Илен ташламаған башҡорт ғалимәһе25.03.2016
Илен ташламаған башҡорт ғалимәһе Төбәгебеҙ илһөйәр рухлы кешеләргә, тырыш, намыҫлы хеҙмәттәре менән донъя­ла дан алған яҡташтарыбыҙға бай. Шуларҙың береһе – ярты быуаттан ашыу ғүмерен фән өлкәһенә бағышлаған күре­некле ғалимә, әүҙем йәмәғәт эшмәкәре, талантлы шағирә, педагог, химия фәндәре докторы, профессор, Рәсәй Тә­биғи фәндәр академияһы академигы һәм почетлы ағзаһы, Акмеология фәндәре академияһының академигы һәм химия секцияһы рәйесе, Санкт-Петербург ғалимдары союзының ғилми советы ағза­һы, «Күп милләтле Санкт-Петербург» яҙыусылар союзы рәйесе, Бөйөк Ватан һуғышы һәм хеҙмәт ветераны Әлмира Талха ҡыҙы Бикҡо­лова (Ҡужаҡова). Уның ҡаҙа­ныштары һанап та бөтөрлөк түгел. Шулай уҡ Дан гале­реяһының «Рәсәйҙең иң яҡ­шы кешеләре» миҙалы һәм дипломы, Рәсәй Тәбиғи фән­дәр академияһының Почет билдәһе, күп миҙалдар менән бүләкләнгән.

Әлмира Бикҡолова 1951 йыл­да Ырымбур педагогия институтының химия һәм био­логия факультетын ҡы­ҙыл дипломға та­мамлағас, Көйөргәҙе ра­йо­нының Мораптал мәктә­бен­дә һигеҙ йыл химия уҡы­тыу­сыһы була. Унан һуң Өфөләге 1-се республика башҡорт мәктәп-интернатына күсә. Бында эшлә­гәндә бер нисә фән­ни мәҡәлә яҙа.
Артабан хеҙмәт урынын Баш­ҡорт дәүләт медицина институтының дөйөм химия факультетында таба. 1965 йыл­да Ленинград университетында кандидатлыҡ дис­сер­тацияһын яҡлай һәм 14 йыл БДМИ-ның химия кафед­раһын етәкләй.
Мәскәү дәүләт универ­си­те­тында докторлыҡ дис­серта­цияһын яҡлағас, Санкт-Петербург ғилми-тикшеренеү институтына эшкә барырға тәҡдим итә­ләр. Бында ул, профессор булараҡ, иҫ киткес һөҙөм­тәле лекциялары менән студенттарҙың һөйө­үен яулай, «Органик булма­ған биохимия» дәреслеген тө­ҙөй. Әлмира Бикҡо­лова­ның ҡаҙаныштарын баһа­лап, Ха­лыҡ-ара фәндәр акаде­мия­һына эшкә саҡы­ралар. Уға академик ғил­ми дәрә­жәһе бирелә. Ғү­меренең һуңғы көндәренә тиклем Академияла химия секция­һы етәксеһе була.
Фән һәм уҡытыу эше ме­нән 61 йыл шөғөл­лән­гән ғали­мәнең 300 фән­ни хеҙмәте бар. Шулар­ҙың би­шәүһе АҠШ-та яҡлан­ған һәм шунда уҡ нәшер ителгән.
1999 йылда уҡыған лекцияларына нигеҙләнеп, биоэлементология буйынса китап әҙерләп сығара. Унда ул периодик систе­малағы 80 эле­менттың биологик ролен асып бирә. Шуға бәйле Мәс­кәү, Ырымбур медицина университеттарында биоэлементология кафедралары асылып, 2003 йылдан алып фарм-, сельхозэлементология лабораториялары эшләп килә.
2004 йылда ЮНЕСКО биоэлементология фәнен XXI быуат фәне тип атаны, «Trace Elements Institute for UNESCO» асылды. «Әл­ми­ра Бик­ҡолова был фәндең хәҙерге ваҡытта бик кәрәк­ле, тормошсан икәнлеген раҫланы», — тип хәбәр итте ЮНЕСКО.
2007 йылда яҡташы­быҙ­ҙың исеме «Бөтә донъя бөйөк ғалимдары энцик­лопедия­һы»на индерелде. Уның 30 ғил­ми моногра­фияһы, 20 фәнни хеҙмәтенә авторлыҡ та­ныт­маһы бар. Бөтә ғилми асыштары ла ғәмәлдә ҡул­ланылып, заман талаптарына ярашлы файҙа һәм уңыш килтерә.
1987 йылда Әлмира Бик­ҡолованы АҠШ-ҡа «Sig­ma-Aldrich» корпорацияһына эшкә са­ҡыралар. Әммә ул Рә­сәйҙе ташлап бер ҡайҙа ла китмәйәсәген белдерә. Уның был илһөйәр аҙымы хәҙерге йәштәргә үрнәк булып тора, тиһәң дә бу­ла. Ул йыш ҡына респуб­ли­калағы экологик хәлдәр менән ҡыҙыҡһынып, химия буйынса ҡайһы бер мәсьә­ләләрҙе хәл итеү өсөн «Өфөнефтехим», Мәләүез­дәге «Минудобрения» һ.б. сәнәғәт предприятиеларында фәнни эш алып бара.
Милли батырыбыҙ Салауат Юлаевтың тыуыуы­на 250 йыл тулыуға ба­ғышлап, тәрән йөкмәткеле бер нисә китап сығара. Шулай уҡ «Таңғы тамсылар», «Еңеү тураһында иҫтәлектәр» һәм башҡа исем­леләре донъя күрә. «Санкт-Петербургтағы башҡорттар» тигән китабында төньяҡ баш ҡала­лағы башҡорттарҙың өлгө­лө эштәре, яңы асыштары һүрәтләнә. «Аманат», «Дуҫ­лыҡ осҡондары», «Мөғ­жи­зәле химия» тигән китаптары нәшер ителә. Ул хатта балалар өсөн «Диңгеҙ сәскә­һе» исемле әҫәр яҙыр­ға ла ваҡыт тапты. Уның «Педагогикала профессионаллек һәм оҫталыҡ» әсбабы юғары һәм урта мәктәп уҡытыу­сы­лары өсөн бик файҙалы методик ҡулланма булып иҫәп­ләнә. Әҙәбиәт өлкә­һен­дә өлгәш­кән ошо уңыш­тарын юғары баһа­лап, Әлмира Бик­ҡоло­ваны Рәсәй Яҙыусылар союзына ҡабул итәләр.
Әлмира Талха ҡыҙы Санкт-Петербургта Баш­ҡорт милли-мәҙәни авто­номияһы төҙөй һәм уның рәйесе була. Төньяҡ баш ҡалабыҙҙа, Баш­ҡортос­тандан ситтә, башҡорт милли үҙенсәлеген, этник мәҙә­ниәтен, ғөрөф-ғәҙә­тен, телен үҫтереүҙә, һаҡлап алып ҡалыуҙа ҙур эш баш­ҡара.
Көйөргәҙе районы хаки­миә­те башлығы Әхәт Йәү­ҙәт улы Ҡотләхмәтовтың юллауы һәм уның тырыш­лығы арҡа­һында, 80 йә­шен бил­дәләгән көндә, 2009 йыл­дың 22 ок­тябрендә, Әлми­ра Талха ҡыҙына респуб­лика­ның дәүләт наг­рада­һы — Салауат Юлаев ордены тапшырыла. Шулай итеп, ғалимә хаҡлы рә­үеш­тә ватандашта­ры­ның хөрмә­тен яулай. Тыуған яҡтан алыҫта йәшәһә лә, һәр ваҡыт тығыҙ бәйлә­неш­тә булып, уның яҙмы­шына, төрлө үҙгәреш­тәр­гә, ауыр мәсьәләләргә битараф ҡалмай. Район­дың баш­ҡорт йәштәренең бер нисәүһенә Санкт-Петер­бург­ка аспи­ранту­раға уҡырға инергә ярҙам итә.
2004 йылдың 1 сен­тябрен­дә һигеҙ йыл эшлә­гән Яңы Мораптал мәктә­бенең яңы бинаһын асыу тантанаһына ла, ваҡыт табып, осрашыуға ҡайтты. Башҡортостандың үҙ ирке менән Рәсәйгә ҡушы­лыуы­на 450 йыл тулыуға арнап, башҡорт, рус, украин, белорус, әрмән телдәрендә нәшер ителгән «Робағи­ҙар», шулай уҡ «Салауат Юлаев», «Башэлементология», «Педагогикала профессионаллек һәм оҫта­лыҡ» исемле китаптарын мәктәп китапхана­һына бүләк итте.
– Башҡортостанға ҡайт­ҡан һайын ыңғай үҙгәреш­тәрҙе күреп шатланып бөтә алмайым: яңы уҡыу йорттары, дауаханалар, мәҙә­ниәт усаҡтары, төрлө социаль-көнкүреш объекттары төҙөлә. Республикала йәшәгән күп мил­ләтле халыҡтарҙың мән­фәғәтен хәстәрләп, килә­сәк тормошон яҡшыртып алһыҙ-ялһыҙ хеҙмәт иткән етәксе­ләребеҙгә сикһеҙ рәхмәт­лемен, – тине ул.
Хәҙер төньяҡ баш ҡа­ла­быҙҙа йәшәгән баш­ҡорт­тар үҙҙәрен яңғыҙ тоялыр. Улар­ҙың кәңәш­се­һе, ярҙам­сыһы, яҡлау­сы­һы, күре­некле шәхес, һоҡландырғыс әсә Әл­ми­ра Бикҡолова 2013 йыл­дың сентябрендә яҡты донъянан китеп барҙы. Һоҡ­ланғыс ил ҡыҙының изге рухы, илебеҙгә файҙа кил­тергән ҙур ғилми асыштары мәңгелек. Һис ике­лән­мә­йенсә, ул – беҙҙең Вата­ныбыҙ ғорурлығы, тип әйтергә була. Тимәк, яҡты иҫтәлеген мәңгеләш­тереү саралары ла күре­лер тигән өмөттә ҡалам.

Зарифа СӘЛТӘШЕВА,
хеҙмәт ветераны.





Вернуться назад