Һуғышта юғалған олатайҙарҙы Бикбай ағай эҙләп таба.
Барыһы ла бынан өс-дүрт йыл самаһы элек башлана. Бикбай Насирйәновҡа, яңғыҙына күңелһеҙ булмаһын тип, студент улы Өфөгә уҡырға китер алдынан “Бәйләнештә” социаль селтәрендә сәхифә асып бирә. Яйлап-яйлап интернет донъяһын өйрәнә, оҫталығын арттыра башлай ағай. Күп тә үтмәй, улы уның тыуған төйәге – Әбйәлил районының Мәхмүт ауылы төркөмөн ойоштороп бирә. Унда ауылдаштарын саҡыра, өйҙәрҙе, кешеләр һанын барлап сыға, башҡорт телендә күңелле һәм фәһемле итеп эште алып бара башлай.
Интернет яңы донъя аса
Бөгөн Бикбай Батыр улының “Бәйләнештә” һәм “Класташтар” сайттарында бер нисә төркөмө теркәлгән. Улар күңел асыуға ҡоролмаған, һәр береһенең мөһим бурысы бар. Беҙҙе айырыуса уның эҙәрмән булараҡ алып барған эшмәкәрлеге ҡыҙыҡһындырҙы.
Бикбай Батыр улы интернет менән ныҡлап “дуҫлашып” бөткәс, Бөйөк Ватан һуғышында хәбәрһеҙ юғалған олатаһын эҙләй башлай. Төрлө урындарҙан белешә торғас, ниһайәт, таба. Баҡһаң, ул 1942 йылда госпиталдә, ҡаты яраланыуҙан һауыға алмай, вафат булып ҡалған. Ә ғаиләгә 1943 йылда ғына уның “хәбәрһеҙ юғалды” тигән хәбәре килә. “Миңә уның ҡасан һәм ниндәй шарттарҙа вафат булыуы тураһында ғына түгел, хатта ерләнгән урынынан фото ебәрҙеләр. Шул тиклем ваҡыт үткәс, олатайыбыҙ тураһында яңылыҡ белеү күңелде тынысландырҙы”, – ти ул.
Был турала ишетеп ҡалған таныштары үҙҙәренең дә һуғышта юғалған туғандарын табышып биреүҙе үтенә башлай. “Үлемһеҙ полк” ойошмаһына мөрәжәғәт итеп эҙләргә өйрәтә ундайҙарҙы Бикбай ағай. Тик кемдеңдер йә компьютеры, йә интернеты юҡ, кемдер унда эшләй белмәй. Ә ҡайһы бер төпкөл ауылдарҙа виртуаль донъяның нимә икәнен дә белмәгән кешеләр бар бит әле, шуға күрә яҡташтарының үтенесен кире ҡаҡмай, был эште лә үҙ иңенә алырға тура килә уға.
– “Үлемһеҙ полк”ка мөрәжәғәт итеп: “Башҡортостанда шундай эҙәрмәндәр ойошмаһы бармы?” – тип белештем. Асыҡланыуынса, ундайҙар булмай сыҡты, ойошманың филиалын үҙебеҙҙә асырға тип ризалыҡтарын һорағайным, тәүҙә ҡаршы төштөләр. Халыҡ беҙгә тура мөрәжәғәт итһен, тиҙәр. Тик күптәрҙең ундай мөмкинлеге булмауы тураһында аңлатҡас, рөхсәт бирҙеләр, – ти ул.
Шулай итеп, “Үлемһеҙ полк”тың республикала филиалын булдырып, ул ойошманың ирекмәненә әүерелә һәм эҙәрмәнлек менән ныҡлап шөғөлләнә башлай. Бөйөк Ватан һуғышында хәбәрһеҙ юғалған кешеләрҙең яҡындары мәғлүмәт бирә, ә Бикбай Батыр улы уларҙы туплап Мәскәүгә ебәрә. Унда инде архивтар, документтар менән эшләп, кешеләрҙе, уларҙың ерләнгән урындарын табалар.
Һуғыштан һуң бик күп йылдар үтһә лә, атай-олатайҙарының һуңғы төйәген асыҡлау кеше өсөн бик мөһим. Уларҙың яҙмышын белеү хәтер генә түгел, хөрмәт, күңел тыныслығы ла бит. Ваҡ ҡағыҙ эше булыуға ҡарамаҫтан, Бикбай ағай был бурысты күңелен биреп башҡара, һалдаттар табылһа, уның туғандары менән бергә шатлана.
– Ай һайын “Үлемһеҙ полк”ка отчет ебәреп торам. Нисә кеше мөрәжәғәт иткән, нисә анкета килгән – бер нимә лә ситтә ҡалмай. Улар миңә эҙләү һөҙөмтәләрен – ҡәберҙәре табылған һалдаттар исемлеген ебәрә. Мин ул исемлекте үҙемдеке менән сағыштырам, бар мәғлүмәтте үҙемдең төркөмгә һалып барам, – ти эҙәрмән.
Бикбай Насирйәнов быларҙың барыһын да бушлай эшләй. Бер ниндәй ҙә аҡса талап итеү юҡ. Беҙҙең гәзит аша һуғышта юғалған яҡындарын табырға теләгән республика халҡына мөрәжәғәт итеп, анкеталар ебәреүҙе һорай ул.
Сик һаҡсыларына һәйкәл ҡуйылды
Бикбай ағайҙың тағы ла бер йәмәғәт эшмәкәрлеге бар. Уның һөҙөмтәһендә ике йыл элек Әбйәлил районының Асҡар ауылында сик һаҡсыларына һәйкәл ҡуйылған. Ул үҙе сик буйы ғәскәрҙәренең диңгеҙ часында хеҙмәт иткән. Еңеү байрамында ошо ғәскәрҙең парадта ҡатнашмауы бик бошондора ағайҙы, шуға күрә төрлө тупһаларҙы тапай торғас, сик буйы ғәскәрҙәре ойошмаһын булдырыуға өлгәшә. Еңеү көнөндә үткәрелгән парадтарҙа ҡатнаша башлайҙар.
– Уйлап ҡараһаң, һуғыш йылдарында дошманды тап сик буйы һаҡсылары тәүге булып ҡаршы ала, улар иң ҡаты алыштарҙа ҡатнаша, Гитлерҙың СССР-ҙы ашығыс рәүештә баҫып алыу планын емерә. Ә Еңеү парадында улар юҡ. Ошондай уйҙар менән йөрөй торғас, фекерҙәштәр табылды һәм хыялды бойомға ашырҙыҡ. Был ғына түгел, районда сик буйы ғәскәрҙәре ветерандары ойошмаһын булдырып, уны республика ойошмаһында теркәтеп ҡуйҙыҡ, – ти ул.
207 йортта 83 яңғыҙаҡ...
Һүҙ ыңғайында Бикбай Насирйәновтың тағы ла бер йәмәғәт эшмәкәрлеге тураһында яҙып үтмәү яҙыҡ булыр, моғайын. Ул үҙенең районында димсе булараҡ та билдәле икән. “Тыуған ауылымдың төркөмөн булдырғас, ауыл өйҙәрен, кешеләрен барлап сыҡтым да “аһ” иттем. 207 өйҙөң ни бары 93-өндә генә парлы ғаиләләр йәшәй, 83-өндә – яңғыҙҙар. Ҡалған йорттар бөтөнләй буш тора. Шул саҡта “Танышайыҡ, ҡауышайыҡ, ғаилә ҡорайыҡ” тигән төркөм булдырҙым һәм димсе булараҡ эш башланым”, – ти ул.
Ысынлап та, ауылдарҙа яңғыҙаҡтар күп. Бының эҙемтәһе – эскелек арта, балалар тыумай, тормоштоң мәғәнәһе юғала, шуға күрә үҙе лә ҡатынын юғалтып, тол ҡалған һәм яңғыҙлыҡтың нимә икәнен белгән Бикбай Батыр улы тәүҙә ауылы, аҙаҡ район кешеләрен таныштыра-ҡауыштыра башлай. Бөгөн был эшмәкәрлеге республика кимәленә сыҡҡан. Иң тәүҙә Әбйәлил районында, артабан Күгәрсен, Баймаҡ, Бөрйән райондарында бик ҙур танышыу саралары ойошторған. Ейәнсура, Учалы тарафтарында ла уҙғарырға әҙерләнәләр. Әле уның теләге – республиканың һәр районында, ауылында димсе кеүек бер вәкил булдырып, улар менән берҙәм эшләргә һәм мөмкин булғанса күберәк кешене парлы итергә.
– Аҡсаһы ла юҡ, эше лә күп, ниңә кәрәк һуң ул һеҙгә был мәшәҡәттәр? – тип һорайым.
– Күңелем шуны талап итә. Кешегә яҡшылыҡ ҡылһам, файҙам тейһә, шуның өсөн ихлас рәхмәт һүҙе ишетһәм, миңә шул тиклем рәхәт...