Батталдар йәнтөйәктә төпләнә 41-ҙә тыуғандарҙы һуғыш балалары тип йөрөткәндәр. Учалы районы Баттал ауылында йәшәүсе Ғилман Бирғәлин дә дәһшәтле йылда тыуған. Бәхеткә күрә, атаһы һуғыштан иҫән ҡайтҡан, колхозда эшләгән, әсәһе лә икмәк бешереүсе, ашнаҡсы булып хеҙмәт иткән. Бер-бер артлы ғаиләлә тағы һигеҙ бала донъяға килгән.
– Һуғыштан һуңғы йылдар бик ауыр булды, ғаиләбеҙ ишле булғас, ашау яғы ла наҡыҫ ине. Яҙ етһә, баҡсаны ҡаҙып, өшөгән картуф эҙләй торғайныҡ. Кейем дә етмәне, бер-беребеҙҙекен сиратлап кейә инек, – тип иҫенә төшөрҙө ауыр бала сағын әңгәмәсем.
Ауылда мәктәпте тамамлағас, Ғилман Ғәйнан улы күрше Әбйәлил районы Таштимер ауылында тракторсылар әҙерләү курсын тамамлап, колхозда эш башлаған. Ғүмере буйы бер генә урында эшләгән кешеләр бармаҡ менән һанарлыҡ, ә Ғилман Бирғәлин 40 йыл буйы һөнәренә тоғро ҡалған. Әйткәндәй, уның хеҙмәт кенәгәһендә лә бер генә яҙыу.
Ғүмерлек яҙмышы – тормош иптәшен дә йәйге ҡыҙыу эш мәлендә осрата ул. Баттал яҡтарында ерҙәр иркен, яландар күп. Мәҫкәү ауылы һылыуы Гәүһәр мәктәпте тамамлап, колхозда һауынсы булып хеҙмәт юлын башлаған. Ул да ишле ғаиләлә буй еткергән. Йәй малды йәйләүҙә аҫрайҙар. Егәрле, эшкә тилбер ҡыҙға тәү күреүҙә ғашиҡ була Ғилман. Ҡыҙ ҙа һомғол буйлы егетте оҡшата. Күп тә үтмәй, Бирғәлиндәр ғаиләһе барлыҡҡа килгән.
Йәштәр бер йыл самаһы атай йортонда йәшәгәс, үҙҙәре яңы йорт һалып сыҡҡан. Ғаиләгә йәм өҫтәп, бер-бер артлы Илгиз, Илфат, Миләүшә, Гөлназ, Илшат исемле балалары тыуған. Ата-әсәһенә оҡшап, егәрле, тырыш булып үҫә улар.
– Тормошта юғалып ҡалмаҫлыҡ итеп тәрбиәләргә тырыштыҡ балаларыбыҙҙы. Улдарыбыҙ физик яҡтан көслө, таһыл булып буй еткерҙе, ҡыҙҙарыбыҙ ҙа һынатманы, – ти Ғилман Ғәйнан улы.
Шулай, һәүетемсә генә йәшәп ятҡандарында, ғаиләгә ауыр ҡайғы килә. Мәктәпте тамамлағас, водитель һөнәрен үҙләштереп, һалдат бурысын Афғанстанда үтәгән оло улдары Илгиз дошман пуляһынан һәләк була. Ата-әсә йөрәге был фажиғәне нисек күтәргәндер, уныһын Хоҙай Тәғәлә үҙе генә белә. Бер-береһен күҙ ҡарашынан аңлап, татыу йәшәүҙәре, атай, әсәй тип өҙөлөп торған бүтән балаларының да булыуы ярҙам иткәндер.
– Йөрәгем нимәлер һиҙҙе, улыбыҙҙы 1984 йылдың апрелендә әрмегә алдылар, ноябрь айында тыуған көнө ине, бер нәмәгә лә ҡарамай, барып күреп ҡайтырға булдым. Иң тәүҙә Ашхабадҡа тиклем, унан Мары тигән ҡалаға самолет менән остом. Кушкала улым хеҙмәт иткән часҡа пропуск юллап оҙаҡ аҙапландым. Часҡа индерҙеләр, әммә Илгиз рейста ине, ул бишенсе көнөнә генә ҡайтып етте. Улымды өс көнгә увольнениеға сығарҙылар, беҙгә ҡунаҡхананан урын бирҙеләр. Һөйләшеп һүҙебеҙ бөтмәне. Һуңғы осрашыуыбыҙ шул булған икән, – тине көрһөнөп әңгәмәсем.
Илгиз Бирғәлин 1985 йылдың 29 июлендә һәләк була. Егерме йәше лә тулмаған, һыу һөлөгөндәй егеттең ғүмере рейстан ҡайтып килгәнендә дошман снайперының пуляһынан өҙөлә. 8 августа уны тыуған ауылында хөрмәтләп ерләйҙәр. Илгиз Ғилман улы һәләк булғандан һуң Ҡыҙыл Йондоҙ ордены менән наградлана, ә ғүмере ҡыйылған урындан бер аҙ юғарыраҡта яҡташыбыҙҙың исеме яҙылған һәйкәл ҡуйыла.
Ауылдаштары ла онотмай батырҙы, ул уҡыған мәктәптә Бирғәлин иҫтәлегенә йыл һайын ярыштар ойошторола – тирә-яҡ ауылдарҙан йыйылған уҡыусылар хәрби-спорт уйындары төрҙәре буйынса көс һынаша. Илгиз Ғилман улы Бирғәлингә иҫтәлекле таҡтаташ та асылған.
Ваҡыт бөтә нәмәне лә дауалай тиҙәр... Нисек кенә ауыр булмаһын, Гәүһәр Түлебай ҡыҙы менән Ғилман Ғайнан улы был ауыр ҡайғыны еңеп сығып, артабан йәшәү өсөн үҙҙәрендә көс таба. Барыһын да һоҡландырып, матур итеп йәшәй, тырышып хеҙмәт итә улар. Ялан батырының күкрәген “Өлгөлө хеҙмәт өсөн”, “Хеҙмәт батырлығы өсөн” миҙалдары биҙәй, әллә күпме почет грамоталарын, маҡтау ҡағыҙҙарын альбомда ҡәҙерләп һаҡлай хеҙмәт ветераны. Гәүһәр Түлебай ҡыҙы ғүмере буйы мәктәптә йыйыштырыусы булып эшләп хаҡлы ялға сыға.
Бирғәлиндәр бөгөн балалары, ейән-ейәнсәрҙәре һөйөүенә сорналып, бәхетле ғүмер кисерә. Икенсе улдары Илфат крәҫтиән-фермер хужалығы ойоштороп, ауылда йәшәй, тормош иптәше Нурзилә менән ул үҫтерәләр. Бесән сабыу, ер һөрөү кеүек бар йомоштары менән ауылдаштары Илфатҡа мөрәжәғәт итә. Барыһына ла ярҙам итергә тырыша ул. Ҡура тулы мал, ҡош-ҡорт аҫрап, баҡса үҫтереп, муллыҡта, татыулыҡта йәшәгән Бирғәлиндәрҙең күркәм йортон “өлгөлө” табличкаһы биҙәй.
Унан бәләкәй ҡыҙҙары Миләүшә штукатур-маляр һөнәрен һайлаған. Әбйәлил районының Байым ауылында йәшәй, дүрт бала әсәһе. Гөлназдары ла ауылда төпләнгән, мәктәптә хеҙмәт итә, ике бала үҫтерә. Кесе улдары Илшат та атай йортонан алыҫ түгел өй һалып ғүмер итә, Учалы ҡалаһына йөрөп вахта ысулы менән водитель булып эшләй. Уның ғаиләһендә лә өс бала тәрбиәләнә.
Ғөмүмән, батталдар ситкә китергә ашыҡмай, йәнтөйәктәрендә төпләнергә тырыша. Районда улар күркәм йорттары, егәрле булыуҙары, етеш йәшәргә ынтылыуҙары менән бүтән ауылдарҙан айырылып тора, шуға күрә лә ауыл һүнмәй, үҫә, матурая.
– Мин, килен булып төшкәндә, ауыл бер генә урамдан тора ине, ә хәҙер, ҡарағыҙ, үҫте, матурайҙы, – тип уйҙарымды дәлилләне Гәүһәр Түлебай ҡыҙы.
– Хәҙер тырышҡандарға рәхәтләнеп йәшәрлек бөтә шарттар ҙа бар. Донъялар ғына тыныс булһын, – тигән теләктәрен белдерҙе ғаилә башлығы.