Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Ҡаҙмаш сәйе һатыуға сыға

Табыш аяҡ аҫтында ята.

Һуңғы ваҡытта күптәр боланут (иван-чай) сәйен көндәлек тормошта киң ҡуллана. Кемдер үҙе йыйып, киптереп, сәй итеп әҙерләй. Уның файҙалы, шул уҡ ваҡытта тәмле эсемлек икәнен һәр кем яҡшы белә. Экологик яҡтан таҙа булыуы үләндең үҙебеҙҙең тыуған төбәктә, ҡыр-болондарҙа йыйыуҙан килә.

Әбйәлил районының Ҡаҙмаш ауылында йәшәгән Илһам Фәт­тәхов халҡыбыҙҙың боронғо сәй әҙерләү ысулы менән ҡыҙыҡ­һына башлай. Йылҡысылыҡ тар­мағы менән ныҡлап шөғөл­лән­гән, ҡымыҙсылыҡ буйынса районда ғына түгел, республикала билдәле ҡымыҙ етештереү­се­ләрҙең береһе булған Илһам Баян улының ни өсөн тап үлән сәйе менән ҡыҙыҡһыныуы күп­тәр өсөн көтөлмәгән хәл була.

Ишембай районында боланут сәйен 2016 йылдан “Маҡар урман хужалығы” етештереүе хаҡында барыһы ла хәбәрҙар. Ҡаҙмашҡа Ишембайҙан йылҡы һатып алырға килгән кешеләр Илһам Фәттәховҡа күстәнәскә үҙҙәрендә етештерелгән сәйҙе килтерә.

– Уны үҙҙәрендә етеште­реүҙәре хаҡында һөйләнеләр, ҡунаҡтарҙың күңелен ҡыйма­йым тип, тыңлаған булдым. Әммә сәйҙе эсергә нисектер ашҡынып барманыҡ, улар нисек алып килгән, шулай ултыра бирҙе, – тип һүҙҙе алыҫтан башланы әңгәмәсем. – Интернетта был сәй хаҡындағы яҙмаға юлығып, уның ни тиклем шифалы булыуы хаҡында уҡып, аптырап ҡалдым. Ҡыҙыҡһынып, күстәнәсте тәмләп ҡараным. Оҡшаны.
Артабан был сәйҙе үҙҙәрендә етештереү, сеймал йыйыу, уны киптереү буйынса уйлана төшә. Эшҡыуарлыҡ юлын яҡшы аңлаған кешегә үҙебеҙҙең ерҙә күпләп үҫкән үләнде, Хоҙай биргән бүләкте, ни өсөн фай­ҙаланмаҫҡа тигән уй тынғылыҡ бирмәй. Ишембайҙан килгән дуҫтарына шылтырата. Уларға барып, үлән сәйе етештереү цехын ҡарап өйрәнә. Артабан, ғаиләһе менән кәңәшләшеп, ра­йонда ғына түгел, Урал аръяғы төбәгендә тәүгеләрҙән булып боланут сәйе етештереү өсөн бина хәстәрләй.

Элекке райпо бинаһын һатып ала, ауылдың бер яҡ ситендә урынлашҡан был урынды сәй етештереү өсөн йыһаз­ландыра. Япраҡты киптереү, уны турау өсөн махсус ҡора­малдар һатып ала. Бинаны йылытыу өсөн мейесте, елләтеү ҡоролмаларын үҙҙәренә эш­ләргә тура килә. Ике ҡатлы бина тотош сәй етештереү цехына әүерелгән. Өҫкө ҡаттағы махсус стеллажда үлән сәйе киптерелә. Әҙер булғас, улар махсус ҡаптарға һалына. Илһам Баян улы әлегә эре япраҡлы сәй етештереүҙе яйға һалған, бөртөклөһөн дә етештереп ҡараған. Тик эре япраҡлыһына ихтыяж ҙурыраҡ, ти әңгәмәсем.

Эш еңелдән түгел. Йүнселгә Ҡырҙас һәм Әхмәт ауылы халҡы боланут үләне йыйып тапшыра. Әйтергә кәрәк, уны йыйыуҙың да үҙ мәле бар, июль-август айҙары ҡулайлы. Килограмын 15 һумдан һатып ала, ҡайһы бер ғаиләләр көнөнә ике-өс мең һумлыҡ боланут тапшыра. Ауылдарға һәр кис һайын махсус “ГАЗель” машинаһы барып, продукция алып ҡайта. Сеймалды ҡатын-ҡыҙҙар “һә” тигәнсә таҙарта, аҙаҡ улар махсус роллер ярҙамында махсус ҡора­малда кәрәкле үлсәмдә турала.

Әле бында һәр береһе 20 килограмм үлән һыйҙырышлы дүрт ҡорамал ҡуйылған. Уларҙы эшҡыуар Стәрлетамаҡта йәшәгән бер оҫтанан махсус эшләтеп алған.

Билдәле ваҡыттан һуң ҡыр­ҡылған үлән артабан ферментлау өсөн махсус һауыттарға һа­лынып, 10-15 сәғәткә йылы урынға ултыртылып, “бөркән­дереп” ҡуйыла.

– Был сәй етештереүҙең иң яуаплы осоро. Тап ошонда була­саҡ сәйҙең тәме һәм төҫө формалаша. Температура ни тиклем юғарыраҡ булһа, ферментлау шул тиклем тиҙерәк бара. Аҙаҡтан ул киптереү өсөн икенсе ҡаттағы махсус һауыттарға йә­йеп һалына. 100 килограмм боланут үләненән 20 килограмм әҙер продукция, йәғни сәй килеп сыға.

Эшҡыуар бер миҙгелдә генә тоннанан ашыу сәй етештергән. Уларҙың күбеһен Санкт-Петербургтан күмәртәләп һатып алғандар.
– Беҙҙең халыҡ үҙебеҙҙә етештерелгән шифалы, таҙа эсемлекте эсергә әлегә әҙер тү­гел. Районда беҙҙең Ҡаҙмаш сәйенә ихтыяж ҙур түгел, ә ситтә йәшәүселәр күптән болануттың файҙалы икәнен яҡшы белә һәм теләп һатып ала. Беҙ ҡушыл­малар өҫтәмәйбеҙ, сифатлы һәм таҙа көйөнсә етештерәбеҙ. Сауҙала донъя баҙарын яулайым тиһәң, төп иғтибарҙы уның сифатына биреү мотлаҡ.

Пландарға килгәндә, улар ифрат ҙур. Сәй етештереүҙе киңәй­тергә уйлайым. Шулай уҡ уны төрләндереү, йәғни үҙебеҙҙә үҫкән емеш-еләк япраҡтарынан һәм емештән төрлө сәйҙәр әҙерләп ҡарарға теләк бар. Ҡарағат, йүкә сәскәһе, ҡурай, ер еләктәре, мәтрүшкәләр ҡу­шылған хуш еҫле Ҡаҙмаш сәйе лә тиҙҙән һатыуға сығыр.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Халыҡ һорай, тимәк, кәрәк

Халыҡ һорай, тимәк, кәрәк 30.03.2019 // Эшҡыуар

Хәҙер магазин кәштәләре һөт ризыҡтарынан һығылып тора. Ниндәйе генә юҡ уларҙың: ситтән...

Тотош уҡырға 1 278

Көмөш йөҙөк – ҡул күрке, оҫта – донъя тотҡаһы
Беҙ һыната торғандарҙан түгел...

Беҙ һыната торғандарҙан түгел... 19.03.2019 // Эшҡыуар

Республикала крәҫтиән (фермер) хужалыҡтарын үҫтереү маҡсатында байтаҡ эш башҡарыла. Әленән-әле был...

Тотош уҡырға 1 509

Буҙаны сит тарафтарҙа танытырға теләй

Буҙаны сит тарафтарҙа танытырға теләй 03.03.2019 // Эшҡыуар

Сибай ҡалаһынан йәш әсә Гөлназ Азатова милли эсемлектәребеҙҙең береһен етештерә....

Тотош уҡырға 1 415

Кәңәшле эш тарҡалмаҫ

Кәңәшле эш тарҡалмаҫ 28.02.2019 // Эшҡыуар

Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбиров бөгөн Өфөләге “Торатау”...

Тотош уҡырға 1 176

Төньяҡ-көнсығыш  нисек йәшәй?

Төньяҡ-көнсығыш нисек йәшәй? 26.02.2019 // Эшҡыуар

Дыуан районында Башҡортостандың төньяҡ-көнсығышында бәләкәй һәм урта эшҡыуарлыҡты, хужалыҡ итеүҙең...

Тотош уҡырға 1 022

Баҫыу-баҫыу еләк-емеше  емерелеп уңа...

Баҫыу-баҫыу еләк-емеше емерелеп уңа... 20.02.2019 // Эшҡыуар

Шаран фермеры баш ҡала баҙарын да яулаған....

Тотош уҡырға 1 404

Әбеш һөтө хәҙер яңғыҙ түгел

Әбеш һөтө хәҙер яңғыҙ түгел 16.02.2019 // Эшҡыуар

Һуңғы йылдарҙа экологик яҡтан таҙа, сифатлы аҙыҡ-түлеккә иғтибар артты. Ошоға бәйле ауыл йүнселдәре...

Тотош уҡырға 1 740

Хәйбулла билмәне Өфөгә лә етер

Хәйбулла билмәне Өфөгә лә етер 30.01.2019 // Эшҡыуар

Билмән, итле, кәбеҫтәле мантылар, ҡаҙы, тултырма, бишбармаҡ, туҡмас – барыһын да үҙҙәре әҙерләп...

Тотош уҡырға 1 759

Ағас ене ҡағылған егет

Ағас ене ҡағылған егет 23.01.2019 // Эшҡыуар

Туғандар ҡеүәтләһә, юлың уңа....

Тотош уҡырға 2 393

Эше барҙың ашы бар,  йәшәү өсөн дәрте бар

Эше барҙың ашы бар, йәшәү өсөн дәрте бар 11.01.2019 // Эшҡыуар

Был һүҙҙәрҙең хаҡлы булыуы Үзбәковтар миҫалында асыҡ күренә....

Тотош уҡырға 1 586

Донъя беҙ аңлағандан ҡатмарлыраҡ

Донъя беҙ аңлағандан ҡатмарлыраҡ 04.01.2019 // Эшҡыуар

Илдар Ғәбитовтың “Был донъяны ирҙәр төҙөгән” тигән мәҡәләһе (2018 йыл, 7 декабрь) мине уйланырға...

Тотош уҡырға 1 126