Аслыҡ беҙҙе еңмәне...16.09.2015
Мәсетле районының Әбдрәхим ауылы — ата-бабаларымдың төйәге. Ҡартәсәйем Көмөшбикә менән ҡартатайым Хафиз да шунда йәшәй. Ғаиләнең дүрт аты, өс һыйыры һәм һарыҡтары була. Үҙҙәре ер эшкәртә, иген үҫтерә. Нәбирә (инәйем), Хәбирә һәм Яңылбикә исемле ҡыҙҙары була. Уртансылары Әй йылғаһын аша сыҡҡанда һыуға батып үлә. Ҡартатайым Хафиз да көтмәгәндә яҡты донъяны ҡалдырып китә.

1921 йылда ауыл халҡы күпләп астан үлә. Ҡартәсәйем өлкән ҡыҙы Нәбирә менән башаҡҡа китер алдынан, хәл өҫтөндә ятҡан Яңылбикә апайымды, өйҙә үлеп ятмаһын тип, мал һарайындағы ялғашҡа һалып китә. Кис ҡайтҡас, ҡыҙын күреп, йөҙөндә йылмайыу сағыла: “Балам иҫән икән!”
Яңылбикә апайым беҙҙең ауылда юғары белемле беренсе уҡытыусы булды, күп кешенең тормошона ыңғай йоғонто яһаны.
Инәйем үҙенән бер йәшкә өлкән булған, бергә уйнап үҫкән күршеһе Вәхиткә тормошҡа сыға. Улар 20 йыл бергә йәшәп, 11 бала тәрбиәләй. Атайым 1942 йылдың көҙөндә һуғышҡа китте. Әй йылғаһы туңғайны, уларҙың ат менән боҙ өҫтөнән барғанын яҡшы хәтерләйем.
Күпмелер ваҡыт үтеүгә, атайым кейеп киткән әйберҙәрен почта аша өйгә ҡайтарҙы. Араларында иң ҡиммәтлеһе ҡыҫҡа тун ине. Күпмелер ваҡыт үткәс, беҙгә күрәҙәсе ҡарт килеүен яҡшы хәтерләйем. Инәйем мейестә нимәлер бешерә ине. Күрәҙәсе ҡарт һикегә ултырып, өҫтәлдәге китабына ҡарап, оҙаҡ хәбәр һөйләне. “Йәмәғәтең һуғыштан ҡайтмай, яныңда ике балаң ҡалыр, зәғифе 72 йыл йәшәр”, — тине. Күрәҙәсе беҙҙә булғанда, инәйем янында бишәү инек. Зәғиф балаң, тип әйткән һүҙе минең турала ине. Мин тыуыр алдынан инәйем киндер һуҡҡан, эсе менән арҡыры ағасҡа терәлеп, сабыйының бармаҡтарын имгәткән. Был зәғифлегемде тормошта бик һиҙмәнем. Бөтөн эште лә теүәл башҡарҙым.
Иҫ киткес хәйерселек 1944 йылдың яҙына тура килде. Ауылда йөҙҙән ашыу кеше аслыҡтан ҡырылды. Ҡәрендәшем Рәйсә, ағайым Ишмөхәмәт тә үлде. Юл аша күршебеҙ Миңзәй әбей өс малайы менән теге донъяға китте. Уның ире Хәким бабай һәм ике улы һуғышта үлде.
Һаҡта торған атайымдың эргәһендә снаряд шартлап, ярсығы ашҡаҙан-эсәктәрен аҡтарып ташлай. Ул алты сәғәт иҫендә була, һөйләшеп ята, командирынан ғаиләһенә хат яҙыуын һорай. 1944 йылдың 8 апрелендә Псков өлкәһендәге Пушкин районының Каменка ауылында вафат була.
Ситән эргәһендәге ҡар иреп, шытып сығып килгән кесерткәнде өҙгөләп ашай торғайным. Әй йылғаһы боҙҙан асылғас, тәлмәрйен дә тота инек. Көндәр йылынғас, балтырған, алабута, һаҙ йыуаһы, тау йыуаһы, ҡуҙғалаҡ һәм башҡа үлән менән туҡландыҡ. Балыҡ та тоттоҡ.
1946 йыл ваҡиғаға бай булды. “Һалым түлә!” — тип аптыратҡан ир кешенең башына инәйемдең тәртешкә менән һуҡҡанын хәтерләйем. Милиция килер тип ҡурҡҡайныҡ, юҡҡа булды. Теймәнеләр инәйемә.
Рәшиҙә апайым Х класты тамамлауға өлгәште. Сәйфулла ағай үлеп-терелеп тигәндәй һуғыштан ҡайтып, Рәйфә исемле ҡыҙға өйләнде. Күрше ауылдан килен булып төшкән еңгәнең, беҙгә ҡарап: “Был ауылда малайҙар яланғас йөрөй икән”, — тип аптырағаны иҫемдә ҡалған. Икебеҙ ҙә шыр-яланғас инек шул.
1 сентябрҙә Рәшиҙә апайым — уҡытырға, мин уҡырға барҙыҡ. Атайымдың ҡыҫҡа тунын кейҙем. Уның эсендә күлдәк, ыштан-маҙар юҡ ине.
Ваҡытында атайым апайыма ботинка алған. Улар икеһе лә һул аяҡтыҡы ине. “Боршоҡ бәтинкә” тип йөрөттөк. Ҡышын шул боршоҡ аяҡ кейемен, теге ҡыҫҡа тунды эләктереп, уҡырға ла, утынға ла, бесәнгә лә һәм башҡа урынға ла йөрөнөм.
1946—1956 йылдарҙа утын, бесән, һалам һөйрәп ташыным. Һөҙөмтәлә кәкерәйеп ҡалдым. Арҡама ятһам, тигеҙ ерҙә башым аҫҡа төшмәй һерәйеп тора.
Һирәк-мирәк күрәҙәсенең һүҙҙәре иҫкә төштө. “Мин 72 йыл йәшәйем, инәйемдән алда апайым йә туғаным Фәрҙиән баҡыйлыҡҡа күсә”, — тип уйлай инем. Фәрҙиән юғары белемле инженер булып эшләп, йәйге ялын шифаханаларҙың береһендә үткәргәндә һәләк булды.
Шулай итеп, инәйем ике балаһы менән ҡалды, күрәҙәсенең һүҙе раҫланды. Мин дә, инәйемдең һигеҙенсе балаһы, 72 йәштә яҡты донъянан китергә әҙерләнеберәк йөрөнөм. Күрәҙәсенең шулай алдан күреп, дөрөҫ әйтеүенә иҫем китеп, сит кешеләргә һөйләнем. Бер ғалим ҡарт, мине тыңлағас: “Күрәҙәсе дөрөҫ әйткән, тик ул һинең умартасы булып китереңде күҙ алдына килтермәгән. Бал ҡорттары ғүмерҙе кәмендә ун йылға арттыра. Оҙаҡ йәшәгән кешеләрҙең күбеһе — умартасы йә бал ашаған кешеләр. Донъяла бал менән сағыштырырлыҡ файҙалы ризыҡ юҡ”, — тип әйтте. “Рәхмәт аҡыллы фекерегеҙ өсөн”, — тип яуап бирҙем ғалимға.

Ивнәй ШАФИҠОВ,
ауыл хужалығы фәндәре кандидаты.



Вернуться назад