Беҙ үҫмер саҡта Һаҡмар йылғаһы мул һыулы, таҙа ине, яр буйҙары тал, муйыл, ерек ағастары, ҡыуаҡлыҡтарҙан торған әрәмәлектәре, тәрән ятыуҙары менән дан тотто. Биш-алты төр балыҡ бар ине. Кис етһә, Ҡара яр ятыуында ат йөҙҙөрөү үҙе бер кинәнес, шатлыҡ була торғайны.

Ул йылдарҙан бирле ярты быуаттан ашыу ғүмер уҙған. Кешеләр тәбиғәткә ҡарашын ҡырҡа үҙгәртте. Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәшит Ниғмәти 50-се йылдарҙа беҙҙең районға килеп, Һаҡмар буйы ауылдарында була һәм аҙаҡ, алған тәьҫораттарына таянып, күренекле “Һаҡмар ҡыҙы” поэмаһын ижад итә. Унда шундай юлдар бар: “Һаҡмар һыуҙың һылыулығы күпме-күпме йырҙа йырланған, ләкин Һаҡмар буйын тағы йөҙ йыл, тағы мең йыл була йырларға”. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, бөгөн йылғабыҙҙың гүзәллеген, уның тирә-яғының матурлығын һис тә шағирса тасуирлай алмайбыҙ. Быға тәбиғәт кенә түгел, күп осраҡта үҙебеҙ ҙә ғәйепле.Туҡһанынсы йылдар урталарында “БАССР-ҙың атҡаҙанған урман ҡараусыһы” тигән маҡтаулы исемгә лайыҡ булған Шәкирйән Базиков Һаҡмарҙың һайығыуына, ә яр буйҙарындағы ағастарҙың йылдан-йыл ҡороуына һис тә битараф була алмай. Икенсе Этҡол урмансылығы менән кәңәшләшеп, ул Түбәнге Иҙрис һәм Ҡолсора ауылдары янынан ағып үткән йылға буйында дүрт гектарҙан ашыу ерҙә тирәк, муйыл, миләш, ҡарағай, ҡарағат ағастары үҫентеләре ултырттыра. Йәмәғәтселек көсө менән тирә-яғы кәртәләп алына. Шунда уҡ үҫентеләрҙе ҡарап, тәрбиәләү өсөн Түбәнге Иҙристән Усман Йәнғолов, Ҡолсоранан Марат Ғафаров тәғәйенләнә. Тап уларҙың көсө һәм ярҙамы менән ҡарап үҫтерелгән урман бөгөн ике ауылға ла йәм, гүзәллек биреп, килгән юлаусыларҙы ҡаршы ала, оҙатып ҡала.
Заманында республиканың Урман хужалығы министрлығы тарафынан күсмә зона семинарҙарының тап ошо урында үткәрелеүе үҙе бер баһа ине. Ҡунаҡтар бындағы йәшеллекте күреп, һоҡланыуын белдергәйне. Һүҙ юҡ, киләһе быуын өсөн был үҙе бер мәртәбә, оло юл башы булды. Хәҙер ике әрәмәлек тә йәштәрҙең күңел асыу, төрлө йолалар үткәреү урынына әүерелде. Бының өсөн киләһе быуын мәрхәмәтле, изге күңелле Ш. Базиковҡа (үкенескә ҡаршы, ул бынан бер нисә йыл элек мәрхүм булды) оло рәхмәт тойғоларын еткерәлер.
Әлбиттә, изгелек ерҙә ятып ҡалмай. Әммә атҡараһы саралар бихисап. Беребеҙгә лә сер түгел: хәҙер һәр кем үҙ яйы, ғәме менән солғанған. Ҡасандыр ҡарағай, ҡайын ағастары менән дан алған урмандарыбыҙ вәхшиҙәрсә ҡырылды, ағас сит өлкәләргә оҙатылды. Ә хәҙер, ваҡыты үткәс, оран һалған булабыҙ. Шул уҡ хәл Һаҡмар йылғаһына ла ҡағыла. Совет власы дәүерендә тәртип тә, таҙалыҡ та күҙәтелде. Төрлө комиссиялар әүҙем эшләне, урындағы ауыл Советы депутаттары ла, үҙ дәрәжәһен белеп, халыҡ менән берҙәм эш алып барҙы, һүҙҙәре үтемле булды. Ә беҙ хәҙер шуның киреһен күҙәтәбеҙ. Был Ҡолсора ауыл Советы биләмәһе өсөн генә хас күренеш түгел. Күп ерҙә шулай. Мәҫәлән, ауыл Советы ҡарамағында төҙөлгән тирә-яҡ мөхитте һаҡлау комиссияһының эшмәкәрлеге күренмәй. Һаҡмар буйында урынлашҡан Үрге Иҙрис, Ҡолсора, Муллаҡай ауылдары халҡының байтағы мал тиҙәген ҡыш буйы йылға ярына түгеп, яҙ етһә, ағыҙып ебәрә. Шул сәбәпле хәҙер һыу ҡый-һай менән тулған. Ҡасандыр йылға төбө ҡырсын менән ҡапланған булһа, хәҙер инде уның төбө батҡаҡ.
Хатта һыу инеү өсөн йүнле урын да юҡ. Шул уҡ совет заманында тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комиссияһы яҙғы-көҙгө осорҙа Һаҡмар буйлап йыш ҡына рейдтар үткәреп, ҡый түгеүселәргә штраф та һала торғайны. Ә хәҙер ундай сара бөтөнләй онотолдо. Быны кем эшләргә тейеш һуң? Әлбиттә, барыһы ла үҙебеҙҙән тора. Урындағы ауыл Советы, һис шикһеҙ, әүҙемлек күрһәтергә бурыслы. Һаҡмарҙың гүзәллеге лә, тирә-яҡ мөхиттең таҙалығы ла һәр беребеҙгә бәйле.