Экология йылы башланды. Быйылға ҡуйылған төп маҡсаттар – халыҡтың тәбиғәткә ҡарата мөнәсәбәтен ыңғай яҡҡа үҙгәртеү, ҡатмарлы мәсьәләләрҙең асылына төшөндөрөү, аңлатыу эше алып барыу, күңелдәрҙә йәшәгән ергә һөйөү, яуаплылыҡ тойғоһо тәрбиәләү. Тауҙай булып өйөлгән проблемаларҙы “һөҙәгәйтеү” өсөн күпме көс талап ителер? Дәүләт һәм бизнес вәкилдәре алдына ҡалдыҡтар менән эш итеүҙе яйға һалыу, легаль булмаған сүплектәрҙе бөтөрөү, заманса технологиялар индереү, етештереү предприятиеларын йыһазландырыу, сүп-сарҙы айырым утилләштереү кеүек өҫтөнлөклө бурыстар ҡуйылды. Эйе, былар бер кем өсөн дә яңылыҡ түгел, даими ҡабатланған һүҙҙәр. Ә быйыл, тимәк, мәсьәлә иғтибар үҙәгенән төшмәйәсәк.
Үҙәк матбуғат сараларында әйтелеүенсә, илдең барлыҡ төбәктәре сүп-сарҙы йыйыуҙы, эшкәртеүҙе, утилләштереүҙе ойоштороуҙың яңы системаһына былтыр уҡ күсеп бөтөргә тейеш булған. Әммә быға күптәр өлгәшә алмаған. Быйыл иһә 12 субъект яңы системаға күсеүҙе планлаштыра.
Икенсе йүнәлеш – законһыҙ ҡыйлыҡтарҙы бөтөрөү. Әле илдә уларҙың һаны 20 меңдән ашыу. Бындай сүп-сар полигондары – ХХI быуаттың тағуны, тип билдәләй белгестәр. Уларҙағы ташландыҡ ауырлығы 30 миллиард тоннанан ашыу икән. Образлы әйткәндә, Хеопс пирамидаһы ҙурлығындағы 7 500 тауға тиң!
Мәғлүм булыуынса, ҡыйлыҡтарҙың күп өлөшөн полиэтилен пакеттар, пластик һауыттар тәшкил итә. Күптән түгел Рәсәйҙең Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығында уларҙы ҡулланыуҙы сикләү тәҡдиме менән сығыш яһанылар. Эйе, әлегә был тыйыу айырым һаҡланған тәбиғәт зоналары биләмәләренә генә ҡағыласаҡ. Шулай ҙа башланғыс хупланһа, киң таралыу алыр тигән ышаныс бар. Ведомствоның рәсми сайтында белдерелеүенсә, сикләү барлыҡ пластик әйберҙәргә индерелергә тейеш: нәҡ улар ҡыйлыҡтарҙың иң күләмле, оҙаҡ тарҡалмай торған өлөшөн тәшкил итә, үҙҙәрен йыйыу ҙа, утилләштереү ҙә мөмкин түгел.
Был аҙым “кисәнән алда” яһалырға тейеш ине, тип билдәләнгән министрлыҡтың сайтында. Һуңғы осорҙа пластиктан күп дәүләттәр баш тарта. Мәҫәлән, Сингапурҙа, Бангладешта, Тайвандә уны ҡулланыу 2003 йылда уҡ ныҡлы тыйылған. Күптән түгел Франция ла ошо аҙымды яһаған. Был илдә 2020 йылға пластик һауыт-һабаны бөтөрөп, артабан бөтөнләй ҡулланмаҫҡа ҡарар иткәндәр. Киләсәктә биологик яҡтан таҙа материалдар файҙаланыуға индереләсәк. Был закон – Францияла климаттың глобаль үҙгәреше проблемаһын хәл итеү һәм илдең экологик торошон яҡшыртыуға йүнәлтелгән киң күләмле пландың бер өлөшө генә. Ҡануниәт авторҙары билдәләүенсә, пластик һауыт-һабанан баш тартыу тирә-яҡ мөхиттең таҙалығын һаҡлауға булышлыҡ итеп кенә ҡалмаясаҡ, ә уларҙы етештереү өсөн сарыф ителгән энергетик сығымдарҙы ла ҡырҡа кәметәсәк.
Әлбиттә, һәр эштәге кеүек, башланғысҡа ҡаршы фекер белдереүселәр ҙә юҡ түгел. Рәсәй Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығының тәҡдиме лә ҡайһы берәүҙәрҙә ҙур ризаһыҙлыҡ тыуҙырҙы. Мәҫәлән, сауҙа ассоциациялары вәкилдәре әйтеүенсә, пластиктан баш тартыу һатыусыларҙан, рестораторҙарҙан һәм һөҙөмтәлә ҡулланыусыларҙан ҙурыраҡ сығым талап итәсәк. Ҡайһыһына өҫтөнлөк бирергә: ризыҡ өсөн арзаныраҡ түләргәме, әллә һаулыҡҡа зыян килтермәҫлек мөхиттә йәшәргәме?
Экология йылында йәнлектәр айырым хәстәрләнәсәк. Мәҫәлән, уларҙы һаҡлау, яуаплы мөнәсәбәт булдырыу тураһында айырым закон ҡабул итеү, “Ҡыҙыл китап”ты яңынан сығарыу көтөлә. Алыҫ Көнсығыш ҡапланын, сайғаҡты һәм Амур юлбарыҫын үрсетеү үҙәктәре барлыҡҡа киләсәк тигән һүҙ ҙә халыҡта ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙыралыр.
Әле Рәсәйҙә федераль әһәмиәттәге 299 айырым һаҡланған биләмә бар. Был иҫәпкә 110 ҡурсаулыҡ, 46 милли парк, 70 заказник, төрлө тәбиғәт һәйкәлдәре инә. Дөйөм майҙан, диңгеҙ биләмәһен дә иҫәпкә алғанда, 59,2 миллион гектар тәшкил итә. Өҫтәүенә илдә быйыл йәнә кәмендә биш ҡурсаулыҡ асыу, ике милли паркты киңәйтеү планлаштырыла. Дөйөм алғанда, Рәсәйҙә Экология йылына сүп-сар эшкәртеү өсөн 12 завод төҙөүҙән башлап Эльбрусҡа менеүгә тиклем 200-гә яҡын сараны тормошҡа ашырыу ниәт ителгән. Бюджет та битараф түгел: 350 миллиард һум бүленә. Был аҡсаның күп өлөшө – инвесторҙарҙыҡы, уны тәү сиратта технологияларҙы яңыртыуға йүнәлтәсәктәр.
Ошондай ҙур пландар тураһында һүҙ барғанда, беҙҙең төпкөлдәрҙәге “ожмах утрауҙары”, уларға бөтөн ғүмерен бағышлаған, бәләкәй генә эш хаҡы алыуға ҡарамаҫтан, глобаль проблемаларҙы иҫкәрткән, халыҡҡа хәҡиҡәтте төшөндөрөргә тырышҡан ябай кешеләр – ҡурсаулыҡ, милли парк, заказник хеҙмәткәрҙәре күҙ алдына килеп баҫа. Тыуған төйәген бөтөн йөрәге менән яратҡан, тәбиғәттең һулышын, тауҙарҙың тынын тойған, һәр үҫентене, йәнлекте йәнеләй күргән, урмандың бормалы һуҡмаҡтарынан күҙ йомоп үтә алырлыҡ, ошо мөхиттә үҙен иң бәхетле тип һиҙгән һәм күңел яҡтыһын башҡаларға ла өләшкән кешеләрҙең дөрөҫ йәшәргә саҡырған ораны ишетелерме, киң майҙанда яңғырармы? Мәҫәлән, “Башҡортостан” дәүләт ҡурсаулығы директоры Вәсилә Яныбаева гәзитебеҙгә биргән бер әңгәмәһендә: “Проблемалар араһында иң ныҡ хафаға һалғаны – эсәр һыуҙың бысраныуы, – тигәйне. – Бының төп сәбәбен кер, ҡашығаяҡ таҙартыуға ҡулланылған химик әйберҙәрҙә күрәм. Улар йыуынты һыу менән бергә түгелгәс, 17 метр тәрәнлеккә китә икән. Унда иһә – артезиан һыуы... Ләкин был турала ниңәлер өндәшмәүҙе хуп күрәбеҙ. Ә сирҙәр артҡандан-арта, иммунитетыбыҙ ҡаҡшай. Бының төп сәбәбе һыуҙан икәнен белмәйбеҙме һуң?..”
Ҡурсаулыҡ етәксеһе шулай уҡ тәбиғәтте төплө өйрәнеү өсөн ғилми туризм булдырыу, был эшкә йәштәрҙе күпләп йәлеп итеү мөһимлеге, балаларҙы виртуаль донъянан айырыу маҡсатында экологик лагерҙар һанын арттырыу, тәрбиә эштәрен кабинетта ултырып түгел, ә тәбиғәт ҡосағында ойоштороу зарурлығы тураһында бихисап аҡыл биргәйне. Эйе, тирә-яҡ таҙа булһын өсөн тәү сиратта әҙәм балаһының күңел паклығы кәрәк шул. Вәсилә Әхәт ҡыҙының һөйләгәндәренән йәнә бер өлөштө иҫкә төшөрөп үтәйек: “Уҙған быуат аҙағында Магнитогорскиҙағы бер завод хеҙмәткәрҙәренең балаларын алып килделәр. Була бит шундай етәкселәр! “Балаларҙы бер нисә аҙнаға тәрбиәгә алығыҙ. Аҡса йәл түгел – күпме һораһағыҙ, шунса бирәбеҙ”, – тинеләр. Атта ла йөрөнөк был балалар менән, йәйәү ҙә. Ҡурсаулыҡта күрмәгән урындары, үтмәгән юлдары ҡалманы. Ҡайтыр ваҡыт еткәс иһә илай башланылар. Беҙҙән, тәбиғәттән айырылғылары килмәй. Араларынан береһе урмансының атын күҙ йәше менән һорай. “Зинһар өсөн, бирегеҙ, – ти. – Урынына атайымдың анау ҡиммәтле машинаһын ҡалдырырбыҙ...”
Бына ошондай фиҙакәр хеҙмәт күрһәткән, тауҙай проблемаларҙы атҡарырға тырышҡан замандаштарыбыҙҙың эше лайыҡлы баһаланһын, тәжрибә өлгөләре өйрәнелһен, кәңәштәре тыңланылһын, үҙҙәренә тейешле ярҙам күрһәтелһен ине Экология йылында. Тәбиғәт ҡосағында йәшәгән кеше яңылыш юл күрһәтмәҫ.