Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Ҡарағат ашлама ярата
Ҡара ҡарағат XI быуат баштарында уҡ билдәле булған. Кеше уны төрлө ауырыуҙарҙан дауаланыу өсөн файҙаланған. С витаминына байлығы йәһәтенән ул гөлйемештән генә ҡалыша. Ҡарағатта был витамин алмаға ҡарағанда 10 — 20, сейәләгенән 20 — 30 тапҡырға күберәк. Унда кеше организмына файҙалы каротин, аскорбин, фолий кислоталары, А, В, В9, Р витаминдары һәм башҡа элементтар, минераль тоҙҙар, фосфор, калий, магний кеүек матдәләр бар.

Элек халыҡ медицинаһында яңы өлгөргән ҡарағатты зәңге, йөрәк, бауыр, ашҡаҙан сирҙә­ре­нән яфаланғанда, ҡан баҫымы күтәрелгәндә файҙаланғандар.
Ҡара ҡарағат — илебеҙҙә киң та­ралған культура. Башҡа емеш ҡыуаҡтары менән сағыштыр­ған­да, уның вегетация осоро иртә яҙ башлана. Мәҫәлән, беҙҙең климат шарттарында ул 24 апрелдә үк бөрө ебәрә башлай, 17 май тирәһендә сәскә ата. Был осор ун ете көнгә тиклем дауам итә. Иртә сәскә атыу һөҙөмтә­һендә сәскәләре йыш ҡына яҙғы ҡы­рауҙан һәләк була. Беҙҙең шарт­тарҙа ҡарағат 11 — 25 июлдә өлгө­рә. Ҡарағат башҡа емеш ағас­та­рына ҡарағанда һалҡындарға сыҙамлыраҡ.
Ҡара ҡарағатты ҡар ҡалын ятҡан урынға ултыртырға кәрәк. Бының әһәмиәте шунда: ҡатлам аҫтында ҡалған ҡыуаҡтың сәскә бөрөләре ҡышҡы ҡаты һыуыҡ­тар­ҙан һаҡланып ҡала. Ҡар ҡа­лын ятҡан ерҙә тупраҡ һуң өлгөрә, ҡыуаҡтың вегетация осоро ла һуң башлана, һуң сәскә ата. Һөҙөмтәлә, сәскәләр яҙғы ҡырау­ҙарҙан иҫән ҡала.
Уның тамыры ҡурай еләгенеке кеүек ерҙең өҫкө ҡатламында тарала, шуға ла ҡоролоҡҡа түҙә алмай. Тупраҡта дым аҙ булһа, уңыш икеләтә кәмей. Ҡоро йыл­дарҙа вегетация осоронда уға даими һыу һибеп торалар.
Ҡара ҡарағат бер урында һи­геҙ-ун йыл үҫтерелә. Ултыртҡан­дан һуң дүрт-һигеҙ йыл мул уңыш бирә. Унан һуң емеше ваҡлана, үҙе төрлө ҡоротҡостар, ауырыу­ҙар менән зарарлана, ҡартая. Шуға ун бер-ун ике йыллыҡ ҡыуаҡты тамыры менән һурып алып яндырырға кәрәк.
Был үҫемлек ҡара тупраҡлы, дымлы ерҙә яҡшы үҫә. Ашлама ярата. Мәҫәлән, Санкт-Петербург өлкәһендәге ғилми-тикшеренеү учреждениеларында һәр гектар ҡарағатҡа фосфор һәм калий ашламаларын 30 килограмдан алып бер мең килограмға тиклем һибеп үҫтереп ҡарағандар. Гектарына 500 килограмм ашлама һалынған май­ҙандан иң юғары уңыш алғандар.
Республиканың төньяғындағы һөрөү ҡатламы һай булған көл­һыу, уңдырышһыҙ әсе тупраҡлы ерҙәрҙә ҡарағаттан юғары уңыш алам тиһәң, һәр квадрат метрға өс-дүрт килограмм органик, 50 — 60 грамм комплекслы минераль ашлама, 500 — 600 грамм эзбиз индереү талап ителә.
Беҙҙә ҡарағат сентябрь баш­та­рында уҡ үҫеүҙән туҡтай. Ошоно иҫәпкә алып, уны 15 сентябр­ҙән үк ултырта башларға мөмкин. Ултыртҡанда 40-50х40-50 сантиметр ҙурлығындағы со­ҡор ҡаҙыла. Тупраҡтың өҫкө ҡатламы — бер яҡҡа, аҫҡыһы икен­се яҡҡа һалына. Өҫкө ҡатламына ике биҙрә серетмә, 200 — 250 грамм суперфосфат, 50 — 60 грамм хлорлы калий, 200 грамм эзбиз йәки 200 — З00 грамм көл һалып яҡшылап бутала. Байыҡты­рылған тупраҡты соҡорға һалып, ҡарағат үҫен­теһен ултырталар. Һуңынан төбө тығыҙлап тапала, һыу һибе­лә. Тағы бер мөһим эш: ултырт­ҡан­дан һуң, ер өҫтөндә ике-өс бө­рө ҡалдырылып, үҫен­тенең өҫкө өлөшө ҡырҡып алына. Һыу һипкәс, тамыр тирәһен биш-алты сантиметр ҡалынлыҡтағы серет­мә йәки торф менән ҡаплап ҡуйыу мотлаҡ.
Ғалимдар тарафынан ҡара­ғат­тың төрлө сорттары сыға­рыл­ды һәм файҙаланыуға индерелде. Мәҫәлән, М.А. Лисавенко исе­мен­дәге Себер ғилми-тикше­ренеү институты ғалимдары һуңғы йылдарҙа ғына һикһәндән ашыу сорт уйлап тапты. Улар уңыш би­реүе, тәме, ауырыуҙарға биреш­мәүе менән айырылып тора.
Һуңғы йылдарҙа коллектив баҡсаларҙа Себер сорттары киң тарала. Беҙҙең климат һәм тупраҡ шарттарында “зоя”, “стахановка”, “алтай”, “алтай десерты”, “каракол” сорттары яҡшы үҫә һәм юғары уңыш бирә.
Республикала ҡара ҡарағат­тың “алтай десерты”, “голубка”, “баш­ҡорт баһадиры”, Мичурин иҫтәлегенә арналған һәм башҡа сорттар районлаштырылған.
“Алтай десерты” сорты М.А. Лисавенко исемендәге Себер ғилми-тикшеренеү институтында сығарылған. Юғары уңдырышлы, ҡышҡы һалҡындарға сыҙамлы емеше эре, ялтырауыҡлы ҡара төҫтә, йомшаҡ, тәмле. Июль баштарында уҡ өлгөрә башлай. Етеш­һеҙлеге: тиҙ ҡойолоусан, уны ваҡытында йыйып алыу мотлаҡ.
“Голубка” — шулай уҡ Лисавенко исемендәге Себер ғилми-тикшеренеү институтында сыға­рылған сорт. Юғары уңдырышлы, ҡышҡа сыҙамлы, еләге эре, йомшаҡ, иртә өлгөрә, әскелтем. Мул уңыш биреүе менән айырыла. Етешһеҙлеге — тигеҙ өлгөрмәй.
“Башҡорт баһадиры” — Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты тарафынан сығарылған сорт. Эре, тәме әскелтем, өлгөрөү ваҡыты уртаса, июль урталарына бешә. Етешһеҙлеге — тигеҙ өлгөрмәй.
Мичурин иҫтәлегенә арналған сорт — уңдырышлы, һалҡын­дарға сыҙамлылығы уртаса. Етешһеҙ­леге — ауырыуҙарға тиҙ бирешә.
Ҡайһы бер һәүәҫкәр баҡса­сылар яҡшы сорттарҙы ултырта ла мул уңыш көтә, ә үҫентеләрҙе тәрбиәләмәй. Шуны иҫтә тотоу мөһим: бөтә сорттар ҙа тәрбиәгә мохтаж, ерҙә дым, туҡлыҡлы матдәләр һәм башҡа шарттарҙы булдырғанда ғына, улар һәйбәт үҫә, теләгән уңышты бирә.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Баҙар түгел,  баҡса бирә ашлама

Баҙар түгел, баҡса бирә ашлама 31.01.2024 // Баҡса

Баҡсалағы һәр түтәл-ҡыуаҡтан биҙрәләп уңыш алыу – һәммәбеҙҙең дә яҡты хыялы. “Компостер” тигән...

Тотош уҡырға 1 287

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр

Ҡыяр-помидор тоҙлар мәл Һыуыҡ һыуҙа тоҙланған ҡыяр 15.07.2023 // Баҡса

Өс литрлыҡ банка төбөнә бер укроп һабағы, ҡурай еләге, ҡарағат, сейә япрағы һалырға. Бер рәт ҡыяр...

Тотош уҡырға 3 160

Уңышты нисек һаҡларға?

Уңышты нисек һаҡларға? 15.07.2023 // Баҡса

Сөгөлдөр һәйбәт һаҡланһын өсөн һабағын ҡул менән бороп өҙмәгеҙ, ә төбөн 1-1,5 сантиметр оҙонлоғонда...

Тотош уҡырға 1 436

Алтын йомортҡа... һарайҙа

Алтын йомортҡа... һарайҙа 21.05.2023 // Баҡса

Тауыҡ йылы тамамланды, ләкин шәхси хужалыҡтарҙа ҡош-ҡорт тотоу төп тармаҡ булып ҡала. Ите,...

Тотош уҡырға 1 145

Кишер яратһаң

Кишер яратһаң 21.05.2023 // Баҡса

Кишерһеҙ бер табынды ла күҙ алдына килтереп булмай. Уны беҙ аш, былау бешергәндә, салаттар...

Тотош уҡырға 1 146

Сәскәләр тураһында

Сәскәләр тураһында 21.05.2023 // Баҡса

– Башҡа мәшәҡәттәр менән мартта сәскә сәсә алманым. Йәй көнө баҡсаға күсереп ултыртыу өсөн әле...

Тотош уҡырға 1 380

Ер еләге үҫтереү тәртибе

Ер еләге үҫтереү тәртибе 21.05.2023 // Баҡса

Беҙҙәге һауа шарттарында ер еләгенең вегетация осоро ҡар иреп бөткәс тә башлана. Май аҙаҡтарында...

Тотош уҡырға 1 141

Нимә беләбеҙ?

Нимә беләбеҙ? 21.05.2023 // Баҡса

Картуф мал, ҡош-ҡорт аҙығында ла, сәнәғәт өлкәһендә лә киң ҡулланыла. Медицина өлкәһе ғалимдары...

Тотош уҡырға 1 206

Редис, помидор, борос...

Редис, помидор, борос... 23.03.2022 // Баҡса

Иртә яҙҙан сәсеп үҫтерелгән йәшелсә үҫентеләрен башта быяла йәки полиэтилен япма аҫтына, шунан асыҡ...

Тотош уҡырға 1 892

Һыу һибеү һәм туҡландырыу

Һыу һибеү һәм туҡландырыу 23.03.2022 // Баҡса

Июлдә баҡсала төп эштәр­ҙең береһе ул. Һыуҙы иртән йә­ки кисен, ҡояш артыҡ ҡыҙ­ҙыр­ма­ғанда,...

Тотош уҡырға 2 007

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос

Ҡоротҡостарҙы ҡоротҡос 23.03.2022 // Баҡса

Туҡланыу шарттарына ҡарап, ҡоротҡостар ике төргә бүленә: беренсеһе үҫемлектең һутын һурһа, икенсеһе...

Тотош уҡырға 1 306

Әтәсте нисек һайларға?

Әтәсте нисек һайларға? 23.03.2022 // Баҡса

Ихата йәме нимәлә? Нисек кенә сәйер булмаһын — әтәстә! Һәүетемсә генә барған ауыл тормошона...

Тотош уҡырға 1 534