Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Ҡаҙмаш сәйе һатыуға сыға

Табыш аяҡ аҫтында ята.

Һуңғы ваҡытта күптәр боланут (иван-чай) сәйен көндәлек тормошта киң ҡуллана. Кемдер үҙе йыйып, киптереп, сәй итеп әҙерләй. Уның файҙалы, шул уҡ ваҡытта тәмле эсемлек икәнен һәр кем яҡшы белә. Экологик яҡтан таҙа булыуы үләндең үҙебеҙҙең тыуған төбәктә, ҡыр-болондарҙа йыйыуҙан килә.

Әбйәлил районының Ҡаҙмаш ауылында йәшәгән Илһам Фәт­тәхов халҡыбыҙҙың боронғо сәй әҙерләү ысулы менән ҡыҙыҡ­һына башлай. Йылҡысылыҡ тар­мағы менән ныҡлап шөғөл­лән­гән, ҡымыҙсылыҡ буйынса районда ғына түгел, республикала билдәле ҡымыҙ етештереү­се­ләрҙең береһе булған Илһам Баян улының ни өсөн тап үлән сәйе менән ҡыҙыҡһыныуы күп­тәр өсөн көтөлмәгән хәл була.

Ишембай районында боланут сәйен 2016 йылдан “Маҡар урман хужалығы” етештереүе хаҡында барыһы ла хәбәрҙар. Ҡаҙмашҡа Ишембайҙан йылҡы һатып алырға килгән кешеләр Илһам Фәттәховҡа күстәнәскә үҙҙәрендә етештерелгән сәйҙе килтерә.

– Уны үҙҙәрендә етеште­реүҙәре хаҡында һөйләнеләр, ҡунаҡтарҙың күңелен ҡыйма­йым тип, тыңлаған булдым. Әммә сәйҙе эсергә нисектер ашҡынып барманыҡ, улар нисек алып килгән, шулай ултыра бирҙе, – тип һүҙҙе алыҫтан башланы әңгәмәсем. – Интернетта был сәй хаҡындағы яҙмаға юлығып, уның ни тиклем шифалы булыуы хаҡында уҡып, аптырап ҡалдым. Ҡыҙыҡһынып, күстәнәсте тәмләп ҡараным. Оҡшаны.
Артабан был сәйҙе үҙҙәрендә етештереү, сеймал йыйыу, уны киптереү буйынса уйлана төшә. Эшҡыуарлыҡ юлын яҡшы аңлаған кешегә үҙебеҙҙең ерҙә күпләп үҫкән үләнде, Хоҙай биргән бүләкте, ни өсөн фай­ҙаланмаҫҡа тигән уй тынғылыҡ бирмәй. Ишембайҙан килгән дуҫтарына шылтырата. Уларға барып, үлән сәйе етештереү цехын ҡарап өйрәнә. Артабан, ғаиләһе менән кәңәшләшеп, ра­йонда ғына түгел, Урал аръяғы төбәгендә тәүгеләрҙән булып боланут сәйе етештереү өсөн бина хәстәрләй.

Элекке райпо бинаһын һатып ала, ауылдың бер яҡ ситендә урынлашҡан был урынды сәй етештереү өсөн йыһаз­ландыра. Япраҡты киптереү, уны турау өсөн махсус ҡора­малдар һатып ала. Бинаны йылытыу өсөн мейесте, елләтеү ҡоролмаларын үҙҙәренә эш­ләргә тура килә. Ике ҡатлы бина тотош сәй етештереү цехына әүерелгән. Өҫкө ҡаттағы махсус стеллажда үлән сәйе киптерелә. Әҙер булғас, улар махсус ҡаптарға һалына. Илһам Баян улы әлегә эре япраҡлы сәй етештереүҙе яйға һалған, бөртөклөһөн дә етештереп ҡараған. Тик эре япраҡлыһына ихтыяж ҙурыраҡ, ти әңгәмәсем.

Эш еңелдән түгел. Йүнселгә Ҡырҙас һәм Әхмәт ауылы халҡы боланут үләне йыйып тапшыра. Әйтергә кәрәк, уны йыйыуҙың да үҙ мәле бар, июль-август айҙары ҡулайлы. Килограмын 15 һумдан һатып ала, ҡайһы бер ғаиләләр көнөнә ике-өс мең һумлыҡ боланут тапшыра. Ауылдарға һәр кис һайын махсус “ГАЗель” машинаһы барып, продукция алып ҡайта. Сеймалды ҡатын-ҡыҙҙар “һә” тигәнсә таҙарта, аҙаҡ улар махсус роллер ярҙамында махсус ҡора­малда кәрәкле үлсәмдә турала.

Әле бында һәр береһе 20 килограмм үлән һыйҙырышлы дүрт ҡорамал ҡуйылған. Уларҙы эшҡыуар Стәрлетамаҡта йәшәгән бер оҫтанан махсус эшләтеп алған.

Билдәле ваҡыттан һуң ҡыр­ҡылған үлән артабан ферментлау өсөн махсус һауыттарға һа­лынып, 10-15 сәғәткә йылы урынға ултыртылып, “бөркән­дереп” ҡуйыла.

– Был сәй етештереүҙең иң яуаплы осоро. Тап ошонда була­саҡ сәйҙең тәме һәм төҫө формалаша. Температура ни тиклем юғарыраҡ булһа, ферментлау шул тиклем тиҙерәк бара. Аҙаҡтан ул киптереү өсөн икенсе ҡаттағы махсус һауыттарға йә­йеп һалына. 100 килограмм боланут үләненән 20 килограмм әҙер продукция, йәғни сәй килеп сыға.

Эшҡыуар бер миҙгелдә генә тоннанан ашыу сәй етештергән. Уларҙың күбеһен Санкт-Петербургтан күмәртәләп һатып алғандар.
– Беҙҙең халыҡ үҙебеҙҙә етештерелгән шифалы, таҙа эсемлекте эсергә әлегә әҙер тү­гел. Районда беҙҙең Ҡаҙмаш сәйенә ихтыяж ҙур түгел, ә ситтә йәшәүселәр күптән болануттың файҙалы икәнен яҡшы белә һәм теләп һатып ала. Беҙ ҡушыл­малар өҫтәмәйбеҙ, сифатлы һәм таҙа көйөнсә етештерәбеҙ. Сауҙала донъя баҙарын яулайым тиһәң, төп иғтибарҙы уның сифатына биреү мотлаҡ.

Пландарға килгәндә, улар ифрат ҙур. Сәй етештереүҙе киңәй­тергә уйлайым. Шулай уҡ уны төрләндереү, йәғни үҙебеҙҙә үҫкән емеш-еләк япраҡтарынан һәм емештән төрлө сәйҙәр әҙерләп ҡарарға теләк бар. Ҡарағат, йүкә сәскәһе, ҡурай, ер еләктәре, мәтрүшкәләр ҡу­шылған хуш еҫле Ҡаҙмаш сәйе лә тиҙҙән һатыуға сығыр.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда эш хаҡы 17,6% артҡан

Башҡортостанда эш хаҡы 17,6% артҡан 11.02.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда эш хаҡы 17,6% артҡан...

Тотош уҡырға 13

Башҡортостанда сәнәғәт етештереүе артҡан

Башҡортостанда сәнәғәт етештереүе артҡан 10.02.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда сәнәғәт етештереүе артҡан...

Тотош уҡырға 16

Башҡортостанда М-12 трассаһы 2124 йылға тиклем түләүле була

Башҡортостанда М-12 трассаһы 2124 йылға тиклем түләүле була 07.02.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда М-12 трассаһы 2124 йылға тиклем түләүле була...

Тотош уҡырға 26

«Башинформ»да ер участкаларын файҙаланыу тураһында яңы закон тикшерелде

«Башинформ»да ер участкаларын файҙаланыу тураһында яңы закон тикшерелде 06.02.2025 // Иҡтисад

«Башинформ»да ер участкаларын файҙаланыу тураһында яңы закон тикшерелде...

Тотош уҡырға 30

Өфө мэрының хеҙмәт хаҡы билдәле булды

Өфө мэрының хеҙмәт хаҡы билдәле булды 06.02.2025 // Иҡтисад

Өфө мэрының хеҙмәт хаҡы билдәле булды...

Тотош уҡырға 27

Рәсәйҙең эске баҙарында Башҡортостандан иген һатыу 3,5 тапҡырға артҡан

Рәсәйҙең эске баҙарында Башҡортостандан иген һатыу 3,5 тапҡырға артҡан 06.02.2025 // Иҡтисад

Рәсәйҙең эске баҙарында Башҡортостандан иген һатыу 3,5 тапҡырға артҡан...

Тотош уҡырға 33

Башҡортостан – Волга буйы федераль округында беренсе

Башҡортостан – Волга буйы федераль округында беренсе 04.02.2025 // Иҡтисад

Башҡортостан – Волга буйы федераль округында беренсе...

Тотош уҡырға 28

Рәсәй банкы: һанлы һумды ҡулланыу ирекле

Рәсәй банкы: һанлы һумды ҡулланыу ирекле 04.02.2025 // Иҡтисад

Рәсәй банкы: һанлы һумды ҡулланыу ирекле...

Тотош уҡырға 25

Башҡортостан Башлығы «Хәтер баҡсаһы» акцияһын үткәреү тураһында белдерҙе

Башҡортостан Башлығы «Хәтер баҡсаһы» акцияһын үткәреү тураһында белдерҙе 03.02.2025 // Иҡтисад

Башҡортостан Башлығы «Хәтер баҡсаһы» акцияһын үткәреү тураһында белдерҙе...

Тотош уҡырға 37

Башҡортостанда иң яуаплы муниципалитеттар билдәләнде

Башҡортостанда иң яуаплы муниципалитеттар билдәләнде 28.01.2025 // Иҡтисад

Башҡортостанда иң яуаплы муниципалитеттар билдәләнде...

Тотош уҡырға 45

Ял көндәрендә өфөләрҙе ит йәрминкәләрендә көтәләр 

Ял көндәрендә өфөләрҙе ит йәрминкәләрендә көтәләр  23.01.2025 // Иҡтисад

Ял көндәрендә өфөләрҙе ит йәрминкәләрендә көтәләр ...

Тотош уҡырға 55

Башҡортостан ауыл ипотекаһы күләме буйынса Рәсәй төбәктәре араһында беренсе урында тора

Башҡортостан ауыл ипотекаһы күләме буйынса Рәсәй төбәктәре араһында беренсе урында тора 20.01.2025 // Иҡтисад

Башҡортостан ауыл ипотекаһы күләме буйынса Рәсәй төбәктәре араһында беренсе урында тора...

Тотош уҡырға 59