Йәй үтеп, һыуыҡтар башланһа, һимерәм дә китәм, тип зарланғандарын йыш ишетергә тура килә. Баҡтиһәң, статистика мәғлүмәттәренән күренеүенсә, ысынлап та, был миҙгелдә кешенең кәүҙә ауырлығы яҡынса 2 – 5 килограмға арта икән.
Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы һимереүҙе ХХI быуаттың эпидемияһы тип билдәләй. Ул көнүҙәк мәсьәләгә әүерелде. Проблема мөһим булмаһа, уның менән ғалимдар шөғөлләнмәҫ ине. Интернет селтәрен асып ҡараһаң, ниндәй генә диета тәҡдим итмәйҙәр. Гүзәл ханымдар ябығыу өсөн рецепт өлгөләрен эҙләп, ҡоро һыуҙа, кефирҙа ултырып йәки көнө буйына бер алма кимереп, бер генә үлсәмгә булһа ла бәләкәйерәк кейем кейеү тураһында хыяллана.
Ни өсөн “май туплау” ошо миҙгелгә тура килә? Ғалимдар быны ҡояш нурҙары етешмәү менән бәйләй. Көҙгө һалҡын көндәрҙең ҡыҫҡалығы кеше организмына йоғонто яһамай ҡалмай. Эңер тиҙ төшкәнгә күрә организмда инсулин бүлеп сығарыу түбәнәйә, ҡанда шәкәр күбәйә. Шунлыҡтан тиҙ асыҡтыра, күп ашата.
Икенсенән, ҡояшлы йәйҙән һуң үҙебеҙ ҙә һиҙмәй миҙгел депрессияһын кисерәбеҙ. Д витамины етешмәй. Был күңел төшөнкөлөгөнә килтерә. Кеше насар кәйефтән арынам тип, үҙе һиҙмәҫтән самаһын белмәй ашай башлай. Күберәк шәрбәтле аҙыҡтарға өҫтөнлөк бирә. Әйтәйек, майлы икмәк, ит ризыҡтары һыуыҡта көндәлек аҙыҡҡа әйләнә.
Аҙ хәрәкәтләнәбеҙ. Был иһә үҙ сиратында тире аҫтында май ҡатламы тупланыуға килтерә.
Белгестәр әйтеүенсә, кеше организмында бөтөн кәүҙә ауырлығының ир-аттарҙа – 10-15 процентын, ә ҡатын-ҡыҙҙарҙа 20-25 процентын май тәшкил итһә, ул һимереү һанала. Артыҡ ауырлыҡ организмда ҡан күләмен арттырғас, уның баҫымы күтәрелә. Ауыр ҡан әйләнеше тамырҙарҙың варикоз киңәйеүенә һәм аритмияға килтерә. Аяҡтарҙа тромбтар нормаль ауырлыҡтағы кешеләрҙекенә ҡарағанда 2,5 тапҡырға арта. Тән ауырлығы 10 процентҡа күбәйгәндә, ғүмер – 14 процентҡа, 20 процентҡа артҡанда 45 процентҡа ҡыҫҡара. Арҡа үҙәгенә зыян килә. Ауырлыҡты күтәрә алмай ундағы дисктар ҡыйшая башлай. Ҡанды бөтә организм аша йөрөтөү өсөн йөрәк көсөргәнешле эшләргә мәжбүр. Инсульт, диабет ауырыуҙарына ла килтерә кәүҙәнең артыҡ ауырлығы.
Беҙҙең диетологтар билдәләүенсә, Рәсәй һимереү буйынса Ҡушма Штаттарҙан ары китмәгән – өсөнсө урынды биләй. Кешегә ни эшләргә һуң? Йәй еткәс ябығырмын, тип ҡул һелтәргәме? Табиптар ике-өс килограмға ауырайыуҙы нормаль күренеш тип иҫәпләй. Ә бына инде килбәтһеҙ һимереп китһәң, артыҡ килограмдарға ҡаршы көрәшеүҙе талап итәләр.
Эште ниҙән башларға? Бөтә бәлә – дөрөҫ туҡланмауҙа. Төрлө матур ҡаптарҙың (сохарый, чипсы, тиҙ бешерә торған аштар) эсендә нимә икәнен белмәй тороп, улар менән мауығабыҙ. Бигерәк тә балалар илап һорағас, ҡулдарына тотторабыҙ. Зарарлы тыйыу тураһында күп һөйләһәләр ҙә, алға китеш бер ҙә юҡ – магазин кәштәләрендә тотош холестериндан торған ризыҡ тулып ята. Күп осраҡта беҙ еңел генә әҙерләнгән ашамлыҡтарға өҫтөнлөк бирәбеҙ.
Бөтә донъя диетолог-ғалимдары, оҙаҡ тикшеренеүҙәрҙән һуң, кеше организмы өсөн иң зарарлы биш аҙыҡты билдәләгән. Беренсенән, шәрбәтле газлы эсемлектәр. Улар һыуһынды ҡандырмай, киреһенсә, бер тәмләгәс, тағы эске килеп тора. Уларҙа шәкәр бик күп була. Газлы эсемлектән баш тартып, лимонлы сәй эсеп алыу бик файҙалы.
Чипсы, сохарый. Ысынында улар – тәмләткестәр өҫтәлгән углевод менән май ҡатнашмаһы.
Татлы шоколад. Шәкәр һәм химик өҫтәмәләр арҡаһында уларҙы ашаған һайын ашағы килә. Шәрбәткә тартһа, бал ашағыҙ, гөлйемеш ҡайнатмаһы эсегеҙ, тип кәңәш итә табиптар.
Колбаса, сосиска, сарделька. Уларҙың 40 проценты тиерлек ит төҫөнә буялған сало, эс майы, сусҡа тиреһенән тора.
Һимеҙ ит, бигерәк тә ҡыҙҙырылғаны, шулай уҡ зарарлы.
Һатыуҙағы витаминдарға ла һаҡ ҡарарға кәрәк. БАД-тарҙың организмда бөтөн биохимик процестарҙы боҙоуы бар. Ул айырым кешенең үҙенсәлеген тикшереп кенә бирелергә тейеш. Иң яҡшыһы – витаминдар организмға ғәҙәти аҙыҡ менән керергә тейеш.
Артыҡ ауырлыҡтан ҡотолоу өсөн тәҡдим ителгән медикаменттарҙан да һаҡ булырға кәрәк. Һуңғы ваҡытта бигерәк тә Интернеттан әйбер һатып алыу модаға инде. Ҡатын-ҡыҙҙар, ябығам тип, төрлө коктейлдәр, ҡәһүә, сәйҙәр алырға әүәҫләнеп китте. Әйткәндәй, ғалимдар күберәк аҡыл эше менән шөғөлләнгәндәр һимереүгә дусар тигән фекерҙә. Компьютерҙа ултырғанда баш мейеһенә күп глюкоза талап ителә. Кеше эштән һуң ныҡ асыға һәм күп ашап ташлай. Нәфсене тыймау, аҙ хәрәкәтләнеү, оҙаҡ йоҡлау – былар барыһы ла һимереүгә килтергән төп сәбәптәр.
Күберәк саф һауала булырға кәрәк. Иртәнсәк яҡшы кәйеф менән уянығыҙ, күберәк хәрәкәтләнегеҙ, тренажер залында шөғөлләнергә, йәй велосипедта, ҡыш саңғыла, конькиҙа йөрөргә мөмкин. Саф һауалағы ябай ғына спорт төрө менән булышыу ҙа ябығыу өсөн файҙалы. Һалҡын һауа, хәрәкәт кәйефте яҡшырта. Өйөгөҙҙәге тәҙрә ҡорғандарын һәр саҡ асып ҡуйығыҙ. Яҡтылыҡ беҙгә А, Д һәм Е витаминдары бирә.
Күберәк ярма һәм ҡуҙаҡлы аҙыҡтар ашағыҙ. Иң мөһиме – туҡланыуҙы дөрөҫ ойоштороғоҙ. Әйтәйек, иртәнсәк йылы аш, төш йәнә аш, салат, ит йәки балыҡҡа өҫтөнлөк бирегеҙ. Ашҡаҙан тулы булһа ла, туйыу тураһындағы сигнал мейегә ашағандан һуң 20 минут үткәс кенә барып етә.
Шуны иҫтә тотайыҡ: һаулыҡ – ҙур байлыҡ. Уны беҙҙән башҡа бер кем дә ҡайғыртмаясаҡ.