Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Хәйҙәр ВӘЛИЕВ, Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы рәйесе: "Берҙән-бер бурыс — һайлаусыларға ярҙам итеү"
Хәйҙәр ВӘЛИЕВ, Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы рәйесе: "Берҙән-бер бурыс — һайлаусыларға ярҙам итеү"
Һайлауҙар араһындағы осорҙа ниндәй эштәр башҡарыла, ҡануниәттә һуңғы ваҡытта ниндәй яңылыҡтар бар, һайлаусыларҙы көҙ нимә көтә? Республиканың Үҙәк һайлау комиссияһы рәйесе Хәйҙәр ВӘЛИЕВ менән әңгәмәбеҙ ошо хаҡта.

— Хөрмәтле Хәйҙәр Арыҫлан улы! Һайлауҙар араһындағы осорҙа эш туҡтап тормай. Уның күп яҡтары күҙгә лә ташланып бармай...
— Эшмәкәрлегебеҙ әүҙем дауам итә. Һайлау тармағы хеҙмәткәрҙәрен уҡытабыҙ, һайлаусыларҙың, иң элек йәштәрҙең, хоҡуҡи мәҙәниәтен үҫтереү буйынса саралар ойошторабыҙ, сәйәси партияларҙың төбәк бүлексәләре (Башҡортостанда ундайҙар бөгөн — 55), йәмәғәт ойошмалары, уҡыу йорттары менән хеҙмәттәшлекте нығытабыҙ, студенттар, аспиранттар, журналистар араһында төрлө бәйгеләр үткәрәбеҙ.
Һайлау практикаһы күрһәтеүенсә, ошо процеста ҡатнашыусыларҙың, шул иҫәптән йәштәрҙең хоҡуҡи мәҙәниәтен үҫтереү зарур. Йәштәр һайлауға әллә ни ашҡынып бармай, унда ҡатнашыуҙың мөһимлеген аңлап етмәй. Егет, ҡыҙҙар әйтеүенсә, йәш быуын йыш ҡына яңы мәғлүмәт, конституцион хоҡуҡтары һәм бурыстарының әһәмиәте тураһында хәбәрҙар түгел.
Үҙәк һайлау комиссияһы студенттар, уҡыусы йәштәр менән аралашыу йәһәтенән ярайһы уҡ ҙур тәжрибә тупланы. Бындай осрашыуҙарҙа төп иғтибар йәш электораттың әүҙемлегенә, хоҡуҡи мәҙәниәтте үҫтереүгә, вуздар менән һайлау комиссиялары араһындағы үҙ-ара эшмәкәрлектә алдынғы тәжрибәне таратыуға йүнәлтелә. Һайлау хоҡуғы һәм һайлау процесы мәсьәләләренә арналған иң яҡшы эште асыҡлау буйынса йыл һайын уҙғарылған конкурс быға булышлыҡ итә.
Йәш һайлаусылар менән аралашыу һөҙөмтәһендә ошо мөхиттә һайлауҙың әһәмиәтен арттырыуға йүнәлтелгән өр-яңы саралар комплексы эшләнде. Беҙҙеңсә, Йәш һайлаусылар клубын ойоштороу — ҡыҙыҡлы алым. Был Клуб һайлау осоронда ғына түгел, унан һуң да эш итә. Ҡайһы бер ҡала, райондарҙа Йәш һайлаусы аҙналығы һәм көнө ойошторола.
Заманса үҙгәрештәр белемде даими тулыландырыуҙы, ойоштороусыларҙы уҡытыуҙы талап итә. Ошоға бәйле Үҙәк һайлау комиссияһы республика Президенты ҡарамағындағы Башҡортостан дәүләт хеҙмәте һәм идара итеү академияһы, М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты менән берлектә Рәсәйҙәге һайлау системаһының 20 йыллығына арналған төбәк-ара фәнни-ғәмәли конференцияһын үткәрҙе. Унда һайлау системаһы институттарын үҫтереү, һайлау хоҡуҡтарын тормошҡа ашырыу тәжрибәһе ҡаралды.
Быйыл март-апрелдә республиканың Үҙәк һайлау комиссияһы муниципаль райондарҙағы, ҡала округтарындағы территориаль һәм участка һайлау комиссиялары ағзалары менән күсмә семинар-кәңәшмәләр ойошторорға ниәтләй. Һайлаусыларҙың хоҡуҡи мәҙәниәтен даими үҫтереү өсөн мөмкин булғандың барыһын да эшләргә тейешбеҙ.
— Бөгөн һайлаусылар һанын аныҡ ҡына әйтә алаһығыҙмы?
— Комиссиялар һайлаусылар тураһындағы мәғлүмәтте асыҡлау йәһәтенән даими эшләй. Быйыл 1 ғинуарға ҡарата Башҡортостанда 3 миллион 69 мең һайлаусы теркәлгән. Былтырғыға ҡарағанда уларҙың һаны 8 меңдән ашыуға артҡан.
Участка һайлау комиссиялары составында ла яңылыҡтар бар. Әле республикалағы территориаль һайлау комиссиялары резервҡа индереү өсөн кандидатуралар буйынса документтар ҡабул итә. Беҙ ҡануниәттәге яңылыҡтар, үҙгәрештәр менән яҡшы таныш, һөнәри оҫталыҡ туплаған кадрҙар резервын төҙөргә тейешбеҙ.
— Быйыл республикалағы һайлау системаһын нимәләр көтә?
— 24—25 апрелдә Өфөлә Рәсәй Үҙәк һайлау комиссияһының күләмле сараһы — ил төбәктәрендәге һайлау комиссияһы рәйестәре менән семинар-кәңәшмә уҙғарыласаҡ. Әйтергә кәрәк, Башҡортостан Республикаһы уны үткәреү урыны итеп осраҡлы һайланманы. Беҙҙә коллегаларыбыҙға күрһәтерлек яҡшы үҙгәрештәр ҙә, уртаҡлашырлыҡ тәжрибә лә бар.
Берҙәм тауыш биреү көнөнә килгәндә, быйыл 14 сентябрҙә Башҡортостанда 33 мандатты тәғәйенләү күҙаллана. Межгорьела ҡала Советы депутаттарын һайлаясаҡтар. Өфө, Стәрлетамаҡ, Благовещен, Мәләүез ҡалаларында, Архангел, Бүздәк, Ишембай, Ҡырмыҫҡалы, Ҡыйғы, Салауат, Мишкә, Хәйбулла райондарында өҫтәмә һайлау була.
— Күптән түгел Дәүләт Думаһы депутаттарын һайлау тураһындағы закондың яңы редакцияһы ҡабул ителде. 2016 йылда Рәсәй парламенты депутаттарын һайлауҙа ниндәй яңылыҡтар көтөлә?
— Закон Дәүләт Думаһына һайлауҙың ҡатнаш мажоритар-пропорциональ системаһын ғәмәлгә ҡайтара. Депутаттарҙың яртыһы — партия исемлеге, икенсе яртыһы бер мандатлы округтар буйынса һайлана. Һуңғы ике саҡырылыш пропорциональ система буйынса һайланғайны. Уларҙа партиялар ғына ҡатнашты.
Киләһе, етенсе саҡырылыш, парламентында әүәлге 7 процентлы сик урынына 5 процентлыһын үтә алған партиялар урын аласаҡ.
Ҡултамғалар йыйыу ҙа кире ҡайтарылды. Һайлауҙа ҡатнашыу һәм теркәлеү өсөн сәйәси партия кәмендә 200 мең һайлаусының ризалығын алырға тейеш. Шул уҡ ваҡытта Рәсәйҙең бер төбәгенә иң күбеһе 7 мең ҡултамға тура килеүе шарт. Һуңғы һайлауҙа, Дәүләт Думаһына үтеү-үтмәүенә ҡарамаҫтан, һайлаусылар тауышының кәмендә 3 процентын йыйған, шулай уҡ Рәсәй төбәгендәге закон сығарыу органында фракцияһы булған йәки төбәк парламентына кәмендә бер депутаты эләккән партияға ҡултамғалар йыйыуҙың кәрәге юҡ.
Бер мандатлы округтарҙан тәҡдим ителгән кандидаттарҙы яҡлап ҡултамғалар йыйыуға талап үҙгәрҙе. Ошондай процедурала ҡатнашмаҫҡа рөхсәт бирелгән партияларҙың тәҡдим иткән кандидаттарына ғына ҡултамға йыймаҫҡа мөмкин.
Законға ярашлы, бер мандатлы округтан тәҡдим ителгән кандидат округтағы һайлаусылар һанының кәмендә 3 процентының ҡултамғаһын алырға тейеш. Мәҫәлән, округта 100 мең һайлаусы икән, ҡултамғалар һанының кәмендә 3 мең булыуы шарт.
Шулай уҡ ауыр енәйәт өсөн хөкөм ителгәндәр яза ваҡыты үткәндән һуң — 10 йыл, айырыуса ауыр енәйәттәр өсөн хөкөмгә тарттырылғандар 15 йыл дауамында һайлана алмай.
Бынан тыш, кандидаттарҙың һайлау фонды күләме 6 миллиондан (2003 йылда) 15 миллион һумға тиклем арттырылды. Партия фонды сығымдарының сикке күләме — иң күбе 700 миллион һум, төбәк бүлексәһенеке — һайлаусылар һанына ҡарап, 15 миллиондан 100 миллион һумға тиклем.
— Былтыр 21 декабрҙә Рәсәй Президенты Владимир Путин яңы законға ҡул ҡуйҙы. Уға ярашлы, төрлө кимәлдәге һайлауҙы үткәргәндә тауыш биреү бинаһында үтә күренмәле материалдан яһалған стационар йәшниктәр урынлаштырылырға тейеш.
— Эйе, "Рәсәй Федерацияһы граждандарының һайлау хоҡуҡтарының һәм һайлауҙа ҡатнашыу хоҡуғының төп гарантиялары тураһында"ғы Федераль законға тейешле төҙәтмәләр индерелде. Бындай йәшниктәр һайлауҙа асыҡлыҡты арттырыу мөмкинлеген бирәсәк.
Практика күрһәтеүенсә, бөтә үҙенсәлектәр, нескәлектәр иҫәпкә алынған, әле йәшниктәр һырлы пластиктан эшләнә. Улар халыҡ һаны 100 мең кешенән артмаған бөтә административ үҙәктәрҙә ҡуйылды. Рәсәйҙең Үҙәк һайлау комиссияһы төбәктәрҙәге комиссияларҙы йәшниктәр менән тәьмин итеү бурысын үҙ иңенә алды. Федераль ҡаҙнанан бүленгән 1 миллиард һумдан ашыу аҡсаға тауыш биреү йәшниктәре һатып алына.
Башҡортостанда ла участкаларҙы үтә күренмәле, шулай уҡ күсмә йәшниктәр менән тулыһынса тәьмин итеү күҙаллана. Яңы нормативтарға ярашлы, быйыл беҙ 2 080 үтә күренмәле стационар һәм 2 542 күсмә йәшник алабыҙ.
— Хәйҙәр Арыҫлан улы, "Барыһына ла ҡаршы" тигән графаны кире ҡайтарыуға ниндәй ҡараштаһығыҙ?
— Был мәсьәлә әллә ни кисектерелмәҫ, моғайын. Тик ул бөтә кимәлдәге һайлау бюллетендәренә ҡағылырмы, әллә муниципаль һайлауға ғынамы? Берәүҙәр "Барыһына ла ҡаршы" графаһын яуаплылыҡтан ҡасыу, икенселәр — граждандарҙы һайлау участкаларына ҡайтарыуға, өсөнсөләр социаль кәйефте көйләү мөмкинлеге тип иҫәпләй. Быға бәйле бәхәс дауам итә. Һайлаусы үҙе теләгәнсә тауыш бирә ала. Иң мөһиме — ул һайлауға барырға тейеш.
Мәүлиҙә ЯҠУПОВА әңгәмәләште.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Китте... Икмәк, ит етештереүҙе хәстәрләп китте

Китте... Икмәк, ит етештереүҙе хәстәрләп китте 29.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Көйөргәҙе район Советы депутаттары хакимиәт башлығы Әхәт Ҡотләхмәтовтың отставкаһын ҡабул...

Тотош уҡырға 1 431

Медведевтан ярҙам көтәбеҙ

Медведевтан ярҙам көтәбеҙ 29.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан парламенты депутаттары социаль туҡланыу, айырыуса мәктәптәрҙә, балалар баҡсаларында...

Тотош уҡырға 1 388

Дәүләт-хоҡуҡ идаралығын кем етәкләй?

Дәүләт-хоҡуҡ идаралығын кем етәкләй? 28.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан Республикаһы Башлығының Дәүләт-хоҡуҡ идаралығы начальнигы итеп Азат Ғәлин...

Тотош уҡырға 1 481

Идаралыҡта – яңы етәксе

Идаралыҡта – яңы етәксе 28.03.2019 // Сәйәсәт

Искәндәр Әхмәтвәлиев Башҡортостан Башлығының Муниципаль берәмектәр менән эш итеү идаралығы...

Тотош уҡырға 1 520

Яңы вәкил тәғәйенләнде

Яңы вәкил тәғәйенләнде 28.03.2019 // Сәйәсәт

Башҡортостан Республикаһы Башлығының Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтайҙағы тулы хоҡуҡлы вәкиле итеп...

Тотош уҡырға 1 421

Хәйҙәр Вәлиев китте

Хәйҙәр Вәлиев китте 28.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы рәйесе Хәйҙәр Вәлиев ваҡытынан алда вазифаһын бушатты....

Тотош уҡырға 1 530

Килешеү төҙөлдө

Килешеү төҙөлдө 28.03.2019 // Сәйәсәт

Бешкәктә Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте менән Ҡырғыҙ Республикаһы Хөкүмәте араһында...

Тотош уҡырға 1 386

Хәбиров, Байғусҡаров, Беляев... тағы кемдәр?

Хәбиров, Байғусҡаров, Беляев... тағы кемдәр? 27.03.2019 // Сәйәсәт

Бөгөн Башҡортостанда “Берҙәм Рәсәй” партияһынан республика Башлығы вазифаһына кандидатуралар тәҡдим...

Тотош уҡырға 1 402

Йөҙ меңенсе кем?

Йөҙ меңенсе кем? 27.03.2019 // Сәйәсәт

Учалы ҡалаһы “Таусы” хоккей клубының спорт директоры Айрат Нурғәлиевкә “Берҙәм Рәсәй”ҙең...

Тотош уҡырға 1 459

Киров районы 100 йыллыҡты билдәләне

Киров районы 100 йыллыҡты билдәләне 25.03.2019 // Сәйәсәт

Республикабыҙҙың 100 йыллыҡ юбилейы айҡанлы Башҡортостанда байрам саралары дауам итә....

Тотош уҡырға 1 383

“Берҙәм Рәсәй”ҙәр кандидат тәҡдим итә

“Берҙәм Рәсәй”ҙәр кандидат тәҡдим итә 25.03.2019 // Сәйәсәт

27 мартта “Берҙәм Рәсәй” партияһы Башҡортостан Республикаһы Башлығы вазифаһына кандидатура тәҡдим...

Тотош уҡырға 1 251

Республикабыҙ 278 Советтар Союзы Геройын үҫтергән

Республикабыҙ 278 Советтар Союзы Геройын үҫтергән 23.03.2019 // Сәйәсәт

Байрам уңайынан тантаналы йыйылыштағы сығышында Башҡортостан етәксеһе Радий Хәбиров бер быуатлыҡ...

Тотош уҡырға 1 376