Уҙған аҙнала Рәсәй Президенты Владимир Путиндың Монголияға эш сәфәре, НАТО-ның Европала хәрби күнекмәләр уҙғарыуы иғтибар үҙәгендә булды.
Хеҙмәттәшлек киңәйәВладимир Путиндың эш сәфәренә тиклем Монголия беҙҙең иғтибарҙан бер аҙ ситтә ҡалып килде кеүек: бер яҡтан – Ҡытай, икенсе яҡтан Рәсәй менән сиктәш дәүләт үҙе лә донъяның сәйәси аренаһында бик күренеп бармай. Географик урыны ла, социаль-иҡтисади хәле лә ике ҡеүәтле илдең күләгәһендә йәшәүенә булышлыҡ итмәй ҡалмағандыр. Хәҙер килеп, Рәсәй Монголияны “шаршау арты”нан сығарырға булды, күрәһең. Беҙҙең аралағы сауҙа бәйләнештәрен ныҡлы тип әйтеп булмай. Монголияға ситтән индерелгән тауарҙарҙың 90 проценты Ҡытай иҫәбенә тура килә, илебеҙ уларҙы бер нисек тә ҡыҫырыҡлап сығара алмаясаҡ. Ә бына әлегә ҡәҙәр булдырылған хеҙмәттәшлекте киңәйтеү юлдары бар.
Улан-Баторҙа Владимир Путин менән Монголияның Президенты Цахиагийн Элбэгдорж тап ошо хаҡта фекер алышты һәм бер нисә мөһим документҡа ҡул ҡуйҙы. Илебеҙ киләсәктә был дәүләткә тимер юлдарҙы яңыртыу йәһәтенән ярҙам күрһәтәсәк. Хәрби хеҙмәттәшлек хаҡында ла һүҙ булды. НАТО көстәренең Рәсәй сиктәренә уҡталған мәлендә, беҙгә союздаштарҙы арттырыу бик мөһим.
Заманында илебеҙҙең Монголияға хәрби ярҙамы ла, ҡыҫымы ла көслө булды. Шулай ҙа 1921 йылдағы революция һөҙөмтәһендә Ҡытай ҡоллоғонан ҡотолған был дәүләт өсөн Рәсәй барыбер яҡын. 2020 йылға тиклем ике ил араһындағы тауар әйләнешен 10 миллиард долларға еткереү күҙаллана. “Роснефть” Монголия баҙарында үҙ эшмәкәрлеген киңәйтәсәк. Шулай уҡ уларға “ГАЗ”, “ПАЗ” автомашиналарын күберәк һатыу планлаштырыла. Рәсәйҙән Ҡытайға табан һуҙыла башлаған газ магистрален Монголия үҙ биләмәһе аша үткәртергә теләй. Быға тиклем Ҡаҙағстан да транзит газ үткәргесе яҡлы булыуын белдергәйне. Шулай булғас, илебеҙгә Европа союзы илдәренең санкциялары ҡурҡыныс түгел. Аҙыҡ-түлек мәсьәләһенә лә ҡағыла был. Киләсәктә Монголиянан һыйыр ите индереү мәсьәләһе лә ыңғай хәл ителергә тейеш. Быға тиклем йоғошло ауырыуҙарға бәйле уларҙан ит-һөт килтереү тыйылғайны.
Путиндың эш сәфәре 1939 йылда совет ғәскәрҙәре менән Монголия хәрбиҙәренең Халхин-Гол йылғаһы буйында Япония ғәскәрҙәрен еңеүенең 75 йыллығына тап килтерелде. Был ваҡиғаны йыл һайын билдәләйҙәр.
Әйткәндәй, Путин Монголияла йөрөгән арала Барак Обама эш сәфәре менән Эстонияға килде. НАТО Европа илдәрендә, шул иҫәптән Балтик буйында хәрби күнекмәләр уҙғара башлаған. АҠШ Президенты ошондағы эшмәкәрлек менән дә танышып китте. Киләсәктә НАТО Эстонияла, Латвияла, Литвала ҡоро ер ғәскәрҙәрен һәм ауыр хәрби техника һанын арттырырға иҫәп тота.
Донъя – ҡуласа...4-5 сентябрҙә уҙған НАТО саммитында төп иғтибар Украиналағы хәл-ваҡиғаларға һәм Ираҡтағы “Ислам дәүләте” боевиктарын тар-мар итеү мәсьәләләренә йүнәлтелде. Ойошманың генераль секретары Андерс Фог Расмуссен был сараны “тарихтағы иң мөһим ваҡиға” тип билдәләне. Унда Украинаға хәрби ярҙам күрһәтеү хаҡында ла һүҙ булды. Рәсәйҙе иһә, Донбасс һәм Луганск ополчениеһына ярҙам итеүҙә ғәйепләп, ҡаты тәнҡит утына тоттолар. Украина президенты Петр Порошенко саммиттан һуң НАТО илдәренең, атап әйткәндә Франция, Италия, Польша, Норвегияның, Украинаға хәрби ярҙам күрһәтәсәге тураһында белдерҙе. Һуңғы ике илдең етәкселәре был һүҙҙәрҙе кире ҡаҡты, ундай килешеү булманы, тинеләр.
Порошенко ошондай юлдар менән үҙенә сәйәси мәрәй тупларға уйланы булһа кәрәк. Юғиһә һуңғы арала абруйы ныҡлы төшә башланы. Донбасс һәм Луганск өлкәләрендәге хәрби уңышһыҙлыҡтар, Украина хәрбиҙәренең меңәрләп әсиргә эләгеүе, әлбиттә, Порошенкоға ҡарата ышанысты ныҡлы ҡаҡшатты. Шуға ла ул, Путиндың тыныслыҡ урынлаштырыу идеяһын хуплап, 5 сентябрҙән хәрбиҙәргә көс ҡулланыуҙы туҡтатырға бойорҙо. Ләкин Порошенко әллә һүҙендә торманы, әллә уны тыңламанылар – Донбасс өлкәһендә һуғыш һаман да дауам итә. Был ике өлкәнең етәкселәре һәр хәлдә Украина менән бергә ҡалмаясағын, айырылып сығыу яғын ҡараясағын белдерә.
Айырылыу тигәндән, Европаның үҙендә лә ошо хаҡта һүҙ бара. Мәҫәлән, 18 сентябрҙә Шотландия Бөйөк Британиянан айырылып сығыу буйынса референдум уҙғара. Алдан һорау алыу күрһәтеүенсә, урындағы халыҡтың 50 проценты шуны теләй. Тимәк, Донбасс менән Луганск халҡының үҙаллылыҡҡа ынтылыуына аптырарға кәрәкмәй.
Европа союзының илебеҙгә ҡарата ҡабул ителгән санкциялары үҙҙәренә ҡәһәр булып төшә башланы ла инде. Мәҫәлән, Италияның элекке премьер-министры, Европала ғына түгел, донъяла билдәле сәйәсмән булып танылған Сильвио Берлускони АҠШ менән ЕС илдәре етәкселәрен тәнҡитләп сығыш яһаған. Уның белдереүенсә, Европаға иҡтисади көрсөк янай, һәм был Рәсәйгә санкция иғлан итеүгә бәйле. Европаның меңәрләгән фермеры, продукцияһын һата алмағас, етәкселеккә бойкот иғлан иткән, протест акциялары ойошторған. ЕС етәкселеге уларға 50 миллион евро күләмендә финанс ярҙамы бүлеүен белдерҙе, ләкин был ғына барлыҡ юғалтыуҙы ҡаплауға етмәйәсәк. Тимәк, санкцияларға ҡарата ризаһыҙлыҡ акциялары көсәйәсәк кенә. Бына шулай, Майҙанда башланып киткән сыуалыштарҙың еле уны ойоштороусыларҙың үҙҙәренә табан иҫә башланы. Донъя – ҡуласа, тиҙәр шул.