Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
БДУ-ның Сибай институтындағы барлыҡ факультеттарҙа башҡорт теле дәүләт статусында уҡытыла. Уны аңлап та, иркен аралаша алмаған йәш милләттәштәребеҙҙән һәм башҡа халыҡ вәкилдәренән тупланған башланғыс төркөмдәрҙә грамматика өйрәнелһә, телде камил белгәндәр тарихи үткәнебеҙҙе, әҙәбиәтте, мәҙәниәтте, ғөрөф-ғәҙәттәрҙе төплө үҙләштерә.

Билдәле, дөрөҫ яҙылыш ҡағиҙәләрен ятлатып ҡына йәштәрҙең күңелендә рухи ҡиммәттәребеҙгә ҡарата ихтирам, һөйөү тәрбиәләү мөмкин түгел. Ошоно күҙ уңында тотоп, дәрестәрҙә шәжәрәне өйрәнеүгә ҙур иғтибар бүленә. Был эш тема буйынса ғилми хеҙмәттәрҙе байҡау, дөйөм мәғлүмәт алыуға ғына ҡайтып ҡалмай. Башланғыс төркөмдәге студент­тарға, мәҫәлән, һәр башҡорт ырыуы шәжәрәһенең үҙенсәлектәре тураһында сығыш әҙерләргә, уларҙа осраған легенда-риүәйәттәрҙе тикшерергә ҡушыла. Телде һәйбәт белгәндәр иһә үҙенең “нәҫел ағасы”н төҙөргә тейеш. Өйгә бирелгән бындай эштәрҙең әһәмиәте баһалап бөткөһөҙ: йәштәр башҡорт шәжәрәләре буйынса мәғлүмәт туплап ҡына ҡалмай, ә тоҡомоноң тамырҙарын да барлай. Һөҙөмтәлә нәҫелендәге шәхестәр үрнә­гендә камиллыҡҡа ынтылғандар арта.
Контингент төрлө булғанлыҡтан, төр­көм­дәрҙәге дәрес программалары бер-береһенән айырыла. Шулай ҙа студент­тарҙың ихтыяждары тап килә. Мәҫәлән, барыһына ла өйгә эште башҡарыуҙа, һис шикһеҙ, өлкәндәрҙең ярҙамы кәрәк. Һөҙөмтәлә уҡытыу барышына ата-әсә, олатай-өләсәй йәлеп ителә, шул рәүешле белем биреү аудиторияһы бермә-бер киңәйә.
Өҫтәүенә шәжәрәләрҙең төҙөлөшө буйынса теоретик материалдар практикала ҡулланыла, уларҙы дөрөҫ төҙөү компетенциялары формалаша. Юғиһә һуңғы йылдарҙа “Атайым яғынан шәжәрәмде белмәйем, шуға әсәйемдең туғандарын барланым”, йә булмаһа “Туғандарымдың барлыҡ балаларын һанап сығырға теләнем, шуға ҡатын-ҡыҙ исемдәрен дә яҙҙым” тигән яуаптар йыш осрай. Йәштәр, үҙ шәжәрәһен өйрәнеүҙең әһәмиәтен тойоу менән бер рәттән, уны дөрөҫ төҙөй ҙә белергә тейеш. Бында уларға ижадилыҡҡа ла урын бар: эштең яңы формаларын уйларға ҡушыла.
Шуныһы айырыуса мөһим: шәжәрә төҙөү ғаиләлә ир-аттың абруйын артты­рыуға, баһаһын күтәреүгә туранан-тура булышлыҡ итә. Быны студенттарҙың яуап­тары ныҡлы раҫлай. Мәҫәлән, бер студент­тың атаһында, улына ярҙам иткәндән һуң, нәҫелдәре тураһында ейәндәренә лә оло мираҫ ҡалдырыу теләге тыуа, һәм ул шул бурысын атҡарыуға дәртләнеп тотона. Икенсе төркөмдәге ҡатнаш ғаиләлә тәрбиә­ләнгән студент, өйөнә ҡайтып, шәжәрәһе менән ҡыҙыҡһыныуы хаҡында әйткәс, яҡындарының йөҙө балҡып китә. Ҡыҙ атаһының шул тиклем ныҡ ҡыуаныуы, ҙур дәрт менән ихлас ярҙам итеүе тураһында ғорурланып һөйләне. Нәҫеле хаҡында дөйөм мәғлүмәт туплау урынына ул матур итеп төҙөлгән бай шәжәрәһен алып килде.
Затыңды белеү туғандар араһында ҡан ҡатнашыуға юл ҡуймай. Мәғлүм булыуынса, ата-бабабыҙ халҡыбыҙҙың генофондын һаҡлауға ҙур иғтибар биргән. Ғаилә ҡороу, йәше еткән ҡыҙҙарҙы кейәүгә биреү, егеттәрҙе өйләндереү йәһәтенән бурыс башлыса өлкәндәр тарафынан хәл ителгән.
Бынан тыш, һәр кем үҙ шәжәрәһен яттан белгән, был һәр башҡортҡа зарур һаналған. Шуға күрә туғандар араһында ғаилә ҡороу тигән күренеш һәм уның эҙемтәһендә зәғиф бала тыуыу осрағы бөтөнләй булмаған. Хәҙерге, ололар әйтмешләй, “туған туғанды танымаған” заманда шәжәрәне өйрәнеүҙең әһәмиәте айырыуса ҙур.
Ҡайһы бер студенттарҙың ырыу ағасында бер-ике ботаҡтың башҡа төҫкә буялғанын күрергә лә тура килде. Сәбәбе менән ҡыҙыҡһынғас, улар ҡатнаш никах арҡаһында был тармаҡтың үҫеүҙән туҡтауын аңлатты.
Тамырҙарын ныҡлы белгән студент­тарҙың йөҙөндә ғорурлыҡ тойғоһо сағыла. Улар ата-бабаһынан ҡалған шәжәрәләре тураһында ҡыҙыҡлы, мауыҡтырғыс сығыш­тары менән тотош аудиторияны арбай. Бындай йәштәргә һоҡланырлыҡ ҡына түгел, хатта көнләшерлек – ҡулдарында шундай байлыҡ! Китаптарҙан уҡып белгән тарихи ваҡиғаларҙа ата-бабаларының ҡатнашыуы, ил яҙмышының һынылышлы мәлдәрендәге эшмәкәрлеге тураһында һөйләгәндә уларҙың үҙҙәренең дә төҫ-ҡиәфәте үҙгәреп китә: баштар юғарыраҡ күтәрелә, һындар турая, күкрәктәр кирелә. “Мин – Сура батыр нәҫеленән!”, “Беҙҙең тоҡомда Салауат батыр ҡаны аға!”, “Олатайым Әхмәтзәки Вәлидиҙе яҡындан белгән!” … Бындай һүҙҙәрҙе әйткәндәрҙең күңелендә ниндәй тойғо-кисереш ҡайна­ғанын һиҙмәү мөмкин түгел. Ошо ғорурлыҡ халҡыбыҙҙың аҫыл ирҙәренең нәҫелдәрен дауам иткән йәштәргә яуаплылыҡ, саялыҡ өҫтәй. Был үҙ сиратында замана ба­тыр­ҙарын тәрбиәләүгә туранан-тура булыш­лыҡ итә.
Әлбиттә, шәжәрәләрҙең бөгөнгө көнгә килеп етеүе – һәр нәҫелдең зыялы­ларының хеҙмәте. Уларға оло хөрмәт менән баш эйергә генә ҡала. Ә йәштәргә ошо байлыҡты киләһе быуындарға мираҫ итеп ҡалдырыу, аманат итеп еткереү бурысы йөкмәтелә. Беҙҙең вариҫтарыбыҙ ҙа үҙҙәрен ышаныслы, ғорур тойһон, халҡыбыҙҙың тарихы онотолмаһын өсөн.

Г. СӘМЕРХАНОВА,
БДУ-ның Сибай институты уҡытыусыһы.






Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә 30.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

2018 йылдың 1 сентябрендә “Башҡортостан тарихы шәхестәр күҙлеге аша: генеалогик аспект” тигән...

Тотош уҡырға 2 441

Шунда уҡ икенсе курсҡа ҡабул ителһәләр...

Шунда уҡ икенсе курсҡа ҡабул ителһәләр... 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Республика етәксеһе Радий Хәбиров медицина училищеһын тамамлағандарҙы шунда уҡ ошо йүнәлештәге...

Тотош уҡырға 1 293

Монголиянан ҡунаҡ килде

Монголиянан ҡунаҡ килде 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

БДУ-ның Сибай институты студенттары Монголияның Фән һәм технология дәүләт университеты профессоры...

Тотош уҡырға 1 747

Биш көнлөк уҡыу башлана

Биш көнлөк уҡыу башлана 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

1 апрелдән Өфөнөң башланғыс класс уҡыусылары биш көнлөк уҡыуға күсә....

Тотош уҡырға 1 160

Данлы юлға тап төшөрмәй

Данлы юлға тап төшөрмәй 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Сибай гимназия-интернаты — төбәктә генә түгел, республикала ла киң билдәле уҡыу йорттарының береһе....

Тотош уҡырға 1 590

Балағыҙҙы кем итеп күрәһегеҙ?

Балағыҙҙы кем итеп күрәһегеҙ? 26.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

“Ромир” холдингы ата-әсәләр араһында ҡыҙыҡлы һорау алыу ойошторған. Рәсәйҙәр балалары өсөн ниндәй...

Тотош уҡырға 1 201

Йәй етте ләме ни?

Йәй етте ләме ни? 26.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Ҡырмыҫҡалы районы хакимиәте йыл да балаларҙың йәйге ялын файҙалы үткәреү, сәләмәтлектәрен нығытыу...

Тотош уҡырға 1 198

"Үлмәҫбай" ҙа яңғыраны

"Үлмәҫбай" ҙа яңғыраны 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

“Башҡортостан халыҡтары телдәре һәм мәҙәниәте – республиканың милли ҡаҙанышы” форумында балалар ҙа...

Тотош уҡырға 1 233

Барыһы ла үҙебеҙгә бәйле

Барыһы ла үҙебеҙгә бәйле 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Туған телдең, мәҙәниәттең яҙмышы һәр заманда ла кешенең, халыҡтың үҙенә бәйле. Был рухи...

Тотош уҡырға 1 090

Милли ҡаҙаныштарыбыҙ һағында

Милли ҡаҙаныштарыбыҙ һағында 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Өфөлә Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Гражданлыҡ йәмғиәтен үҫтереү һәм кеше хоҡуҡтары буйынса...

Тотош уҡырға 1 107

Етәкселәр уҡыусыларға рәхмәт белдерҙе

Етәкселәр уҡыусыларға рәхмәт белдерҙе 23.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Бөгөн Өфөлә химия буйынса Бөтә Рәсәй олимпиадаһының һуңғы, өсөнсө, этабы тамамланды. Дөйөм алғанда,...

Тотош уҡырға 1 081

"Әкиәт"тән – мажаралы әкиәттәр

"Әкиәт"тән – мажаралы әкиәттәр 23.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Сибайҙың “Әкиәт” балалар баҡсаһы хеҙмәткәрҙәре үҙ тәрбиәләнеүселәре, ата-әсәләр менән берлектә...

Тотош уҡырға 1 430