Һуңғы йылдарҙа дингә иғтибар артыу менән элекке бәғзе күренештәргә яңыса баһа бирә башланыҡ. Исеме тарих сәхифәһенән нахаҡҡа һыҙылған шәхестәрҙең яҙмышын өйрәнеү – быға аныҡ миҫал. Уларҙың кисергәндәре хайран ҡалдыра, күңелдәребеҙҙә ҙур ихтирам, ҡылған изгелектәренә ҡарата сикһеҙ һоҡланыу уяна. Ошондай шәхестәребеҙҙең береһе – Фазулла Дәминев.
Урта хәлле крәҫтиән нәҫеленән ул. 1894 йылда Ырымбур губернаһындағы Бөрйән-Ҡыпсаҡ олоҫоноң Яңы Себенле (элекке атамаһы – Яманболаҡ) ауылында тыуа. Башланғыс белемде шундағы мәҙрәсәлә алған малайҙы Ырымбурҙағы уҡытыусылар мәктәбенә ебәрәләр. Һәләтле, урыҫ телен яҡшы белгән Фазулла йәмәғәт эштәрендә әүҙем ҡатнаша, белем алыу менән бер рәттән урындағы банкта штаттан тыш тәржемәсе булып эшләп, иҡтисади ғилемен нығыта.
Абруйлы уҡыу йортон уңышлы тамамлаған егет 1915 йылда Яңы Себенле мәктәп-мәҙрәсәһенә мөғәллим итеп тәғәйенләнә. Унда эшләү дәүерендә Фазулла Дәминев белем биреүҙең заманса ысулдарын индереүгә күп көс һала. Ауыл халҡы уны хөрмәтләп, яратып, ихтирам менән “Фазулла хәлфә” тип йөрөтә. Мөғәллим дәүләттең берҙәмлеге, ҡеүәте, именлеге, өмөтлө киләсәге өсөн янып йәшәй, шәкерттәренең Ватанына кәрәкле кеше булып етешеүен теләй. Ошоға бәйле мәктәп-мәҙрәсәләрҙең (унда тирә-яҡ ауылдарҙан ғына түгел, башҡа олоҫтарҙан да килеп белем алалар) ҡеүәтен күтәреү, уҡытыу эшен камиллаштырыу маҡсатында яңы программа тәҡдим итә. Унда мәҙрәсәләргә мөғәллимдәр әҙерләү өсөн педагогик уҡыу йорттары асыу, башланғыс дөйөм белем биреү мәктәптәрен ойоштороу, уҡытыу планын төҙөгәндә ерле халыҡтың, йәмәғәт ойошмаларының ихтыяжын иҫәпкә алыу кеүек пункттар була. Проект тулыһынса ҡабул ителмәһә лә, ҡайһы бер өлөштәре тормошҡа ашырыла.
Фазулла хәлфә мәктәп-мәҙрәсә коллективын йәш белгестәр менән тулыландырыу йәһәтенән маҡсатлы эш алып бара. 1917 йыл баштарында бында уҡытыусылыҡ хеҙмәтен Фәтхулла Ваһапов, Орҡоя һәм Зәкирә Шәйәхмәтовалар, Һиҙиәт Ғөбәйҙуллиндар атҡара. 1919 йылдан Фазулла Дәминев Ҡыпсаҡ-Ете кантонының халыҡ мәғарифы коллегияһы ағзаһы була һәм мәктәптәр бүлегенә етәкселек итә. Шул уҡ ваҡытта тыуған төйәген дә онотмай: унда ауылдаштары Ғисмәтулла һәм Абдрахман Ғөбәйҙуллиндар менән берлектә крәҫтиәндәр өсөн магазин төҙөй, халыҡ араһында аңлатыу эше алып бара.
Урыҫса камил белгән Фазулла хәлфә ифрат оҫта оратор ҙа була. Был һәләте 1923 йылда мәғариф тармағында профсоюз комитеты рәйесе булып эшләгәндә асыҡ күренә. Ҡыйыулыҡ, үткерлек, көслө логика, урындан әйтелгән һәр репликаға йәшен тиҙлегендә яуап биреү, фекер ебен сыуалтмау... Ауыл халҡына һәммәһен аңлайышлы итеп бәйән итһә, үҙенә ҡаршының ауыҙын тиҙ томалай.
Фазулла Әһли улы 1924 – 1929 йылдарҙа “Ауыл хужалығы кредит ширҡәте” ойошмаһына идара итә. Маҡсат ярлыларҙы хәстәрләү, уларға матди ярҙам күрһәтеү, ауыл менән ҡала араһындағы бәйләнеште нығытыу була. Ойошма тарҡатылғас, Дәминев 1929 – 1959 йылдарҙа Ырымбурҙағы Дәүләт банкында эшләй. Төп эшенән ситләштерелеүҙең сәбәбе аңлашылалыр.
Хөкүмәттең бихисап наградаһына, миҙалдарға, маҡтау грамоталарына лайыҡ Фазулла Әһли улы ялға сыҡҡас та ҡул ҡаушырып ятманы. Мәҫәлән, Ырымбур банк хеҙмәткәрҙәре профсоюзы коллегияһы ағзаһы булды. 1986 йылда баҡыйлыҡҡа күсте ул. Хәлфәнең ҡулъяҙма (әлегә ташҡа баҫылмаған) әҫәрҙәре бихисап һәм, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, улар өйрәнелмәгән көйө мәктәп музейында һаҡлана.
Нәҫеленә килгәндә, 1919 йылда тыуған өлкән улы Мөхтәр Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк була; уртансыһы Рәфҡәт Ырымбур ҡалаһында Финанс-иҡтисад институтын тамамлап, 1976 йылдан Мәскәүҙең Финанс министрлығында эшләй; ҡыҙы Мөршиҙә әле Ырымбур ҡалаһында ғүмер итә.
Юғары мөнбәрҙәрҙән оран һалып, халҡыбыҙҙы мәғрифәтле, сәғәҙәтле итеү өсөн көсөн йәлләмәгән шәхестең яҡты рухын ололап, Яңы Себенле мәктәбенә таҡтаташ эленде.
Юлай ТОЙҒОНОВ,
уҡытыусы-пенсионер.