“Кроношпан” тәбиғәткә зыянһыҙ эшләйәсәкБашҡортостан — илдең үҫешкән төбәктәренең береһе. Иң мөһиме — иҡтисади яҡтан тағы ла нығыныр мөмкинлектәре бар. Малсылыҡ, игенселек, ауыл хужалығы тармаҡтарының башҡа төрөн үҫтереү менән бер рәттән сәнәғәтте күтәреү, етештереүҙе арттырыу ҙа көнүҙәк мәсьәлә булып тора.
Ситтән матур күренә лә ул...
Тәбиғәтебеҙ бик бай. Иң ҙур хазинабыҙ — урман. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, республиканың 44,1 процент ерен "йәшел ҡалҡан" тәшкил итһә лә, 6,3 миллион гектар майҙанда үҫкән ағастан аҙ файҙа күрәбеҙ. Белгестәр фекеренсә, урмандарҙа 765 миллион кубометр ағас запасы иҫәпләнә. Шуларҙың 534 миллионын (70 процент) — ҡайын, йүкә, уҫаҡ, 175 миллионын (23 процент) — ылыҫлы ағастар, 56 миллионын (7 процент) имән, йыла, саған биләй. Бөгөндән киҫергә өлгөргән һәм киҫеү ваҡыты уҙған 410 миллион кубометр ағас иҫәпләнә. Һуңғы йылдарҙа ғына ла был төркөмгә ингәндәр 32,8 миллион кубометрға артҡан. Төп сәбәп — ағас ваҡытында киҫелмәй. Мәҫәлән, 1988 йылда 5,6 миллион кубометр әҙерләнһә, 2012 йылға ни бары 2,6 миллионы ғына (2,2 тапҡырға аҙыраҡ) эшкәртелгән. Был — үтә хәүефле хәл, шул уҡ ваҡытта экология йәһәтенән дә.
Беҙҙең күп урмандар ситтән генә матур булып күренә, эсенә инһәң, ауған, серек ағастар араһынан йөрөрлөк түгел. Һуңғы йылдарҙа ҡоторған янғындар ҙа нәҡ ошондай урындарҙы һайлап йөрөй тиерһең. Ағастарҙы йәшәртеү өсөн уларҙы киҫергә, таҙартырға, яңыһын ултыртырға кәрәк. Тик бер кем дә буштан-бушҡа ул эштәрҙе башҡармаясаҡ. Төҙөлөшкә ярамаған ағас бер кемгә лә кәрәкмәй...
Яңы мөмкинлектәр
"Кроношпан" компанияһы менән килешеү төҙөп, инвестиция йәлеп итеү һис тә сәбәпһеҙ барлыҡҡа килмәгән. Нәҡ ошондай ағасты яңы технология буйынса эшкәртһәң, шул уҡ ваҡытта файҙаһын күрһәң генә ике яҡ өсөн дә отошло буласаҡ. Предприятие түбән сортлы материалдың онтағынан осһоҙ, шул уҡ ваҡытта заманса төҙөлөш материалдары (ОСП-ориентированно-стружечная плита) етештерәсәк. Беҙ уны ДСП тип тә йөрөтәбеҙ. Ләкин ул әлегенән бөтөнләй тиерлек айырыла, ныҡлы буласаҡ. Өҫтәмә рәүештә завод йылына 2,9 миллион кубометр өлгөргән һәм ҡартайған ағасты эшкәртәсәк.
Предприятиены үҙҙәрендә төҙөтөү өсөн Рәсәйҙең һигеҙ төбәге теләк белдергәйне, шул иҫәптән күрше Свердловск өлкәһе, Пермь крайы һәм Татарстан. Төрлө экспертизаларҙан һуң, Башҡортостанда туҡталдылар. Бында, әлбиттә, сеймалдың, тимер юлының, газ, һыуҙың яҡынлығы ла булышлыҡ итте. Республика буйынса иһә төҙөлөш өсөн 13 майҙансыҡ ҡаралды. Өфө районы хакимиәте тәҡдим иткән урынға өҫтөнлөк бирелде.
"Кроношпан-Башҡортостан" яуаплылығы сикләнгән йәмғиәте тирә-яҡ тәбиғәткә зыян килтермәйенсә эшләүҙе тулыһынса үҙ өҫтөнә ала: һыу, һауаға зарарлы матдәләрҙе сығармаҫ өсөн заманса фильтрҙар ҡуйыласаҡ, башҡа төр һаҡланыу саралары күреләсәк.
Тағы бер бик мөһим әйбер: заводтың үҙендә эшләүселәрҙән тыш, урман әҙерләүсе ойошмаларҙа өҫтәмә 800-гә яҡын эш урыны булдырыласаҡ. ДСП етештереү линияһында ғына ла 250 кеше эшләйәсәк. Ҡатнаш етештереү тармағында (ағасты әҙерләү, урмандан сығарыу, мебель яһау, һатыу һ.б.) тағы алты меңгә яҡын кеше йәлеп ителәсәк тип күҙаллана. Ҡорамалдар тулыһынса Европанан килтерелә, шуға инженер эштәренә сит ил белгестәре (3 процент) йәлеп ителә, әммә ҡалған барлыҡ эшселәр үҙебеҙҙеке буласаҡ.
Завод төҙөлөшө бюджеттың бөтә өлкәһен тулыландырыуға һәм социаль мәсьәләләрҙе хәл итеүгә булышасаҡ. Был инде яңы мәктәп, балалар баҡсалары, дауаханалар тигән һүҙ. Мәҫәлән, 2013 йылға ғына ла Өфө районына республика бюджетынан 40-тан ашыу социаль һәм 13 юл төҙөлөшө объекттарын проектлауға, төҙөүгә 700 миллион һум аҡса бүленгән. Был һан киләсәктә тағы ла үҫәсәк...
Һыуҙы болғатыуҙан ни файҙа?
Һәр башланғыс хуплау менән бергә ҡаршылыҡтар, шик-шөбһәләр, имеш-мимештәр ҙә тыуҙырыусан. Был тәбиғи. Ләкин ошо шиктәрҙе үҙ яғына ауҙарырға, болғансыҡ һыуҙы тағы ла болғатып, йәмәғәтселек алдында күренеп ҡалырға тырышыусылар ҙа юҡ түгел. Бигерәк тә һайлау алдынан. Шулай тимәҫ инең, Башҡортостан Президенты Рөстәм Хәмитов менән Kronospan Holdings East Ltg компанияһының эшсе төркөмө етәксеһе Петер Кайндл 2012 йылдың 17 авгусында уҡ республикала ағас эшкәртеү һәм төҙөлөш материалдары етештереү өсөн эре предприятие төҙөү буйынса инвестицион килешеүгә ҡул ҡуйғайны. Шул саҡтан алып бер йыл ваҡыт үтте. Ерҙе файҙаланыу буйынса халыҡ вәкилдәре урындағы, атап әйткәндә, Өфө районының Кириллов ауыл Советы хакимиәте етәкселәре менән ике тапҡыр осрашыу үткәрелде. Былтыр октябрҙә үк ошо осрашыуҙарҙа "Ерҙе файҙаланыу һәм төҙөлөш барышы ҡағиҙәһе" ҡабул ителде. Унан һуң экологтар, ер эштәре комитеттары менән эш алып барылды. Күптән түгел — 9 августа дәүләт һәм бойондороҡһоҙ йәмәғәт ойошмаларынан эколог-эксперттар, Өфө районы халҡы вәкилдәре, журналистар төркөмө Мәскәү өлкәһенең Егорьевск ҡалаһындағы "Кроношпан" предприятиеһында булып ҡайтты. Бер уйлаһаң, тынысланырға, ең һыҙғанып эшкә тотонорға, шик-шөбһәләрҙе алып ташларға ваҡыт һымаҡ. Юҡ, алда әйткәнемсә, һайлау алды марафоны финишҡа яҡынлашҡан һайын, халыҡ аңында уйнаусылар ҙа табылып тора. Иманым камил: сираттағы компания үтеп китһен, "Кроношпан" тураһында иҫләүсе лә булмаясаҡ, һәм эре предприятие төҙөү ғәҙәти хәл һымаҡ ҡабул ителәсәк. Заманында, "Бөтә Союз удар төҙөлөшө" иғлан итеп, Ағиҙел ҡалаһын төҙөнөләр. Ләкин Башҡортостан атом электр станцияһы реакторҙарына нигеҙ генә һалғайнылар, "йәшелдәр" күтәрелеп сыҡты. Дөрөҫөрәге, улар исеменән башҡалар йөрөнө. Һөҙөмтәлә төҙөлөш туҡталды. Ә йәштәр ҡалаһы халҡы эшһеҙ ҡалды. Бөгөн Ағиҙел ошо эшһеҙлектән интеккән урта йәштән уҙыусылар һәм киләсәктә тыуған ерендә перспективаһы булмаған яңы быуын ҡалаһына әйләнде. Тик шундай һорауға ғына һаман яуап биреүсе юҡ: атом станцияһы төҙөүгә ҡаршы сығыусыларҙың ҡайһыһы эшһеҙ ҙә балаларының киләсәге билдәһеҙ икән? Чернобыль ҡабатланыр тип хәүефләндек, ә Уралда ғына "Маяҡ" урынлашыуын оноттоҡ. Өйҙәргә газ, электр үтеп ингән, төрлө тарафтарҙан мейегә меңдәрсә зарарлы тулҡындар ябырыла (кеҫә телефондары, телевидение, радио, компьютер һ.б.) — улар ҡурҡыныс түгелме? Бынан ярты быуат элек төҙөлгән, иҫкергән завод-фабрикаларҙың төтөнө, һауаға көн дә Менделеев таблицаһының байтаҡ өлөшөн алып осҡан матдәләр файҙағамы? Урамға һыйыша алмаған, юл саты һайын тығын хасил иткән машиналарҙан ниңә ваз кисмәйбеҙ? Һорауҙар, һорауҙар...
Кешелектең ике генә юлы бар: йә заманса технологиялар ҡулланып, киләсәккә табан атлау, йә... Хәйер, хәҙер әҙәм балаһы киренән һуҡа менән ер һөрөп, ат арбаһына ултырмаясаҡ. Әгәр беҙҙең заманса цивилизацияға атлауыбыҙ тәбиғәткә, кешелеккә ҡаршы бармаһа, әлбиттә...