләнек. Хәүефле хәбәр алған етмешкә яҡын спелеолог йыйылдыҡ.
– Бер операцияны башҡарыуға ғына шунса ҡотҡарыусы йәлеп ителдеме?
– Берәү ҙә бурысһыҙ ҡалманы. 834 метр тәрәнлегендәге мәмерйәлә ҡотҡарыу операцияһын башҡарыу өсөн ике аҙна әҙерлек эше алып барылды. Ә был 20 саҡрымға һуҙылған борма-борма трасса бик тә ҡатмарлы. Уйлап ҡына ҡарағыҙ, бәхетһеҙлеккә тарығандар янына төшөп етеү өсөн ике көн кәрәк булды. Һыу менән тулған ер ҡатламдарына йә иһә ҙур таштарға юлығабыҙ. Ҡайһы бер ҡотҡарыусылар көнө-төнө мәмерйәнән сыҡмай юлдарҙы ҡаршылыҡтарҙан азат итте, таш стеналарға ырғаҡтарҙы, ҡотҡарыу ҡорамалдарын урынлаштырҙы. Өс аҙна тигәндә бәләгә тарыған водолазды һәм уның һәләк булған иптәшен ер өҫтөнә алып сыҡтыҡ. Аҙаҡ тимер нығытма, бау, карабин кеүек ҡорамалдарҙы йыйҙыҡ. Бындай ҡотҡарыу операцияһын бары тәжрибәле, мәмерйә серҙәрен яҡшы белгән спелеологтар ғына башҡара ала. Арабыҙҙа Украинанан килгән Юрий Касьяновтың булыуына барыбыҙ ҙа һөйөндөк.
– Ошо хәүефле ҡотҡарыу операцияһында ҡатнашыу мәмерйә тормошо менән ҡыҙыҡһыныуыңды һүрелтә алманымы?
– Бәләкәйҙән “был тау артында ниҙәр бар икән?”, “боролошто үткәс, нимә башлана?”, “ҡараңғылыҡ ниңә шомло?” кеүек һорауҙар тынғы бирмәй ине. Үҫеп еткәс тә ошо һорауҙарға яуап эҙләйем. Сыҙамлыҡҡа, түҙемлеккә һынау тотам. Асылмаған серҙәр күңелде елкендереп, мәмерйә төпкөлдәренә әйҙәй.
– Былай булғас, Өфө егетенең “Шүлгәнташ” ҡурсаулығында эш башлауына, ғилми эш менән шөғөлләнеүенә лә ғәжәпләнәһе түгел.
– Ниңә ғәжәпләнергә? Бындай ҡыҙыҡлы эштән нисек баш тартмаҡ кәрәк? Мәмерйәнең төрлө миҙгелдәрҙә нисек йәшәүе, һирәк осраусы тереклек донъяһы, үҙенсәлекле климаты, төрлө төҫтәге һәм төҫһөҙ үҫемлек байлығы үтә мауыҡтырғыс бит ул.
Беҙ ҡатыным менән мәмерйәнән ни бары йөҙ метр алыҫлыҡта йәшәйбеҙ. Ял етһә, төрлө төбәктәрҙән туристар килә башлай, күңелле! Мәмерйәнең үҫемлек донъяһы тураһында кандидатлыҡ диссертацияһы өҫтөндә эшләйем. Таштар араһында 200-ҙән ашыу үҫемлек үҫкәнен бик һирәктәр беләлер. Ҡыҙыҡһыныусан, ҡыйыу йәштәрҙе спелеологтар, экологтар “армияһын” тулыландырырға саҡырам.