Өсмөйөшлө һалдат хаттары30.05.2015
... Йәмле йәй көндәренең береһендә, ишек урынына ике ҡаҙаҡҡа эленгән балаҫты күтәреп, Гөлбоҫтан еңгә килеп инде.
– Гөлсөм, тиҙ бул, кейен. Беҙгә барабыҙ. Ир-егеттәр эштә. Ҡыҙҙар менән сәй эсәбеҙ.
Гөлбоҫтандан тиҙ генә ҡотолоп булмай. Гөлсөм ризалашмаһа ла, тегеһе беләгенән тотоп алып сығып китте. Оҙаҡ та барманылар, тыҡрыҡ буйында уларҙы Мөхәмәтҡол менән Ниғәмәт көтә ине. Саҡ ҡына ситтәрәк ауылдың иң сибәр егете Ҡасим баҫып тора һәм ни өсөндөр сабатаһына төбәлгән... Шулай итеп, 15 йәшен генә тултырған Гөлсөмдө Ҡасимға урлап алып китәләр. “Ҡурсаҡ уйнауҙан саҡ туҡтағайным”, – тип көлөмһөрәй ине Өммөгөлсөм инәй йәшлеген иҫкә төшөргәндә.
Йәштәр матур донъя ҡороп ебәрә, тәүге ҡыҙҙарының ғүмере оҙон булмай. 1933 йылда улдары Зада, 1937 йылда – Нурзиҙә, 1939 йылда Флүзә тыуа. Ҡасим Үтәев “Сит йылға” колхозында хисапсы була, ә Гөлсөм бөтмәҫ-төкәнмәҫ ҡыр эштәрендә, ҡышын фермала көс түгә.
Көтмәгәндә һуғыш башлана. Ул ваҡытта Ҡасим Алкинда йыйында була. Тәүге көндәрҙә үк фронтҡа китә. Үтәймулла ауылына ул һалдат кейемендә хушлашырға ҡайта. Өммөгөлсөмө, бәләкәй генә өс балаһы – һөйөклө кешеләре менән мәңгелеккә һаубуллаша. Уларға башҡа күрешергә насип булмай, бары тик өсмөйөшлө хаттар аша ғына уй-хистәрен бер-береһенә еткерәләр.
“...Гөлсөм, һиңә, улым Задаға, ҡыҙҙарым Нурзиҙәгә, Флүзәгә күкрәгемдең иң нескә еренән сыҡҡан ҡиммәтле һәм һағынышлы сәләмдәремде ебәреп, киләсәктә һеҙҙең менән бергәләп шат, рәхәт ғүмер кисереүҙе теләп ҡалам. Әңкәйемә һәм әбейгә шулай уҡ һағынышлы сәләм. Иптәштәрем Зәки һәм Миңлеғолдан сәләм. Үҙебеҙ бөгөнгө көндә Калинин өлкәһе Великие Луки ҡалаһының ҡояш сығышы яғындабыҙ. Күпме көндәр, күпме төндәр үтте, өйҙән сығып киткәнгә ике ай булды.
Ауылдарҙа бер кеше лә юҡ, тәрбиәһеҙ ҡалған тауыҡ-себештәр, быҙауҙар һәм һарыҡтар ғына күренә. Кис булһа, тыуған тупраҡ иҫкә төшә, күңел йомшара. Төрлөһө хаҡында уйланып, күҙгә йәш тула. (9 август)”.
“...Беҙҙең хәлгә килгәндә, 4 июлдән бирле фронттабыҙ. Иптәштәрем – Өсбәлеш ауылынан Мөбәрәк менән Миңлеғолдан сәләм. 13 июлдә Дауытты күргән инем, айырылып китергә тура килде. Зәки ранен булды. 4 июлдән бирле 400 саҡрым йәйәү йөрөлдө. (1941 йыл, 21 июль)”.
“Сәхиулла ағайға, Мәхмүзә еңгәгә, Шәрифуллаға, Һәҙиә еңгәгә, Маһани киленгә, Абдулла бажаға, Кәримә апайға, Садиҡ бажаға, Ғәниә апайға, Сәғәҙәт еҙнәгә, Афзалға, Әбүбәкер ағайға, Факиһа еңгәгә һ.б. сәләм!
Ярар, йәнем, хатты дауам итергә ваҡыт юҡ. Иҫән булһам, яҙырмын. Үткәргән ауыр сәғәт-минуттарҙы күҙ алдына килтереүе лә ҡыйын. Алла ғүмер, бәхет бирһә, бер ҡайтырбыҙ әле, тип уйлаған булабыҙ”.
Был – Ватанды һаҡлаусының һуңғы хаты. Ҡасим Үтәевтең ҡайҙа һәләк булғанын бер кем дә белмәй. “Хәтер” китабында “1941 йылдың 22 июнендә” тип яҙылған. Ысынында иһә Ҡасим 1941 йылдың август айында ла иҫән булған. Һуғыштан ҡайтҡан окопташы Мөбәрәк бабайҙың һөйләүе буйынса, улар әсирлеккә төшкән. Шунда уҡ ҡасырға булғандар, тик Ҡасим һалдат: “Үҙең генә ҡас, минең хәлем юҡ. Гөлсөмгә һәм балаларға сәләм әйт”, – тигән. Ауылға ебәргән һуңғы һүҙҙәре был.
Өммөгөлсөм инәй һөйөклө иренең “Балаларҙы нисек тә булһа яҡшы ҡарарға тырыш, әҙәмдән көлдөрмә. Донъя көтөргә һине өйрәтеп тораһы юҡ”, – тигән васыятына тоғро йәшәп, 100 йәшкә етә яҙып мәрхүмә булды. Әле Үтәймулла ауылында ҡыҙҙары Флүзә генә иҫән.